Morgunblaðið - 17.11.1999, Blaðsíða 12

12 MIÐVIKUDAGUR 17. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
Ríkisstjórnin leggur til að framkvæmdum við Fljótsdalsvirkjun verði haldið áfram
Tækifæri til að byggja
upp öflugan þéttbýlis-
kjarna á Austurlandi
PINNUR Ingólfsson iðnaðarráð-
herra mælti fyrir þingsályktunartil-
lögu í gær þar sem lagt er til að Al-
þingi lýsi yfír stuðningi við að haldið
verði áfram framkvæmdum við
Fljótsdalsvirkjun á grundvelli fyrir-
liggjandi skýrslu um umhverfísáhrif
virkjunarinnar, greinargerðar um
orkuöflun fyrir álver í Reyðarfirði,
skýrslu um þjóðfélagsleg áhrif ál-
versins og athugunar á samfélagsleg-
um áhrifum þess.
Finnur sagði margt hanga á spýt-
unni með þessari tillögu. Þar væri
m.a. fjallað um þann mikla þjóðfé-
lagslega ávinning sem af fram-
kvæmdum yrði og hvernig leggja
mætti grunn að varanlegum lífs-
kjarabótum fyrir Islendinga alla.
Jafnframt myndi bygging álvers í
Reyðarfírði auka fjölbreytni í at-
vinnulífi og draga þannig úr vægi
sjávarútvegs í útflutningi. Finnur
sagði málið einnig eitt stærsta
byggðamál sem Alþingi hefði fjallað
um í langan tíma, þvi ef framkvæmd-
ir gengju eftir gæfist tækifæri til að
byggja upp öflugan þéttbýliskjarna á
landsbyggðinni sem orðið gæti mót-
vægi við höfuðborgina.
Ennfremur sagði iðnaðarráðherra
að horfíð væri frá þeirri stefnu að
staðsetja öll stóriðjufyrirtæki á suð-
vesturhomi landsins en í staðinn
mótuð sú stefna að staðsetja þau sem
næst orkulindum þannig að flutn-
ingslínur valdi sem minnstri röskun á
náttúru íslands. Verið væri jafn-
framt að nýta hreinar endumýjan-
legar orkulindir til raforkufram-
leiðslu í stað mengandi orkugjafa og
flytja inn í landið fjármagn, tækni-
þekkingu og hundrað nýrra hálauna-
starfa.
Þá, sagði Finnur, „er það mat rík-
isstjómarinnar, og er það mat byggt
á skýrslunni um mat á umhverfisá-
hrifum, að Fljótsdalsvirkjun komi
ekki til með að hafa svo neikvæð
áhrif á hið náttúralega umhverfí sitt
að sá mikli þjóðfélagslegi ávinningur
sem hlýst af virkjuninni yfírvinni það
ekki.“'
1.300 ársverk við
byggingu virkjunarinnar
Ráðherrann gerði grein fyrir þeim
þjóðfélagslega ávinningi sem talinn
yrði verða af byggingu Fljótsdals-
virkjunar. Sagði hann að skv. mati
Þjóðhagsstofnunar myndi heildar-
fjárfesting nema rúmlega 60 millj-
örðum króna, starfsmenn við bygg-
ingarframkvæmdir fyrsta áfanga ái-
versins yrðu allt að 800 þegar mest
væri um að vera á svæðinu og reikn-
að væri með að 1.300 ársverk sköpuð-
ust við byggingu virkjunarinnar.
„Það er því ljóst að ef ekkert verð-
ur af þessum framkvæmdum megum
við búast við minni hagvexti, minni
fjárfestingu og auknu atvinnuleysi.
Andstæðingar virkjunarfram-
kvæmda verða að benda á önnur
raunhæf verkefni sem geta skilað
jafnmiklum þjóðhagslegum ávinningi
á næstu árum ef þeir ætla að koma í
veg fyrir framkvæmdir við Fljóts-
dalsvirkjun og álver í Reyðarfírði. Þá
þýðir ekki að benda bara á eitthvað
annað,“ sagði Finnur.
Rangar forsendur við
útreikninga um arðsemi
I ræðu sinni minntist Finnur á að
efasemda hefði gætt um arðsemi
Fljótsdalsvirkjunar. Sagði hann að
þeir menn, sem reynt hefðu að sýna
fram á að tap yrði af framkvæmdun-
um, hefðu haft rangar forsendur við
útreikninga. „Það liggur auðvitað al-
veg ljóst fyrir að forsenda íyrir þess-
um framkvæmdum er að samningar
Umræða stóð linnulítið á Alþingi frá
kl. 10.30 til 22 í gær um þingsályktunartil-
lögu ríkisstjórnarinnar um að halda skuli
áfram framkvæmdum við Fljótsdalsvirkj-
un. Davíð Logi Sigurðsson og Arna
Schram fylgdust með fyrri umræðu tillög-
unnar en henni verður fram haldið í dag.

ALÞINGI
takist um raforkuverð, samningar
sem tryggi arðsemi framkvæmdar-
innar. Þeir fjárfestar sem komið hafa
að þessu verkefni era auðvitað best
færir um að meta arðsemi fram-
kvæmdanna.“
Finnur ítrekaði að bygging Fljóts-
dalsvirkjunar og álvers í Reyðarfírði
væri eitt mesta byggðamál sem ís-
lendingar stæðu frammi fyrir því
þannig mætti sporna við fólksfækkun
á landsbyggðinni. Eftir byggingu
fyrsta áfanga álvers yrði heildarfjöldi
ársverka þar um 270 en með marg-
feldisáhrifum mætti gera ráð fyrir að
um 540 ný störf sköpuðust á svæðinu.
Finnur sagði aðrar þjóðir horfa öf-
undaraugum til íslendinga vegna
þeirra tækifæri sem þeir hefðu til að
framleiða raforku með virkjun vatns-
afls, sem væri afar umhverfisvæn
orkuframleiðsla. Sagði hann að þeir
sem gengju fram í nafni umhverfis-
verndar gætu ekki talist trúverðugir
ef þeirra helsta baráttumál er að
koma í veg fyrir umhverfisvænustu
orkuframleiðslu sem kostur væri á í
heiminum.
Þrír milljarðar í
virkjunarrannsóknir
Finnur sagði að um þrír milljarðar
króna hefðu farið í virkjunarrann-
sóknir og undirbúning vegna Fljóts-
dalsvirkjunar. Því mætti fullyrða að
ekkert annað virkjunarsvæði á land-
inu hefði gengist undir jafn miklar
umhverfisrannsóknir. Hugmyndin
um virkjun Jökulsár á Fljótsdal væri
síður en svo ný af nálinni og vett-
vangsrannsóknir hefðu staðið nær
óslitið síðan 1975.
Ráðherrann rakti ferli málsins frá
1981 en framkvæmdir hófust ekki
fyrr en 1991 og þá hefði m.a. verið
unnið við vega- og gangagerð. Síðan
hefðu samningaumleitanir við Atlant-
sál siglt í strand og framkvæmdum
verið frestað. Sagðist Finnur rifja
þetta upp þar sem ætla mætti af um-
ræðu undanfarna mánuði að margir
stæðu í þeirri trú að það væri nýleg
ákvörðun að virkja Jökulsá í Fljóts-
dal.
„Islendingar hafa ávallt verið
fylgjandi því að nota þá auðlind, sem
fallvötnin okkar eru. íslendingar
hafa einnig verið jákvæðir í garð
stóriðju hér á landi og era það enn
samkvæmt fyrrnefndri könnun. Því
hefur verið haldið hátt á lofti að fyrir-
hugaðar virkjunarframkvæmdir í
Fljótsdal séu í andstöðu við vilja
þjóðarinnai-. Því hefur nú verið alger-
lega vísað á bug,“ sagði Finnur.
Sagðist hann vona að friður tækist
um framkvæmdirnar í Fljótsdal.
Umdeildasta mál
þessa þings
Rannveig Guðmundsdóttir, þing-
flokksformaður Samfylkingar, tók til
máls á eftir iðnaðarráðherra og sagði
hér sennilega á ferðinni umdeildasta
mál þessa þings. Tekist væri á um
byggðaþróun á Austurlandi annars
vegar og umhverfisþróun hins vegar.
Sagði hún að vegna þess hve átaka-
þættir málsins væra viðkvæmir
skipti miklu máli að farið væri að
settum leikreglum, nefnilega að fyrir
lægi mat á umhverfisáhrifum eins og
Alþingi hefði sett lög um.
Rannveig sagði að það væri fjar-
stæða að segja að þeir sem afdráttar-
laust krefjast mats á umhverfísáhrif-
um væru á móti virkjunum, stóriðju
og byggðastefnu. Samfylkingin hins
vegar styddi umhverfismat og sagði
hún að til að tryggja að það gerðist
myndi flokkurinn gera breytingartil-
lögu við þingsályktunartillögu iðnað-
arráðherra þegar málið yrði tekið til
seinni umræðu á Alþingi.
Hún rifjaði upp yfirlýsingu Guð-
mundar Bjarnasonar, fyrrverandi
umhverfisráðherra, í júní 1988 þar
sem hann sagði að skynsamlegast
væri að iðnaðarráðherra felldi úr
gildi leyfi Landsvirkjunar til að
virkja Jökulsá í Fljótsdal eða að
Landsvirkjun tæki sjálf ákvörðun um
að framkvæmdir færu í þann farveg
sem lög kveða á um.
„Ríkisstjómin er að reyna að þvo
hendur sínar af slæmum vinnubrögð-
um með þvi að koma með þessa sér-
kennilegu þingsályktunartillögu fyrir
þingið núna,“ sagði Rannveig.
„Vegna þess að ef Guðmundur
Bjarnason, þáverandi umhverfisráð-
herra, hefði ekki látið sitja við orðin
tóm væri málið ekki í þeirri heljarg-
reip sem það er statt í núna.“
Sagði Rannveig furðulegt að
stjórnvöld flyttu þingsályktunartil-
lögu um framkvæmdir sem þau teldu
sig hafa fullt leyfi fyrir. „Það er full-
komlega óviðunandi að Alþingi sjálft
geri umhverfismat eins og hér er lagt
til. Og það er óþolandi að Alþingi fái
fyrirmæli frá forstjóra Landsvirkjun-
ar um að þetta mál verði að afgreiða
fyrir jól. Þau skilaboð eru afar óvið-
eigandi."
Rannveig sagði það alvarlegt um-
hugsunarefni hversu mjög ætti nú að
hraða afgreiðslu málsins. Sagði hún
að ef haldið hefði verið rétt á málum
fyrir einu og hálfu ári og fram-
kvæmdin sett í umhverfismat með
þeim flýti sem nú einkenndi vinnu-
brögð hefðu menn fengið niðurstöðu
á þeim tíma sem ríkisstjórnin hefði
gefið sér.
Benti Rannveig jafnframt á að
mjög óljóst væri hver eignarhlutur
Norsk Hydro í verkefninu yrði. I
upphafi hefði verið talað um að
Norsk Hydro ætti eignarhlut í virkj-
uninni sjálfri og meirihluta í álverinu.
Nú væri áformuð hlutdeild Norsk
Hydro hins vegar komin niður í
fjórðungshlutdeild í álverinu ein-
göngu, skv. upplýsingum úr fjölmiðl-
um.
„Það er þvi að verða áleitin spurn-
ing hvort Islendingar eigi ekki fyrst
og fremst við sjálfa sig hvort fresta á
framkvæmdum til að framkvæma
lögformlegt umhverfísmat,“ sagði
Rannveig. Itrekaði hún að verið væri
að tala um að fresta framkvæmdum,
ekki að taka virkjunarheimildina af
Landsvirkjun. Ekki hefði heldur ver-
ið sýnt fram á að Norsk Hydro teldi
það frágangssök þótt verkinu væri
frestað.
Engin skýr svör
Davíð Oddsson forsætisráðherra
kvaðst hafa beðið spenntur eftir
ræðu fulltrúa Samfylkingar því hann
hefði viljað vita hvort flokkurinn væri
með eða á móti að setja uppistöðulón
við Eyjabakka. Hann hefði hins veg-
ar engin skýr svör fengið, aðeins að
setja ætti lón ef skipulagsstjóri og
umhverfisráðherra væra sammála
því.
„Það kom ekki fram hjá Samfylk-
ingunni, talsmanni hennar hér, hvort
að Samfylkingin væri þeirrar skoð-
unar að það ætti að setja lón við
Eyjabakka eða ekki. Hvort það ætti
að sökkva Eyjabökkum eða ekki,“
sagði Davíð.
Hann sagði ljóst að ríkisstjórnin
væri hlynnt því að setja lón við Eyja-
bakka. „Við eram ekkert að skorast
undan því að axla þá ábyrgð. Það er
með þeim hætti sem stjórnmálamenn
og stjórnmálaflokkar eiga að starfa.
Og það er með þeim hætti sem það
ræðst hvort stjórnmálaflokkar njóta
trausts eða njóta ekki trausts."
Sagði hann lítils virði í stjórnmál-
um að sækjast eftir stundar vinsæld-
um. „Langvarandi traust fæst ekki
með málatilbúnaði af þessu tagi, að
heill stjórnmálaflokkur komi fram og
það viti enginn um afstöðu hans til
stærsta deilumálsins, hvort það eigi
að setja lón við Eyjabakka við ekki.“
Davíð sagði ljóst að ríkisstjórnin
væri einmitt að fara að þeim leikregl-
um sem settar hefðu verið af þinginu.
„Og þær leikreglur skylda ekki
Landsvirkjun til þess að fara út i það
sem kallað er lögformlegt umhverfis-
mat,“ sagði hann.
Davíð sagði reyndar að það væri
umfram nauðsyn sem ríkisstjórn
legði fram þessa þingsályktunartil-
lögu, hún þyrfti það í raun ekki. Hún
vildi hins vegar veita Alþingi tæki-
færi til að veita virkjuninni pólitískan
stuðning sinn. Ríkisstjórnin vildi
tryggja sem mesta umræðu um málið
og safna saman á einn stað öllum
upplýsingum í málinu.
Sagðist forsætisráðherra sann-
færður um framkvæmdin myndi
koma öllum landsmönnum til góða.
Umhverfismat hefði þegar farið fram
og svokallað lögformlegt mat myndi
ekkert nýtt leiða í ljós í þeim efnum.
Þeir flokkar, sem ekki gætu gert upp
hug sinn, væra einungis að slá ryki í
augu kjósenda með því að krefjast
lögformleg umhverfismats.
Bráðabirgðaákvæði
misnotað
Kolbrún Halldórsdóttir, talsmaður
Vinstrihreyfingarinnar - græns fram-
boðs í umhverfismálum, sagði þings-
ályktunartillögu stjórnarflokkanna
sögulegt plagg enda gerði hún ráð
fyrir að Alþingi tæki að sér að gegna
hlutverki skipulagsstofnunar. Sagði
hún tillöguna því vantraustsyfirlýs-
ingu á skipulagsstjóra auk þess sem
fjarstæða væri að tillagan væri útrétt
sáttarhönd, eins og iðnaðarráðherra
hefði haldið fram. Þvert á móti hefði
ríkisstjórnin skellt skollaeyram við
kröí'uin úr samfélaginu um lögform-
legt umhverfismat.
Kolbrún sagði Vinstri gi'æna að- |
hyllast sjálfbæra þróun og lagði
áherslu á að í þeim málum yrði að
móta stefnu til framtíðar, ekki síst ’
hvað sneri að orkumálunum. Sagði
hún stjórnvöld hafa svikist um að
endurskoða lög um mat á umhverfis-
áhrifum og sakaði þau um að hafa í
staðinn misnotað bráðabirgðaákvæði
sem aldrei hefði verið ætlað til ann-
ars en leyfa byggingu nokkurra veg-
arslóða.
Kolbrún sagði svo miklar breyting-
ar hafa verið gerðar á væntanlegi'i
virkjunarbyggingu, að skýrt væri að
hana bæri að senda í lögformlegt
matsferli. Rök ríkisstjórnar og
Landsvirkjunar í þessu efni væru
hins vegar þau að allar breytingar
hefðu verið til bóta. Þetta sagði Kol-
brún furðulegt, ætti einungis að gera
umhverfismat ef eitthvað neikvætt
og skaðlegt væri á teikniborðinu?
„Þetta stangast á við markmið lag-
anna,“ sagði Kolbrún, „og það er
hryggilegt til þess að vita að þjóðin
skuli búa við ríkisstjórn sem fer fram
af þessu offorsi, sem hún gerir, með
kyrfilega bundið fyrir augun.“
Breytt viðhorf í
umhverfismálum
Bergljót Halldórsdóttir, varaþing-
maðm- Frjálslynda flokksins, ræddi í
sinni ræðu um breytt viðhorf í um-
hverfismálum. Gagnrýndi hún að
þrátt fyrir breyttan tíðaranda hygð-
ist ríkisstjórnin þjösna málinu í gegn
um þingið.
Bergljót gerði að umtalsefni þá
sýn að fjöldi fólks myndi flytja til
Austfjarða til að starfa við væntan-
legt álver. Sagði hún furðulegt að
ræða um í þessu sambandi að konur
væru reiðubúnar til að flytja austur
ef maki þeirra fengi góða atvinnu,
nær væri að stuðla að því að konur
fengju sjálfar vinnu við hæfi.
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráð-
herra sagði að með þeirri tillögu, sem
lögð hefði verið fram, gæfist þing-
mönnum enn eitt tækifæri til að gera
upp hug sinn. Hún rakti lögformlegt
ferli málsins og sagði engan vafa á að
ríkisstjórnin hefði leyfi til að halda
málinu áfram. Því miður myndi virkj-
unin hafa neikvæð umhverfisáhrif en
kostirnir væra hins vegar meiri, bæði
á atvinnu og búsetu fólks á Austur-
landi.
Hreppsnefnd Fljótsdals-
hrepps ekki veitt heimild
Össur Skarphéðinsson, þingmaður
Samfylkingar, sagði ekkert að því að
menn skiptu um skoðun, það hefðu
margir gert í umhverfismálum enda
hefðu ný viðhorf ratt sér þar til ráms
á undanförnum árum. Hann hefði
hins vegar engar skýringar fengið á
sinnaskiptum Sivjar Friðleifsdóttur,
sem verið hefði hlynnt því fyrir ári að
virkjunin færi í mat á umhverfisá-
hrifum.
Össur vakti athygli á því að skv.
greinargerð þingsályktunartillög-
unnar hefði hreppsnefnd Fljótsdals-
hrepps enn ekki veitt heimild fyrir
virkjuninni, samt hefði Landsvirkjun
ráðist í framkvæmdfr. Ljóst væri að
án þessa leyfis væri ekki hægt að
hefja framkvæmdir og jafnframt
væri ljóst að Landsvirkjun gæti ekki
krafist skaðabóta yrði virkjunarleyfi
af henni tekið, áhættan hefði verið
hennar að hefja framkvæmdir án
umrædds leyfis.
Guðjón Guðmundsson, þingmaður
Sjálfstæðisflokksins, sagði mál þetta
nokkuð sérkennilegt enda lægi fyrir
að ríkisstjórnin þyrfti í raun ekki
frekara umboð Alþingis til að leyfa
virkjunina. Sagði hann augljóst að
virkjunin væri undanskilin mati á
umhverfisáhrifum skv. gildandi lög-
um og bætti við að öllum mætti vera
Ijóst hversu mikil og góð áhrif álver
við Reyðai-fjörð myndi hafa á at-
vinnumál eystra. Af virkjuninni
myndi ennfremur hljótast bætt að-
gengi að hálendinu og það síðan auka
umsvif ferðaþjónustu á svæðinu.
Steingrímur J. Sigfússon, formað-
ur Vinstrihreyfingarinnar - græns
framboðs, gagnrýndi hins vegar