Morgunblaðið - 17.11.1999, Blaðsíða 24

24 MIÐVIKUDAGUR 17. NÓVEMBER 1999
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
því að undirrita viðskiptasamninginn við
Bandaríkin í fyrradag og opna Kínamarkað
fyrir erlendri samkeppni, sem getur haft
mikil áhrif á atvinnulífíð og stjórnmála-
þróunina í landinu.
Peking. The Washington Post. AFP.
VIÐSKIPTASAMNINGUR Kína
og Bandaríkjanna, sem var undir-
ritaður í fyrradag, getur rutt
brautina fyrir aðild Kína að
Heimsviðskiptastofnuninni (WTO).
Kínverjar lofuðu þar að heimila er-
lenda samkeppni sem getur orðið
til þess að rúmlega tíu milljónir
bænda flosni upp og milljónir
starfsmanna bílaverksmiðja og
fleiri fyrirtækja missi atvinnuna á
næstu fimm til tíu árum.
Hins vegar er búist við að samn-
ingurinn verði til þess að milljónir
manna fái atvinnu í kínverskum út-
flutningsfyrirtækjum, svo sem
vefnaðar- og fataverksmiðjum, þar
sem Bandaríkin skuldbundu sig til
að afnema kvóta á innflutning frá
Kína.
Samningurinn styrkir mjög
stöðu kínverskra einkaíyrirtækja
og gerir þeim kleift að keppa við
ríkisfyrirtækin og erlend fyrirtæki
á jafnréttisgrundvelli. Hann verð-
ur ennfremur til þess að Kínverjar
þurfa að gera gagngerar breyting-
ar á lögum og viðskiptareglum sín-
um og draga úr skrifræðinu til
samræmis við þær reglur sem
gilda á Vesturlöndum.
Þá mun samningurinn hafa var-
anleg áhrif á kínversk stjórnmál, til
að mynda styrkja stöðu umbóta-
sinna í forystusveit kommúnista-
flokksins, og auka efnahagsleg
tengsl fjölmennasta ríkis heims við
hið öflugasta. Hann er einnig talinn
líklegur til að styrkja efnahags-
tengsl Kínverja við Taívana og það
gæti orðið til þess að minnka
spennuna í samskiptum þeirra.
Sigur fyrir umbótasinna
Samningnum er ætlað að opna
Kínamarkað fyrir vörum og þjón-
ustu, lækka innflutningsgjöld, auð-
velda erlendar fjárfestingar í Kína
og styrkja stöðu kínverskra út-
flutningsfyrirtækja.
Samningurinn snýst þó ekki að-
eins um tolla og innflutningshöft,
því hann mun hafa mikil áhrif á
lífskjör og daglegt líf Kínverja,
t.a.m. á það hvaða bíla þeir kaupa
og hvaða kvikmyndir þeir horfa á.
Sú ákvörðun kínversku stjórnar-
innar að undirrita samninginn er
sigur fyrir umbótasinna undir for-
ystu Zhu Rongji forsætisráðherra,
sem hafa beitt sér fyrir því að kín-
verska hagkerfið verði fært í nú-
tímahorf og samlagist efnahag-
skerfí heimsins. Þeir vonast til
þess að ávinningurinn af samning-
num - einkum fyrir einkafyrirtæk-
in, sem fá aðgang að nýjum mörk-
uðum, erlendum fjárfestingum og
erlendri tækni - bæti upp félags-
legu ólguna sem getur skapast
vegna tímabundinnar fjölgunar at-
vinnulausra.
Vestrænt fyrirtæki, sem stundar
efnhagsrannsóknir í Peking, sagði
að samningurinn væri jafnmikil-
vægur og sú sögulega ákvörðun
Dengs Xiaopings árið 1978 að
heimila erlendar fjárfestingar til að
binda enda á einangrunarstefnuna
frá valdatíma Maós og færa efna-
hag landsins í nútímalegra horf.
Hlutur Kína í heims-
viðskiptunum þrefaldast
Þótt margir þættir samningsins
eigi að taka gildi í áföngum er erfítt
að ýkja þýðingu hans.
Alþjóðabankinn áætlar að samn-
ingurinn verði til þess að hlutur
Kína í heimsviðskiptum meira en
þrefaldist, verði um 10%, og að
landið verði annað mesta viðskipta-
veldi heims. Tvö vestræn fyrirtæki
í Peking áætla að hann eigi eftir að
bæta allt að prósenti við hagvöxt-
inn í Kína á ári hverju.
Ríkisfyrirtæki vfkja
fyrir einkafyrirtækjum
Á næstu fímm árum hyggjast
Kínverjar leggja niður fjölmörg
ríkisfyrirtæki sem hafa einokað
sölu á ýmsum varningi í öllu land-
inu og einnig inn- og útflutninginn.
Erlendum fyrirtækjum og kín-
verskum einkafyrirtækjum verður
þá leyft að keppa sín á milli á kín-
verska markaðnum.
Mikill fólksflótti
úr sveitunum
Breytingarnar verða sennilega
mestar í sveitahéruðunum. Tollar á
margar landbúnaðarvörur verða
lækkaðir, þannig að búast má við
því að korninnflutningurinn frá
Bandaríkjunum stóraukist.
Gert er ráð fyrir því að innflutn-
ingur Kínverja á landbúnaðarvör-
um tvöfaldist á næstu áram og það
verði til þess að tíu milljónir bænda
og landbúnaðarverkamanna flosni
upp. Því má búast við miklum
fólksflótta úr sveitahéraðunum í
borgirnar á næstu fimm árum, að
sögn bandarískra og kínverskra
hagfræðinga.
Aðild Kína að Heimsviðskipta-
stofnuninni mun einnig hafa víðtæk
áhrif í borgunum. Búist er við að
milljónum verkamanna í þungaiðn-
aði og fyrirtækjum sem framleiða
neytendavörur verði sagt upp þar
sem tollarnir verða lækkaðir úr
rúmum 20% í 17%.
Hætta á óeirðum
Kínverski hagfræðingurinn
Shawn Xu líkti fjöldauppsögnunum
í borgunum og fólksflutningunum
úi- sveitunum við eldfjall sem gæti
gosið hvenær sem væri. Hann
sagði að eina leiðin til að koma í
veg fyrir að óeirðir blossuðu upp
væri að byggja upp félagslegt ör-
yggisnet til að vernda þá sem
missa atvinnuna. „Almannatrygg-
ingakerfíð er hins vegar langt frá
því að vera undir það búið að tak-
ast á við þær róttæku breytingar í
atvinnumálum sem aðild að
Heimsviðskiptastofnuninni hefur í
för með sér,“ bætti hann við.
Aukinn bílainnflutningur gæti
t.a.m. orðið til þess að hálfri milljón
verkamanna í kínverskum bfla-
verksmiðjum yrði sagt upp á næstu
tíu áram. Tollarnir á innflutta bíla
eru nú 80-100% og verða lækkaðir
í 25% fyrir árið 2006. Kínverjum
verður einnig heimilað að fá lán hjá
erlendum bönkum til að festa kaup
á bflum.
Vefnaðarfyrirtæki í sókn
Fyrirtæki í öðrum atvinnugrein-
um eiga hins vegar eftir að sækja í
sig veðrið, einkum vefnaðarfyrir-
tækin. Búist er við að starfsmönn-
um þeirra fjölgi um 5,3 milljónir
þar sem Bandaríkin skuldbundu
sig til að afnema innflutningskvóta
á kínverskar vefnaðarvörar í
áföngum. Kínverskir embættis-
menn vonast til þess að bændurnir,
sem flosna upp, geti fengið atvinnu
í vefnaðarverksmiðjunum.
Erlendar ijárfestingar í
fjarskiptafyrirtækjum leyfðar
Samningurinn mun einnig hafa
mikil áhrif á kínversku fjarskipta-
fyrirtækin og auðvelda Kínverjum
að fá aðgang að Netinu. Kínverska
stjórnin skuldbatt sig til að heimila
erlendum fjárfestum að kaupa allt
að 49% hlut í fjarskiptafyrirtækj-
unum um leið og Kína fengi aðild
að Heimsviðskiptastofnuninni og
allt að 50% tveimur árum síðar.
Líklegt er að samningurinn hafi
mikil áhrif á framvinduna í kín-
verskum stjórnmálum og styrki
stöðu þeirra embættismanna kín-
verska kommúnistaflokksins sem
hafa beitt sér fyrir efnahagslegum
og pólitískum umbótum. Dregið
hefur úr efnahagslegu umskiptun-
um í Kína á síðustu misserum
vegna andstöðu afturhaldssamra
afla í kommúnistaflokknum og
skriffinna í valdamiklum ráðuneyt-
um sem eru tregir til að leggja nið-
ur einokunarfyrirtækin. Samning-
urinn verður hins vegar til þess að
áhrif þeirra minnka.
Mikil hætta er þó á að samning-
urinn hafi þær afleiðingar að of
margir missi vinnuna á of skömm-
um tíma. Kínverjar verða að
byggja upp nógu öflugt öryggisnet
til að koma í veg fyrir að upp úr
sjóði. „Takist það ekki gæti allt far-
ið úr böndunum," sagði vestrænn
stjórnarerindreki í Peking. „Kín-
veijar verða að finna leið til að sjá
milljónum manna fyrir nýjum
störfum á hverjum mánuði.“
Gæti kynt undir
kröfum um lýðræði
Margir telja að með því að opna
kínverska markaðinn fyrir erlend-
um fjarskiptafyrirtækjum og
bandarískum kvikmyndum sé
samningurinn líklegur til að greiða
fyrir auknum vestrænum menning-
aráhrifum í Kína og kynda undir
kröfum um lýðræði og frelsi.
Margir hagfræðingar telja að
efnahagslegt frelsi og pólitískt
frelsi hneigist til að styrkja hvort
annað og einræðisstjórn kommún-
istaflokksins geti ekki haldið velli
til lengdar eftir að markaðurinn
verður opnaður.
AP
Vegfarendur í Hong Kong ganga framhjá skilti sem sýnir breytingar
á verðbréfavísitölunni í kauphöllinni í bresku nýlendunni fyrrver-
andi. Gengi verðbréfa í kauphöllinni hækkaði verulega eftir að kín-
versk stjórnvöld undirrituðu viðskiptasamninginn við Bandarikin.
Kínverjar undirrita viðskiptasamning við Bandaríkin
Taka mikla áhættu með
því að opna markaðinn
Stjórnvöld í Peking tóku mikla áhættu með
Tuttugu Falun
Gong-meðlimir
handteknir
Peking. AP.
TUTTUGU kínverskir meðlim-
ir í andlegu hreyfingunni Falun
Gong, sem hefur verið bönnuð í
Kína, voru í gær handteknir á
Torgi hins himneska friðar í
Peking, þar sem þeir sátu í
hljóðri hugleiðslu.
Talið er að fólkið hafi með
þessu viljað ná athygli Kofi
Annans, framkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna, sem er í.
opinberri heimsókn í Kína.
Kínverska lögreglan beitti mik-
illi hörku við að ná fólkinu inn í
lögreglubíl sem flutti það á
brott.
Annan hefur lýst áhyggjum
vegna stefnu kínverskra stjórn-
valda í málefnum hreyfingar-
innar en eftir fund með utan-
ríkisráðherra Kína, Tang
Jaixuan, sagðist hann skilja
betur „nokkur atriði málsins“.
Falun Gong hefur ítrekað
leitað til Sameinuðu þjóðanna
vegna ofsókna kínverskra
stjórnvalda á hendur meðlim-
um hreyfingarinnar. Þeir eru
sagðir sæta illri meðferð, bars-
míðum og pyntingum, í kín-
verskum fangelsum.
305 félagar í hreyfingunni
hafa sent Annan bréf þar sem
þeir fullyrða að hún sé ekki
andvíg stjórn kommúnistaf-
lokksins vegna þess að hún hafi
„lítinn áhuga á stjórnmálum,
aðeins á andlegri fullkomnun".
Annan hefur einnig fengið lista
yfir 200 meðlimi Falun Gong
sem sagðir eru hafa sætt bars-
míðum í fangelsi.
Wahid um framtíð Aceh-héraðs
Boðar atkvæðagreiðslu
innan sj ö mánaða
Tokyo. AFP, Reuters.
ABDURRAHMAN WAHID, for-
seti Indónesíu, sagði í gær að hugs-
anlegt væri að flbúar í Aceh-héraði
fengju að kjósa um framtíð hérað-
sins innan sjö mánuða. Ekki var
ljóst af ummælum forsetans hvort
hann átti við að íbúar héraðsins
fengju að kjósa um fullt sjálfstæði,
eða hvort aðeins yrði kosið um
aukna sjálfstjórn innan indónesíska
ríkisins. Hann sagði þó að eðli at-
kvæðagreiðslunnar væri undir íbú-
um héraðsins komið. Wahid tók
einnig fram að atkvæðagreiðsla
yrði ekki haldin fyrr en friði hefði
verið komið á í héraðinu en þar hafa
undanfarna mánuði geisað hörð
átök milli aðskilnaðarsinna og her-
manna úr Indónesíuher. Herinn
hefur verið sakaður um mikinn
hrottaskap og mannréttindabrot á
þeim áratug sem liðinn er síðan
barátta hans gegn skæraliðum að-
skilnaðarsinna hófst.
Aðrir ráðamenn í Indónesíu hafa
lýst sig andvíga því að efnt verði til
allsherjaratkvæðagreiðslu meðal
íbúa Aceh-héraðs um stöðu og
framtíð héraðsins. Forseti æðstu
löggjafarsamkomu Indónesíu,
þjóðarráðsins, hefur varað við því
að úrslit slíkrar atkvæðagreiðslu
geti leitt til þess að ríkið leysist
upp. Þá er einnig talið að hinn
valdamikli her landsins muni ekki
sætta sig við að héraðið fái fullt
sjálfstæði.
Óljóst hversu mikið
fylgi er við sjálfstæði
í Aceh-héraði, sem er vestasti
hluti Indónesíu, búa um fjórar mil-
ljónir manna. Héraðið er mjög auð-
ugt af náttúruauðlindum, s.s. olíu-
lindum, og hefur forsetinn lýst sig
fylgjandi því að íbúarnir fái að ráð-
stafa auknum hluta verðmætanna
sem þar verða til gegn því að héra-
ðið verði áfram innan ríkisins.
Forystumenn aðskilnaðarsinna í
Aceh hafa hins vegar hafnað öllum
lausnum er gangi skemmra en að
héraðið fái fullt sjálfstæði. Ekki er
vitað hvort íbúar héraðsins eru al-
mennt fylgjandialgeram aðskilnaði
frá Indónesíu. I síðustu viku kom
mikill mannfjöldi saman í höfuð-
borg héraðsins, Banda, til að krefj-
ast sjálfstæðis en tölum um þátt-
takendur ber ekki saman.
Wahid forseti segist þess fullviss
að meirihluti íbúanna sé enn fylgj-
andi því að halda sambandinu við
Indónesíu og að fámennur hópur sé
að reyna að hræða aðra íbúa hérað-
sins til fylgis við sjálfstæði.