Morgunblaðið - 24.04.1997, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 24. APRÍL 1997 17
LÍFEYRIR LAIMDSMANNA
Adilar vinnumarkadarins
stjórna lífeyrissjóðunum
_______Uppbygging
og rekstur almennu
lífeyrissjóðanna
Möffuleikar almennra sjóðfélaga til að hafa
áhrif á stjóm eða rekstur lífeyrissjóðanna
eru takmarkaðir. Fulltrúar í stjóm sjóðanna
eru skipaðir af samtökum atvinnurekenda
og launamanna. Þeir sem standa utan
þessara samtaka geta ekki haft áhrif á kjör
í stjómir þó að þeir greiði í lífeyrissjóðina.
___________í umfjöllun Egils Ólafssonar og
Ragnhildar Sverrisdóttur kemur fram að
lífeyrissjóðimir fjárfesta sífellt meira í
hlutabréfum og hafa orðið umtalsverð áhrif
á stjóm margra fyrirtækja í landinu.
itt af því sem gagn-
rýnt hefur verið við
lífeyrissjóðina er að
þeir séu ekki nægi-
lega lýðræðislegar
stofnanir. Eignir
lífeyrissjóðanna eru í dag nálægt
300 milljörðum, en það er tiltölulega
þröngur hópur manna sem tekur
ákvarðanir um hvernig þessum fjár-
munum er stjórnað. Það eru fulltrú-
ar stéttarfélaganna og atvinnurek-
enda sem sitja í stjórn sjóðanna og
stjóma þeim. Þeir eiga jafnmarga
fulltrúa í stjórn og skiptast yfirleitt
á að fara með stjórnarformennsku.
Þetta er það fyrirkomulag sem
menn komu sér saman um þegar
almennu lífeyrissjóðirnir voru settir
á stofn 1970 og hefur verið óbreytt
síðan.
Þegar stjórnskipulag sjóðanna
var ákveðið var m.a. horft til skipu-
lags þeirra lífeyrissjóða sem þá voru
starfandi. í þeim skipuðu vinnuveit-
endur yfirleitt meirihluta stjórnar.
Ástæðan var ekki síst sú að fyrir-
tækin báru ábyrgð á skuldbinding-
um sjóðanna. Eimskipafélagið bar
t.d. ábyrgð á Lífeyrissjóði Eim-
skipafélagsins og Samvinnuhreyf-
ingin á Lífeyrissjóði Sambandsins.
Vinnuveitendur skipuðu einnig áður
meirihluta stjórnar Lífeyrissjóðs
verzlunarmanna.
Á síðasta ári gerðu ASÍ og VSÍ
með sér nýjan samning um lífeyris-
mál og samkvæmt honum eiga líf-
eyrissjóðirnir framvegis að halda
ársfundi sem allir sjóðfélagar, virk-
ir og óvirkir, og lífeyrisþegar eiga
rétt á að sitja með málfrelsi og til-
lögurétt. Fram að þessu hafa slíkir
fundir ekki verið haldnir heldur
hafa verið haldnir fulltrúaráðsfund-
ir þar sem koma saman fulltrúar
tilnefndir af aðalfundum stéttarfé-
laganna sem aðild eiga að viðkom-
andi lífeyrissjóði. Margir lífeyris-
sjóðir eru með ákvæði í reglugerð
um að leggja verði tillögur fyrir
ársfund fram með nokkurra daga
fyrirvara. Fulltrúaráðið hefur að
jafnaði komið saman einu sinni á
ári nema fyrir liggi að gera þurfi
breytingar á reglugerð sjóðanna eða
upp komi mál sem stjórnin hefur
ekki umboð til að afgreiða. Fulltrúa-
ráðið kýs fulltrúa launamanna í
stjórn viðkomandi lífeyrissjóðs.
Halldór Björnsson, stjórnarfor-
maður Framsýnar og formaður
Dagsbrúnar, sagði að málefni líf-
eyrissjóðsins væru mjög oft rædd á
aðalfundum stéttarfélaganna og oft
á stjórnarfundum. Hann sagði að
margvíslegir erfiðleikar væru því
samfara að láta sjóðfélaga kjósa
stjórnarmenn beinni kosningu. Það
nægði í því sambandi að benda á
þá staðreynd að sjóðfélagar í Fram-
sýn væru 111 þúsund og virkir fé-
lagar 29 þúsund.
Framkvæmdastjórn VSÍ
skipar alla fulltrúana
F
ramk væmdastjórn
Vinnuveitemla-
sambands Islands,
sem í situr 21 mað-
ur, kýs fulltrúa VSÍ
í stjórnir lífeyris-
sjóðanna sem VSÍ á aðild að, en
það eru allir stærstu lífeyrissjóðir
landsins. Fyrirtæki sem standa utan
VSÍ liafa því ekki möguleika á að
hafa bein áhrif á hveijir eru kosnir
í stjórnirnar. Forstöðumenn fyrir-
tækja utan VSÍ sitja þó í stjórnum
sumra sjóðanna. T.d. situr starfs-
mannastjóri Reykjavíkurborgar í
stjórn Lífeyrissjóðsins Framsýnar
og kaupfélagsstjórinn í Borgarnesi
situr í stjóm Lífeyrissjóðs Vestur-
lands.
„Reglurnar um lífeyrissjóðina,
sem settir voru á stofn 1969 og
sumir reyndar fyrr, eru kjarasamn-
ingur og alveg jafngildur og hver
annar kjarasamningur sem gerður
er. Við sjáum engan mun á þessum
kjarasamningi og öðrum kjara-
samningum sem við höfum gert og
teljum að ef stjórnvöld vilja fara
að breyta reglum um uppbyggingu
sjóðanna geti þau alveg eins tekið
að sér að gefa út almenna kjara-
samninga," sagði Þórarinn V. Þór-
arinsson, framkvæmdastjóri VSÍ.
Þórarinn sagði þessa uppbygg-
ingu lífeyrissjóðanna tryggja jafn-
vægi við stjórn þeirra og koma í
veg fyrir að þeim væri misbeitt sem
efnahagslegu vopni. Þetta hefði
tekist. Hann sagðist aðeins þekkja
eitt dæmi þar sem reynt hefði verið
að beita lifeyrissjóði sem efnahags-
legu vopni og það var þegar formað-
ur Rafiðnaðarsambandsins reyndi
að knýja fram brottrekstur starfs-
manns SR-mjöls hf., en Lífeyris-
sjóður rafiðnaðarmanna á hlutabréf
í SR-mjöli.
Þórarinn sagði að þessi uppbygg-
ing á lífeyrissjóðunum hefði verið
forsenda fyrir því að vinnuveitendur
féllust á iðgjaldagreiðslurnar. Hann
sagði athyglisvert að í Danmörku,
þar sem verið væri að koma á sams-
konar lífeyrissjóðakerfi og hér á
landi, væri sama stjórnskipulag á
lífeyrissjóðunum og hér.
A VSI að eiga fulltrúa
ístjórn sjóðanna?
Friðbert Traustason, formaður
Sambands íslenskra bankamanna,
sagðist vera þeirrar skoðunar að
atvinnurekendur ættu ekki að sitja
í stjórn lífeyrissjóðanna. Þetta væru
sjóðir sem væru myndaðir um rétt-
indi sjóðfélaga, ekki fyrirtækja. Líf-
eyrisiðgjaldið væri hluti af launa-
kjörum launþeganna og launþeg-
arnir ættu því að sjá um að ráð-
stafa því. Það skipti engu máli þó
að fyrirtækin borguðu hluta af ið-
gjaldinu. Það færi allt í að borga
lífeyrisréttindi starfsmanna. Frið-
bert varpaði fram þeirri spurningu
hvort fyrirtækin ættu að hafa ein-
hvern rétt til að ráðstafa hluta laun-
anna ef launamenn myndu ákveða
að lækka iðgjaldið og hækka iauna-
taxtana á móti.
Þórarinn sagði full rök fyrir því
að atvinnurekendur ættu að hafa
eitthvað um það að segja hvernig
lífeyrissjóðunum væri stjórnað þó
að allt iðgjaldið færi í að greiða
fyrir lífeyrisréttindi launþega en
ekki til fyrirtækja. „Iðgjaldið rennur
ekki til launþegans fyrr en kemur
að lífeyrisgreiðslu. Hann öðlast ekki
réttinn fyrr en þá. Þangað til er
þetta í sameiginlegri vörslu.“
Margir fulltrúar VSÍ sitja í
stjórnum lífeyrissjóða þótt þeir eigi
ekki sjálfir beina aðild að þeim held-
ur greiði iðgjald í aðra sjóði. Sem
dæmi má nefna Lífeyrissjóðinn
Framsýn, sem samtök verkamanna
og ófaglærðra á höfuðborgarsvæð-
inu eiga aðild að. Fyrir hönd vinnu-
veitenda sitja í sjóðnum Jón Krist-
jánsson, starfsmannastjóri Reykja-
víkurborgar, Þórarinn V. Þórarins-
son, framkvæmdastjóri VSÍ, Þórður
Magnússon, framkvæmdastjóri hjá
Eimskip, og Helgi Magnússon,
framkvæmdastjóri Hörpu. Enginn
þessara manna borgar iðgjald til
Framsýnar.
Þórarinn sagðist ekki sjá neitt
óeðlilegt við þetta. Allir fulltrúar
VSÍ greiddu í einhvern lífeyrissjóð,
en þeir sætu ekki í stjórnum sjóð-
anna sem einstaklingar heldur sem
fulltrúar atvinnurekenda.
VR skipar alla fulltrúa
starfsmanna
------------- ífeyrissjóður verzl-
unarmanna var
settur á fót með
samningum milli
Verzlunarmanna-
________ félags Reykjavíkur
og samtaka vinnuveitenda. Stjórn
sjóðsins hefur þess vegna verið
skipuð fulltrúum þessara tveggja
aðila. Enginn fulltrúi verslunar-
mannafélaga annars staðar af land-
inu á sæti í stjórn sjóðsins og félög-
in hafa enga formlega möguleika á
að hafa áhrif stjórn hans. Formaður
Landssambands verzlunarmanna
hefur hins vegar yfirleitt setið í
stjórn Lífeyrissjóðs verzlunar-
manna, en það hefur hann gert sem
fulltrúi VR.
Þar sem Lífeyrissjóður verzlunar-
manna hefur ekki haldið ársfund
fram að þessu hafa sjóðfélagar sem
standa utan VR ekki haft vettvang
til að koma sjónarmiðum sínum að
með formlegum hætti. Rúmlega
þriðjungur félaga í Lífeyrissjóði
verzlunarmanna er ekki félagsmenn
í VR. 28.000 félagar eru virkir
greiðendur í sjóðinn. Þar af eru
18.000 i VR, 4.000 i öðrum stéttar-
félögum og 6.000 eru utan stéttar-
félaga eða sjálfstæðir atvinnurek-
endur.
Stjórn Verzlunarmannafélags
Reykjavíkur kýs ijóra fulltrúa til
setu í stjórn Lífeyrissjóðs verzlunar-
manna og samtök atvinnurekenda
kjósa fjóra til viðbótar. Þetta eru
Félag íslenskra stórkaupmanna,
Kaupmannasamtök íslands, Sam-
tök iðnaðarins, Verslunarráð ís-
lands og Vinnuveitendasamband
Islands.
Málefni Lífeyrissjóðs verzlunar-
manna eru ætíð rædd á aðalfundi
VR undir sérstökum dagskrárlið.
Magnús L. Sveinsson, formaður
VR, sagði að erfitt væri að koma
því við að láta sjóðfélaga kjósa
stjórn sjóðsins með beinum hætti.
Félagar í sjóðnum væru 50-60
þúsund og hætta væri á að áhrif
vinnuveitenda á stjórn sjóðsins yrðu
lítil í slíkri kosningu því að þeir
væru tiltölulega fámennir. Magnús
sagðist ekki hafa orðið var við mikla
gagnrýni í VR á fyrirkomulag við
kjör í stjórn Lífeyrissjóðs verzlunar-
manna.
Fulltrúar samtaka atvinnurek-
enda og launþega stjórna ekki öllum
lífeyrissjóðum í landinu. Stjóm Líf-
eyrissjóðs verkfræðinga er ^