Morgunblaðið - 02.09.1993, Blaðsíða 6

6 B
MORGUNBLAÐIÐ VIÐSKIPTI/ATVINNULÍF FIMMTUDAGUR 2. SEPTEMBER 1993
Námsbókaútgáfa
Útgefendur vilja komast
inn á grunnskólamarkaðinn
Mál og menning eykur stöðugt hlutdeild sína í útgáfu fyrir framhaldsskóla
Morgunblaðið/Kristinn
NAMSBOKAFLOÐIÐ — Nemendur við framhaldsskóla landsins eru þessa dagana að útvega
sér námsbækurnar fyrir veturinn. Ýmsar breytingar hafa orðið á þessum markaði undanfarin ár, meðal
annars er meira í bækurnar lagt, myndskreytingar hafa aukist og hlutur íslenskra bóka fer ört vaxandi.
NÚ ERU skólar landsins að hefj-
ast aftur eftir sumarleyfi og marg-
ir nemendur farnir að huga að
bókakaupum. Innlend námsbóka-
útgáfa hefur farið mjög vaxandi
á undanförnum árum og um leið
hefur efnið sjálft breyst. Meira er
lagt í þessa útgáfu nú en áður,
myndskreytingar af ýmsu tagi
hafa aukist og efnið er alltaf að
verða fjölbreyttara. Um Ieið hafa
kröfurnar farið vaxandi, eins og
til annars prentaðs efnis og hefur
það að einhveiju leyti komið fram
í auknum kostnaði við útgáfuna.
Á námsbókamarkaðnum hefur
Mál og menning aukið umsvif sín
á undanförnum árum umfram
önnur forlög, einkum í útgáfu fyr-
ir framhaldsskóla. Sum hinna for-
laganna gefa nokkuð út af bókum
af þessu tagi, en hafa ekki lagt
jafn mikla áherslu á þennan þátt.
Námsgagnastofnun gefur út lang
stærstan hiuta þess efnis, sem
kennt er í grunnskólum en stofn-
unin hefur þá lagaskyldu, að sjá
grunnskólanemendum fyrir náms-
efni. Onnur forlög hafa átt sam-
starf við stofnunina um útgáfu
fáeinna bóka og í samtölum við
forsvarsmenn þeirra kemur fram
talsverður áhugi á því að komast
í auknum mæli inn á þann markað.
Hjá nemendum á framhaldsskóla-
og háskólastigi er bókakostnaður
umtalsverður. Lausleg könnun, sem
gerð var af DV síðasta haust, leiddi
til dæmis í ljós, að framhaldsskóla-
nemendur á bóknámsbrautum, sem
keyptu allar sínar bækur, þurftu að
jafnaði að veija um 40 þúsund krón-
um til bókakaupa. Margir nemendur
eiga þess að vísu kost að fá bækur
lánaðar hjá eldri nemendum, vinum
eða ættingjum, eða kaupa þær notað-
ar, en þrátt fyrir það er hér um afar
stóran markað að ræða, enda úreld-
ast bækur í allmörgum kennslugrein-
um á skömmum tíma og kennarar
eru vakandi fyrir nýjungum. Nokkur
hluti bókanna er erlendur, en hlutur
íslensku bókanna fer sífellt vaxandi.
Vaxandi þáttur í starfsemi
Máls og menningar
Halldór Guðmundsson, útgáfu-
stjóri Máls og menningar, segir að
námsbókaútgáfa sé vaxandi þáttur
í starfsemi fyrirtækisins. Fyrirtækið
sé allöflugt á þessu sviði, einkum
hvað varðar útgáfu fyrir framhalds-
skóla. „Mér hefur sýnst," segir hann,
„að þessi markaður sé ekki eins stöð-
ugur og margir kunna að halda. Ef
til dæmis er litið til síðustu tíu ára
hafa átt sér stað ýmsar breytingar.
Þannig hafa kröfur bæði kennara og
nemenda stóraukist, til dæmis varð-
andi myndefni. Þá eru gerðar sífellt
meiri kröfur um að efnið sé tilrauna-
kennt áður en það er sett á markað.
Bækurnar eru líka í auknum mæli
skrifaðar af kennurum á viðkomandi
sviðum eða i samvinnu við þá. Al-
mennt má því segja að fólk sé meðvit-
aðra um efnið en áður. Þá hefur sú
breyting einnig átt sér stað, að
kennslubækurnar eru i auknum
mæli íslenskar. Það er alltaf nokkuð
um þýðingar en mikill meirihluti bók-
anna er nú hins vegar íslenskur. Sá
mikli vöxtur, sem hefur verið í út-
gáfu íslenskra námsbóka, leiðir líka
til þess að kennarar geta nú valið
milli íslenskra bóka í nokkrum helstu
námsgreinunum."
Óvenju vel þekktur markaður
Að sögn Halldórs er skólabóka-
markaðurinn á margan hátt frá-
brugðinn almennum markaði fyrir
bækur. „Markaðurinn er auðvitað
óvenju vel þekktur og sölutíminn er
líka afmarkaður. Nær öll salan á sér
stað í september og svo upp úr ára-
mótum. Um leið er þessi markaður
ólíkur þessum svokallaða jólabóka-
markaði að því leyti, að útgefandi
sér strax hvort bók, sem gefín er út
í jólabókaflóðinu, selst eða ekki. Það
er hins vegar nauðsynlegt að gefa
kennslubókunum að minnsta kosti
ár til að sjá hvort þær seljast. Menn
þurfa að ætla sér lengri tíma með
þær,“ segir Halldór Guðmundsson.
Minnkandi þáttur í
starfsemi Iðunnar
Jón Karlsson, framkvæmdastjóri
Iðunnar, segir að útgáfa námsbóka
sé minnkandi þáttur í starfsemi fyrir-
tækis síns, þótt útgefnum titlum
hafi í sjálfu sér ekki fækkað. „Við
höfum ekki beitt okkur svo heitið
geti á þessum markaði undanfarin
sjö eða átta ár. Þetta er auðvitað
stór markaður en það er nú þannig
að forlögin velja sér mismunandi
svið sem lögð er áhersla á og við
höfum ekki lagt sérstaka áherslu á
þennan þátt. Við höfum samt alltaf
gefíð eitthvað út af námsbókum,
aðallega fyrir framhaldsskóla, og
munum halda því áfram. Hins vegar
höfum við staðið í útgáfu orðabóka,
sem auðvitað nýtast nemendunum,
þótt ekki sé um eiginlegar kennslu-
bækur að ræða.“
Talsvert áhættusöm útgáfa
Jón bendir eins og Halldór Guð-
mundsson á, að á undanförnum árum
hafi átt sér stað allnokkrar breyting-
ar á námsbókaútgáfunni. „Það er
meira Iagt í bækurnar nú en áður.
Kröfurnar sem gerðar eru í þjóðfé-
laginu til prentaðs máls, eru alltaf
að aukast og það á líka við um
námsbækurnar. Myndlýsingin hefur
þannig aukist til muna. Þetta hefur
svo aftur að sjálfsögðu áhrif á bóka-
verðið."
Hann segir að kennslubókaútgáfa
sé töluvert áhættusöm. Fáeinar
stofnbækur í helstu námsgreinunum
standi undir útgáfunni, en hins vegar
sé tap á fjölmörgum öðrum. Þá beri
líka að líta til þess, að þessar bækur
seljist yfirleitt á löngum tíma.
60 til 80 nýir titlar árlega hjá
N ámsgagnastof nun
Lögum samkvæmt á Námsgagna-
stofnun að sjá öllum grunnskólanem-
endum fyrir námsgögnum, þeim að
kostaðarlausu. Á hveiju ári gefur
stofnunin út 60 til 80 nýja titla.
Tryggvi Jakobsson, útgáfustjóri
námsefnis, segir að þar sé um afar
misjafnlega viðamikla útgáfu að
ræða, sumt sé hálfgert smælki en í
öðrum tilvikum sé um að ræða veru-
lega metnaðarfullar bækur. Þá megi
geta þess, að verulegur hluti útgáfu
stofnunarinnar séu endurútgáfur og
endurprentanir eldri kennslubóka.
Segja megi að eftir því sem framboð
á efni aukist fari þörfin á endurút-
gáfu líka vaxandi.
Tryggvi segir að Námsgagna-
stofnun hafí að langmestu leyti séð
sjálf um útgáfu efnis fyrir grunn-
skóla og hafi hún tekið við því hlut-
verki af Ríkisútgáfu námsbóka.
„Stofnunin hefur hins vegar í ein-
stökum tilfellum átt samvinnu við
bókaforlög á hinum almenna mark-
með nýju ári.
Talsmenn fyrirtækja, sem hafa
milligöngu um og annast viðskipti
með ál, segja, að framkvæmd inn-
flutningstakmarkananna sé í mesta
skötulíki. Nefna þeir sem dæmi, að
Þjóðveijar hafí þegar sett ákveðnar
reglur um þær enn ítalir aftur á
móti leyfi en ótakmarkaðan innflutn-
ing á rússaáli. Alan Bekhor, fram-
kvæmdastjóri Trans-World Metals,
sem er einna stærst í rússaálinu,
segir, að tilgangsleysi þess að tak-
marka viðskipti með vöru eins og
ál sjáist best á því, að síðan tilkynnt
var um takmarkanirnar 7. ágúst sl.
hafi verðið fallið um 30 dollara á
tonn.
Af þessum 60.000 tonnum, sem
fiytja má til EB-ríkja út nóvember,
méga 25.210 tonn fara til Þýska-
lands; 24.552 til Hollands; 5.778 til
Ítalíu; 1.548 til Spánar; 1.254 til
Belgíu og Luxemborgar; 762 tonn
til Bretlands; 454 tonn til Grikk-
aði um útgáfu bóka. Til dæmis var
nýlega gefín út kennslubók í sögu í
samvinnu við Mál og menningu. Al-
mennt má segja að við höfum verið
í ágætu sambandi við forlögin. Við
verðum hins vegar stundum varir við
það, að ýmsum úti í skólunum þykir
súrt í broti að eiga þess ekki kost
að velja efni frá öðrum aðilum en
okkur. Við því hefur verið brugðist
undanfarin þijú ár með því að veita
ákveðnum hluta af fjárveitingum
hvers árs til kaupa á slíku efni. Sú
upphæð var fyrstu tvö árin um 20
milljónir króna en lækkaði nokkuð í
ár. Samtals hefur árlegt framlag rík-
isins til starfsemi okkar verið milli
220 og 260 milljónir króna. Þó að
lands; 306 til Portúgals; 48 til Frakk-
lands og ekkert til Danmerkur og
írlands. Þegar álið er komið til við-
komandi landa má hins vegar flytja
það á milli.
Verðbreytingar í austurvegi
Alan Bekhor heldur því fram, að
innflutningstakmarkanirnar muni
hitta EB-ríkin sjálf fyrir og bendir
á, að álnotkun þeirra sé um fjórar
milljónir tonna á ári en eigin fram-
leiðsla þeirra ekki nema tvær millj-
ónir tonna. Þá segir hann einnig, að
útreikningar EB á niðurgreiðslum í
austurvegi séu byggðir á úreltum
tölum. Verð á súráli eystra hafi nú
venð gefið fijálst og það sé einnig
að gerast með raforkuna smám sam-
an. Þá hafi flutningskostnaður
hækkað verulega. Nú kosti það 25
dollara að flytja hvert áltonn frá
bræðslum í Síberíu til strandar én
hafí ekki kostað nema einn dollara
þessi kvóti til kaupa á bókum frá
öðrum forlögum sé ekki stór þá hef-
ur þetta þó opnað ákveðna Vnögu-
leika. Hins vegar hafa útgefendur
ekki sýnt mikil viðbrögð við þessari
breytingu enn sem komið er,“ segir
Tryggvi.
Utgefendur áhugasamir um
grunnskólamarkaðinn
Að sögn Halldórs Guðmundssonar
hefur Mál og menning gefið dálítið
út í samstarfi við Námsgagnastofnun
en mest gefi hún út sjálf. „Ég held
hins vegar að það væri bæði hægt
að auka framboð bóka fyrir grunn-
skóla og bæta efnið með því að gefa
fleiri aðilum kost á að gefa út fyrir
þennan markað. Það er í sjálfu sér
ekki eðlilegt að ein stofnun sitji alfar-
ið að honum. Hins vegar held ég,
að það sé óhjákvæmilegt á svona litl-
um og sérhæfðum markaði að ríkið
styðji við útgáfuna með einhveijum
hætti. Það er alveg ljóst, að minnsta
kosti með sérhæft kennsluefni, að
það gengur ekki að láta lögmál mark-
aðarins ein gilda.“
Jón Karlsson segist telja sjálfsagt
að stofnun á vegum hins opinbera
tengist útgáfu námsbóka. „Hins veg-
ar væri eðlilegra að mínu mati að
slík stofnun beitti sér aðallega á sviði
rannsókna og þróunar en léti öðrum
eftir að sjá um útgáfuna sjálfa,“ seg-
ir hann.
Ekki ástæða til breytinga
Tryggvi Jakobsson hjá Náms-
gagnastofnun segir að núverandi
fyrirkomulag hafi vissulega bæði
kosti og galla. „Helsti gallinn er
kannski sá að stofnunina skortir ein-
hvers konar eftirlit eða aðhald frá
aðila utan stofnunarinnar. Ég hef
hins vegar ekki sannfærst um að það
henti betur að taka upp annað fyrir-
komulag í grundvallaratriðum en er
fyrir hendi í dag. Við búum í litlu
samfélagi og markaðurinn fyrir
námsefni er lítill. Það mætti kannski
auka framboð af efni í nokkrum
höfuðgreinum með því að breyta
Námsgagnastofnun í eins konar inn-
kaupastofnun, en í heildina er hætt
við að fjölbreytni myndi minnka í
sérhæfðari greinum. Það myndi svo
aftur leiða til þess að Námsgagna-
stofnun yrði að gefa það efni út og
þá má_ spyija til hvers breytingin
væri. Ég tel að ef menn ætla að
uppfylla þá lagalegu skyldu að út-
vegá grunnskólanemendum náms-
gögn þeim að kostnaðarlausu, þá sé
núverandi kerfi þjóðhagslega hag-
kvæmara," segir Tryggvi Jakobsson
að lokum.
meðan Sovétríkin voru við lýði.
Bekhor segir, að álútflutningur
samveldisríkjanna hafi náð jafnvægi
eða stöðvast við eina milljón tonna
auk þess sem markaðssetningin hafi
tekist svo vel, að nú fari meginpart-
urinn annað en til EB, aðallega tii
Japans og Bandaríkjanna.
Reynolds sker niður um 21%
Um miðjan ágúst tilkynntu Reyn-
olds Metals í Bandaríkjunum, að það
ætlaði að minnka álframleiðslu sína
um 88.000 tonn, en tilkynningin hfði
þó lítil sem engin áhrif á heimsmark-
aðsverðið. Er ástæðan sú, að vitað
var, að Reynolds ætlaði að skera
niður en niðurskurðurinn reyndist
svo minni en búist hafði verið við.
Þegar hann kemur til framkvæmda
í október hefur Reynolds minnkað
framleiðsluna um 209.000 tonn alls
eða 21% en framleiðslugetan er
991.000 tonn.
Þessi ákvörðun Reynolds er samt
góð tíðindi fyrir áliðnaðinn. „Því
minni sem framleiðslan er, því fyrr
mun verðið hækka,“ segir Angus
MacMillan, frammámaður hjá Royal
Dutch/Shell. „Það er hins vegar mjög
mikilvægt, að framleiðendur haldi
aftur af sér þegar verðið fer að
hækka á næsta ári.“
Innflutningur
Umdeildar takmarkanir EB
Allt bendir til að álverðið fari hækkandi á næsta ári
TAKMARKANIR Evrópubandalagsins, EB, við innflutningi áls frá
Rússlandi og öðrum samveldisríkjum eru nú komnar til framkvæmda
og hefur ríkjunum verið úthlutaður ákveðinn innflutningskvóti. Honum
er þó mjög misskipt því að af 60.000 tonnum alls til nóvemberloka fá
Þjóðveijar og Hollendingar bróðurpartinn, önnur ríki lítið og sum
ekkert. Heimsmarkaðsverð á áli er enn mjög lágt þrátt fyrir samdrátt
í framleiðslu víða, til dæmis hjá Reynolds Metals, næststærsta álfram-
leiðanda í Bandaríkjunum, en flestir telja víst, að verðið muni hækka