Morgunblaðið - 17.11.1999, Blaðsíða 40

40 MIÐVIKUDAGUR 17. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Um veiðieftirlit o g
veiðimál - síðari hluti
í FYRRI grein
minni, sem birtist í
Morgunblaðinu 30.
október gerði ég grein
fyrir tilhögun veiðieft-
irlits á vatnasvæði Ölf-
usár/Hvítár. Einnig
svaraði ég hluta af
ósönnum og órök-
studdum fullyrðing-
ciim, sem birst hafa í
fjölmiðlum á undan-
förnum vikum og
mánuðum um veiðimál
á vatnasvæði Ölfusár/
Hvítár. En áfram skal
haldið. Hilmar Hans-
son, sem er einn af for-
kólfum undirskrifta-
söfnunarhóps stangveiðimanna,
skrifaði grein í Morgunblaðið í
sumar. Greinin hét Sauðaþjófar á
Selfossi. Grein þessi er skrifuð í
mikilli geðshræringu, tilefnið viðtal
við Jón Þ. Jónsson kaupmann hjá
N óatúnsbúðunum.
Þar upplýsir Jón að
hann kaupi lax af neta-
bændum við Ölfusá og
Þjórsá. Nefnir hann
magntölur í því sam-
bandi. Ennfremur
segir Jón: „Sú var tíð-
in að duglegir magn-
veiðimenn (stangveiði-
menn, innsk. höf.)
seldu veiði sína til að
fjármagna veiðileyfa-
kaup næstu vertíðar.“
Tekið skal fram að hér
er verið að lýsa sport-
veiðum sumra stang-
veiðimanna. Svo grát-
broslega vill til að
þessa svokölluðu „magnveiðimenn"
er að finna á meðal þeirra sem
stóðu að títtnefndri undirskrifta-
söfnun hóps stangveiðimanna.
Þessir sportmagnveiðimenn bera
ábyrgð á því að settur hefur verið
Lax
Hægt er, segir
Þorfinnur Snorrason,
að blekkja menn
tii lags við lygina.
aflakvóti á flestar bestu laxveiðiár
landsins. Og þetta eru mennirnir
sem hrópa rányrkja, og kalla
bændur sem stunda löglega neta-
veiði fyrir sínum jörðum „sauða-
þjófa".
Eg vil áður en lengra er haldið,
taka fram að sjálfur er ég stang-
veiðimaður og meðlimur í Stang-
veiðifélagi Selfoss og hef enga
hagsmuni af netaveiðum. Mér
blöskrar einungis ofstækið sem
sumir stangveiðimenn hafa tamið
sér. Ég vil einnig benda á þá stað-
reynd að bændur hafa umgengist
Þorfínnur
Snorrason
og nýtt íslenskar laxveiðiár frá
fyrstu tíð og skiluðu þeim ósköðuð-
um í hendur sportveiðimanna. En
hvernig er ástandið í dag þegar
krafist er stöðugrar hámarksveiði.
Skoði hver fýrir sig. Því má bæta
við þó óskylt sé, að sportveiðimenn
sem veiða villta fugla á Islandi eru
með græðgi sinni að kalla yfir sig
lög og hömlur á sitt „sport“. Og
þessi lenska sem hér hefur tíðkast
að sportveiðar þurfi að standa und-
ir sér heitir í raun atvinnuveiði.
Slíkur hugsunargangur hæfir
frumbyggjum sem verða að lifa af
landinu, en ekki einni auðugustu
þjóð heims.
En víkjum næst að skrifum
Hreggviðs Hermannssonar í Morg-
unblaðið 15. september síðastlið-
inn. Þar segir greinarhöfundur:
„Að auki eru net lögð á fjöru og lát-
ið falla yfir og fiskurinn veiddur á
aðfallinu. Litur árinnar í sumar
sýnir vel það sem allir vissu, að
þessi lax er veiddur í sjó. Allir vita
hvað það þýðir samkvæmt laxveiði-
lögum, þarna er framinn stórglæp-
ur gagnvart öðrum er ofar búa.“
Tilvitnun lýkur. Stórt er sagt og
mætti sá sem les í fljótu bragði
álykta að þarna væri maður sem vel
væri að sér í lögum um lax- og sil-
ungsveiði. Tekið skal fram að þarna
er verið að lýsa netaveiði í Ölfusá
ofan við Óseyrarnesbrú. En hvern-
ig hljóða lögin um lax- og silungs-
veiði nr. 76/1970? „Ós í sjó: sá stað-
ur sem straumur ár hverfur í sjó á
stórstraumsfjöru". Það er einfald-
lega sú skilgreining sem gildir um
hvar á endar. Og til upplýsingar þá
er sá staður í Ölfusá nokkur hundr-
uð metrum neðan við Óseyrarnes-
brú. Það dettur engum heilvita
manni í hug að kalla það veiði í sjó
þótt á blandist sjó á háflæði. En
með slíkum framburði og ég vitna
til er hægt að blekkja menn til lags
við lygina, því það eru svo margir
sem trúa því sem stendur í fjölmiðl-
um gagmýnilaust. Ég tek hinsveg-
ar undir þau orð hans síðar í grein-
inni þar sem hann talar um „tiltekt
heimafyrir“, reyndar tel ég hvað
veiðimál áhrærir að það standi hon-
um sjálfum allra næst. Að síðustu
að markaðssetningu á netalaxi
veiddum í Ölfusá /Hvítá ásamt
Þjórsá heitir hann ekki allur Ölfus-
árlax þegar hann er kominn í búð-
irnar. Hilmar Hansson og fleiri
stangveiðimenn ættu að hafa það í
huga.
Höfundur er stangveiðimaður
og veiðieftirlitsmaður á vatnasvæði
Ölfusár/Hvítár.
FYRIR nokkru
hófst kennsla í at-
vinnulífsfræði við fé-
lagsvísindadeild Há-
skóla Islands. Orðið
atvinnulífsfræði er
ekki mjög lýsandi fyrir
það sem það stendur
fyrir. A ensku gengur
jiámsbrautin undir
liéitinu „Human Res-
ource Management
and Industrial Rela-
tions“, en á undanförn-
um árum hefur
kennsla á þessum við-
fangsefnum aukist
mikið við erlenda há-
skóla. Þar sem at-
vinnulífsfræðin er ört vaxandi grein
innan félagsvísindadeildar og getur
haft mikið gildi á vinnumarkaði er
ástæða til að kynna hana nánar.
Atvinnulífsfræðin er þverfagleg
grein sem hægt er að taka sem
aukagrein til 30 ein-
inga með hverri sem er
af aðalgreinum félags-
vísindadeildar til BA-
prófs. Námskeið innan
atvinnulífsfræðinnar
er aðallega að finna
innan félagsfræðinnar
en einnig eru kennd
námskeið úr stjórn-
málafræði og sálfræði.
Markmið atvinnu-
lífsfræðinnar er að
veita nemendum und-
irstöðuþekkingu um
samspil efnahagslífs,
stjómmála og félags-
gerða í nútímanum.
Atvinnulífsfræðin ger-
ir nemendur læsa á undirstöðugögn
um efnahagslíf og þjóðhagsreikn-
inga. Markaðs- skipulagning, virkni
hennar og áhrif í þjóðfélaginu eru
könnuð, m.a. á hagvöxt og lífskjör,
stéttaskiptingu og lífshætti. At-
vinnulífsfræðin fjallar um tog-
streitu markaða og stjórnmála og
sérstaka erfiðleika við að samræma
markaðsskipulag, lýðræði og menn-
ingu í nútímaþjóðfélögum. Einnig
er fjallað um sögu og viðfangsefni
klassískrar vinnufélagsfræði,
helstu stefnur í skipulagningu og
stjómun vinnustaða og grunnatriði
í vinnu- og skipulagssálfræði.
Meðal viðfangsefna í náminu eru
stjómunarfræði, mannleg sam-
skipti á vinnustöðum, áhrif tækn-
innar og vinnuumhverfis, áhrif við-
horfa og vinnumenningar,
stjórnunarstíll og stjórntækni, fyr-
irtækjabragur, upplýsingamiðlun,
kenningar og leiðir til hvatningar,
starfsmannasamtöl og frammistöð-
umat, viðhorfskannanir, forysta,
þátttökustjóm, þróunarstarf,
streita og ráðgjöf til ráðamanna,
vald, yfirráð og regluveldi, fram-
leiðniaukandi aðgerðir, fyrirtækja-
menning, þróun vinnunnar, tengsl
Atvinnulífsfræði
Markmið atvinnu-
lífsfræðinnar, segir
Arna Guðlaug
Einarsdóttir, er að
veita nemendum undir-
stöðuþekkingu.
vinnustaðaskipulags, framleiðni og
nýsköpun svo og nýjar stefnur í
vinnustaðafræðum, svo að eitthvað
sé nefnt.
Atvinnulífsfræðin tekur á helstu
breytingum sem átt hafa sér stað á
vinnumarkaði og í atvinnulífinu síð-
ustu tvo áratugina. Gerð er grein
fyrir megineinkennum vinnumark-
aða m.a. í Bandaríkjunum, Svíþjóð,
Þýskalandi, Japan, Frakklandi og
Ítalíu.
Atvinnulífsfræðin fæst einnig við
samskipti aðila vinnumarkaðarins
og ríkisvaldsins, kjarasamninga,
átök á vinnumarkaði, atvinnulýð-
ræði, tilvistarkreppu verkalýðsfé-
laganna og um íslensku vinnulög-
gjöfina, evrópskan vinnumai’kað og
áhrif fjölþjóðlegra fyrirtækja á
hann.
Þannig er í náminu fjallað um
ýmis svið atvinnulífsins sem tengj-
ast þeim efnahagslegu breytingum
sem orðið hafa á undanfömum ára-
tugum. Gerð er grein fyrir kenning-
um um samkeppnishæfni og sveigj-
anleika fyrirtækja og helstu
pólitísku og efnahagslegu ástæður
fyrir auknum sveigjanleika, bæði á
alþjóðavettvangi og á íslandi. At-
vinnulífsfræðin fjallar þannig um
nýtt rekstrammhverfi fyrirtækja,
breyttan stjómunarstíl, manna-
ráðningar og breytingar á vinnu-
aflsnotkun fyrirtækja í hinu breytta
umhverfi upplýsingaþjóðfélagsins.
Höfundur er BA í félags-
og atvinnulífsfræði.
- Hvað er atvinnulífsfræði?
Arna Guðlaug
Einarsdóttir
Að níðast á barni
Meðal annarra orða
Eftir Njörð P. Njarðvík
AÐ BERJA lítið bam þótt
ekkert sjáist á því ber að
telja meiri glæp en
, lemja fullorðinn mann
til óbóta. Þannig kemst Sigvaldi
Hjálmarsson að orði í bók sinni Að
sjá öðmvísi (1979) og greinir þar
. y með kjarnann í afstöðu fullorðinna
til barna. Ef aðgát skal höfð í nær-
veru sálar, þá þarf tvöfalda aðgát í
nærveru bamssálar. Bömin okkar
eru ást okkar holdi klædd. Við vit-
um auðvitað, að börn eru stundum
getin í ástleysi og jafnvel með of-
beldi. En almennt em böm afleið-
ing ástar karls og konu, eru í raun
áþreifanleiki ástarinnar, ef svo má
komast að orði. Og þeirri ást eru
börnin svo aftur algerlega háð uns
þau öðlast þroska, styrk og dóm-
greind. Þau eru í umsjá okkar og
sú umsjá felur í sér ábyrgð okkar
jF á ást okkar.
Þegar níðst er á bami hefur í
rauninni allt bragðist. Og þegar
bam verður fyrir kynferðislegri
misnotkun, hefur ástin sem skóp
það snúist í tortímandi afl, sem
getur ógnað allri tilveru þess. Það
á hvergi athvarf. Við vitum að
þetta gerist oftast innan fjöl-
skyldu. Sú fjölskylda á að vera
hinn tryggi griðastaður barnsins,
jafnt í andlegum sem líkamlegum
skilningi. Þótt aðeins einn sé sek-
ur um hinn skelfilega glæp, er fjöl-
skyldan ekki lengur athvarf
barnsins, og allra síst ef því er
ekki trúað. Það er þar með flæmt í
eins konar útlegð í sinni eigin litlu
tilveru. Það er dæmt til að flýja
eitthvað langt inn í sjálft sig í leit
að öraggum felustað sem aldrei
finnst. Sem aldrei finnst af því að
barnið hefur ekkert vald á innri
veruleika sínum. Þannig er það
hvergi óhult lengur og einrænt
umkomuleysi þess getur orðið al-
gert.
Af þessum sökum er sér-
staklega brýnt að tekið
sé strax fast og örugg-
, lega á því, þegar uppvíst
verður um kynferðislega misnotk-
un bams. Eins og margoft hefur
komið fram, eru sjaldnast vitni að
níðingsverkinu. Og oftar en ekki
hefur baminu verið ógnað og hót-
að öllu illu ef það segir frá. Þar
með verður óttinn tvöfaldur: ótt-
inn við níðingsverkið og óttinn við
refsinguna, ef það segir frá. Slík
togstreita hlýtur að verða hveiju
barni ofviða. Nú er hvorki meira
né minna en sjálf sálarheill þess í
voða.
Ef barnið segir frá þrátt
fyrir allt, annaðhvort
vísvitandi eða óafvit-
andi, þ.e.a.s. ef það sést
á einhvern hátt á atferli þess eða
verkum, svo sem á teikningum
(sem að vísu getur stundum
reynst erfitt að túlka) - þá skiptir
sköpum að bregðast fljótt við. Nú
hafa verið þróaðar aðferðir til að
fá börn til að tjá hug sinn og til að
meta raunveraleika þeirrar tján-
ingar. Og það hefur komið skýrt
fram í opinberri umræðu hér nú að
undanförnu, að þessa rannsókn
þarf að vanda sérlega vel í upphafi
málsmeðferðar, svo að öll máls-
atvik séu sem skýrust. Takist það,
er ef til vill unnt að frelsa barnið
úr nauð þess.
Því miður er hitt algengara, að
barnið segi ekki frá eða að því sé
ekki trúað, að málflutningur hins
seka vegi þyngra í hugum ann-
arra. Sá málflutningur er af skilj-
anlegum ástæðum skýrari og
ákveðnari en ófullburða tjáning
barnsins, sem ekki hefur skilyrði
til fullburða tjáningar. Hinn tak-
mai’kaði skilningur getur kallað
fram sektarkennd barnsins, eins
og því finnist þessi óskiljanlega
kvöl að einhverju leyti því sjálfu að
kenna. Barnið getur jafnvel lokað
huga sínum fyrir hinum ógnvæn-
legu staðreyndum, af því að tak-
markaður þroski hugans fær blátt
áfram ekki afborið þær. Ef eitt-
hvað af þessu gerist, barnið þegir,
byrgir allt innra með sér eða að
því er ekki tráað, getur ánauð
barnsins varað óhugnanlega lengi.
Við þekkjum dæmi um jafnvel tíu
ára stöðuga misnotkun bams.
En að því kemur samt ein-
hvem tíma, að þögninni
lýkur. Kannski er þá
langt um liðið og mis-
notkun hætt. Kannski sér ungl-
ingsstúlka að yngri systir er að
lenda í sömu skelfingu. Kannski er
það blátt áfram andleg þörf sem
heimtar að þögnin sé rofin. En nú
eru ekki sömu aðferðir fyrir hendi
og þegar tjáning ungs barns er
könnuð. Nú getur hin kalda rétt-
vísi (sem svo er kölluð) ef til vill
sagt að hér standi orð gegn orði,
að skortur sönnunargagna (sem
ættu að vera hver, ef vitni er ekki
fyrir hendi?) hljóti að verða sak-
borningi í vil. Því ekki viljum við
að saklaus maður sé dæmdur. Ég
viðurkenni að málið er ekki auð-
velt viðureignar þegar langur tími
er liðinn frá misnotkuninni.
Saklausan mann á ekki að
dæma. En hvað um hið saklausa
barn, sem hefur verið svívirt, mis-
notað og níðst á áram saman?
Hver er þá réttur þess ef það get-
ur ekki leitt fram óyggjandi sönn-
un? A því hefur verið níðst af þeim
sem bar skylda til að vernda það
innan vébanda fjölskyldunnar. Á
nú sjálf réttvísin einnig að níðast á
því innan vébanda þjóðfélagsins?
Hver era þá þau skilaboð sem
þetta barn fær? Á útlegðin að
verða ævilöng?
ögn um þessar skelfingar
i smáu þjóðfélagi okkar
er ógnvekjandi. Við vit-
um hversu mörg þessara
mála eru þögguð niður. Þögguð
niður fyrst innan fjölskyldunnar
sjálfrar, sem þó hlýtur að tvístrast
fyrir bragðið. Svo þau sem aldrei
komast til meðferðar dómstóla.
Og loks þau þar sem staðföst neit-
un og skortur „áþreifanlegrar
sönnunar" veldu sýknu. Um ein-
stök mál get ég ekki dæmt. Til
þess hef ég ekki forsendur. En
mikil er ábyrgð þeirra sem trúað
er fyrir að fara með málefni kyn-
ferðislegra misnotaðra barna.
Þegar barn er barið þó svo að ekki
sjást á því, - og þessi misnotkun er
ekki ævinlega sýnileg - þá er það
nefnilega meiri glæpur en að berja
fullorðinn mann til óbóta.
Höfundur er prófessor ífslenskum
bókmenntum við Háskóla íslands.