Morgunblaðið - 12.09.2000, Blaðsíða 64

JB4 ÞRIÐJUDAGUR 12. SEPTEMBER 2000
m “1
MORGUNBLAÐIÐ
FOLKI FRETTUM
Spencer Tracy, Hedy Lamarr og John Garfield í Kátir voru karlar.
Leigh, Gable og Fleming við tökur Á Hverfanda hveli.
Frægustu faðmlög bíósögunnar.
„MAÐURINN sem gerði Á Hverf-
anda hveli“, þannig verður
Victors Fleming minnst um aldur
og ævi. Þó ekkert annað lægi eftir
hann, dygði þessi frægasta mynd
allra tíma ein til og gott betur. En
Fleming gerði margar fleiri
gæðamyndir á tiltölulega skömm-
um ferli, sem hófst fyrir alvöru
1927 og stóð til 48. Þá hafði hann
reyndar lítið gert minnisstætt frá
42, siðustu myndirnar slakastar,
líkt og altítt er á ferli leikstjóra.
Fráfall hans kom snögglega svo
tímabundin lægð gat allt eins ver-
ið orsakavaldurinn.
Fleming fæddist 1883, óx því úr
grasi á sama tíma og kvikmynda-
iðnaðurinn. Hollywood var í mót-
'un þegar Fleming kom þangað
fyrst. Það var við upphaf annars
áratugar 20. aldarinnar og upp-
sveiflan risavaxin í kvikmynda-
framleiðslu. Tækifæri hæfra
manna, framan sem aftan við
tökuvélarnar álíka stórbrotin.
Fleming þótti manna hand-
lagnastur og vann fyrir sér á
þessum tíma sem þúdundþjala-
smiður í Los Angeles. Einn góðan
veðurdag var hann ráðinn til að
lappa uppá bifreið leikstjórans
Allans Dwan, sem hreifst svo af
handbragði unga mannsins að
hann bauð honum vinnu sem töku-
maður. Þannig hófst einstæður
ferill á bílskúrsgólfinu. Þetta voru
- >»annkallaður ævintýratímar.
Fleming vakti samstundis athygli
sem útsjónarsamur og listrænn
tökumaður, en um það leyti sem
hann var að skapa sér nafn í kvik-
myndaborginni, blönduðu Banda-
ríkin sér í hildarleik fyrra heims-
stríðs og Fleming var skipað í
kvikmyndadeild landhersins. Þar
hélt framagangan áfram, hún fór
ekki framhjá sitjandi forseta,
Woodrow Wilson, sem réð Flem-
ing persónulega sem tökumann
við friðarsamningana í stríðslok ,
sem fóru fram og kenndir eru við
Versali.
Eftir þessa upphefð sneri Flem-
ing til Hollywood og komst að því
>að hans gamli vinur, Douglas Fa-
irbanks, var orðinn einn af stóru
nöfnunum í borginni og búinn að
stofna United Artists. Fairbanks
réð hann samstundis til að taka
His Majesty, The American (19),
fyrstu mynd sina hjá fyrirtækinu.
Hún var jafnframt sú síðasta sem
Fleming gerði sem slíkur, því
skömmu síðar var hann ráðinn
sem leikstjóri hjá Paramount út
þriðja áratuginn. Viðfangsefnin
einkum átakamyndir, ævintýri og
vestrar. Gott dæmi um leik-
stjórnarlegan styrk Flemings,
"ÍStrax á upphafsárum hans, má
nefna Mantrap (26). Ævin-
týramynd sem m.a. var tekin á
víðáttum norður í Kanada. Með
hinni seiðmögnuðu Clöru Bow, að-
alkvenstjörnu Paramount á þess-
um tíma (og Fleming átti með fun-
heitt ástarsamband). Þarna naut
sín til fulls ungur og efnilegur
tökumður, James Wang Howe,
sem varð einn sá besti í sögunni
og mikill vinur og samstarfsmað-
ur leikstjórans. Ári síðar sló
Fleming fyrst eftirminnilega í
gegn með The Way of All Flesh,
fyrstu mynd þýska stórleikarans
Emil Jennings í Vesturheimi.
Minnti að vísu berlega á The Last
Laugh, bestu mynd leikarans í
föðurlandinu, en vann engu að
síður til Óskarsverðlaunatilnefn-
ingar sem besta mynd ársins og
Jennings fékk sinn fyrsta (og
eina) Oskar. Fleming lauk samn-
ingi sínum hjá Paramount með
miklum stíl og smelli; vestranum
sígilda, The Virginian (29). Fyrsta
talmynd Gary Cooper, og markaði
upphaf glæsiferils hans í slíkum
myndum um ókomin ár.
Fleming hóf störf hjá MGM
1932 og nú gekk í garð glæsilegt
timabil. Hófst með Red Dust, sem
státaði tveimur af fremstu stjörn-
um kvikmyndaversins, Clark Ga-
ble og Jean Harlowe. Fleming
varð strax með sinni fyrstu mynd,
einn eftirsóttasti leikstjóri versins
og fékk jafnan að velja leikara
sína sjálfur. Eftirlætin; Gable,
Harlowe og Spencer Tracy. Má
segja að blómatíminn hafi stðið í
14 ár. í kjölfarið fylgdu tvær
myndir með platínuljóskunni Har-
lowe; háðsádeilan Bombshell (’33),
og dans- og söngvamyndin
Reckless (’35). Næsta verkefni,
Gulleyjan - Treasure Island (’35),
sýnir fjölhæfni Icikstjórans og ós-
korðað traustið sem borið var til
hans á þessum árum. Myndin er
Á HVERFANDA HVELI -
GONE WITH THE WIND
(1939)-**^*
Stórfengleg lýsing á sögu Suður-
ríkjanna fyrir og á tímum þræla-
stríðsins, síðan eftirhreytnanna og
uppbyggingarinnar, sem reyndist
þeim dýr. Þungamiðjan er Scarlett
ÓHara (Vivian Leigh), vellauðug
stúlka, alin upp í allsnægtum og eft-
irlæti á risastórum búgarði föður
síns þar sem ódýrt vinnuafl og frjó-
söm jörðin var undirstaða afkom-
unnar. Fylgst með ástarævintýrum
hennar og tveggja herramanna; hins
hreinskiptna Ashley Wilkes (Lesley
Howard) og ævintýramannsins,
kvennagullsins Rhett Butler (Clark
Gable). Systir hennar (Olivia De
Havilland), er hlédræg, vönduð,
siðprúð, andstæða Scarlett, sem er
hrokafull, frek, sjálfselsk og heill-
andi. Stríðið skellur á, öll gömul gildi
heyra sögunni til. Lífið tekur algjör-
um stakkaskiptum sem sumir ráða
við, aðrir ekki, Örlög aðalpersón-
anna fjögurra, landsins, lífsháttanna,
verða með ýmsu móti. Niðurlæging
Suðursins átakanlegri en margir
ráða við. Stórmyndir gerast ekki
mikilfenglegri. Hvorki dramatíkin
né umgjörðin. Urvinnsla Flemings
er stórvirki þar sem mörg atriði eru
gerð af slíkri fagmennsku að brellu-
og frábærlega vel skrifuðu bók
Kiplings um auðmannssoninn sem
fellur fyrir borð á skemmtiferða-
skipi, er bjargað af skútukörlum
sem gera mann úr dekurdrengn-
um, er nánast óaðfinnanleg.
Myndin færði Tracy hans fyrstu
Óskarsverðlaun og sjálf hlaut hún
tilnefningu, önnur mynda leik-
stjórans, sem sú besta á árinu.
1938 réð Fleming tvo góða vini
sína, Clark Gablc og Tracy (sem
einnig nutu þess að vinna saman),
til að fara með aðalhlutverkin,
ásamt Myrnu Loy, í Test Pilot
(’38). Myndin gerði stormandi
lukku (einkum þóttu loftmynda-
tökurnar tímamótaverk), og enn
var verk eftir leikstjórnn tilnefnt
til Óskars - án þess að fá þau eða
hann sjálfur tilnefningu. Um þetta
sem Garland litla verður að sjá við til
að eygja von um að komast úr hinni
litríku en varasömu veröld skýjum
ofar og heim til mömmu.
KÁTIR VORU KARLAR -
TORTILLA FLAT (1942)
Sögur Johns Steinbeck um hina
sjarmerandi, blóðlötu og drykkfelldu
auðnuleysingja í Monterey kreppu-
áranna, er eftirminnilega skemmti-
leg lesning og Fleming hefur tekist
vel við að fanga þennan á sinn hátt,
heillandi heim þar sem ekkert er
gert á morgun sem hægt er að gera
hinn daginn. Lífið gengur sinn vana-
bundna og tiltölulega átakalitla
gang, ekki til það vandamál sem ekki
má leysa með smávægilegum belli-
brögðum - uns ástin kemur til sög-
unnar og ekki síður bölvun þess sem
felst í veraldlegri velgengni, þar sem
kemur til sögunnar höllin Hliðskjálf.
Gáski bókarinnar, gráglettin ádeilan
á auðvald og neysluþjóðfélagið og lit-
ríkar persónurnar, allt kemst dýrð-
lega til skila hjá Fleming og leikur-
unum. Ekki síst Spencer Tracy,
John Garfield og Frank Morgan í
rónahópnum, og Hedy Lamarr er
hreinlega ógleymanleg sem stúlkan
sem vinirnir verða ástfangnir af.
Sæbjörn Valdimarsson
leyti var MGM að hefja tökur á
einu viðfangsmesta verki sínu
fyrr og síðar, Galdrakarlinum í
Óz. Búið var að reka þá báða,
Richard Thorpe og George Cukor
frá þessum vandræðapakka þar
sem hvert ólánið elti annað og út-
gjöldin fóru gjörsamlega úr bönd-
unum. Aðalvandamálið var þó ný
tækni, liturinn, en Galdrakarlinn i
Oz var aðeins önnur myndin sem
MGM gerði í Technicolor. Hún út-
heimti fleiri tökuvélar, nákvæm-
ari lýsingu o.fl. o.fl. Það kom á
óvart að Fleming var ráðinn til að
koma þessari óhemju dýru barna-
og fjölskyldumynd til bjargar -
sem hann gerði með glæsilegum
árangri.
En heimurinn hafði ekki enn
séð meistaraverk Flemings. Um
þessar mundir voru tökur að hefj-
ast á einni dýrustu og umtöluð-
ustu mynd allra tíma, Á hverf-
anda hveli - Gone With the Wind,
og allt gekk á afturfótunum. Enn
á ný var Fleming fenginn til að
leysa sjálfan Cukor af liólmi. Ekki
þarf að orðlengja árangurinn,
myndin er eitt mesta stórvirki
kvikmyndasögunnar og hefur not-
ið, allar götur síðan, nánast óvið-
jafnanlegra vinsælda.
Óstjórnleg velgengni Á hverf-
anda hveli, bæði hvað snerti gagn-
rýni og aðsókn, hefur örugglega
orðið hemill á framgangi Flem-
ings við gerð þeirra mynda sem
hann átti eftir að leikstýra. Þar af
voru þrjár til viðbótar með Tracy,
þar sem Kátir voru karlar - Tort-
illa Flat (’42), ber hæst. Hinar eru
Dr. Jekyll and Mr. Hyde (’41), sem
menn telja reyndar hið besta verk
í dag, en á þessuin tíma var of
skammt liðið frá útgáfunni frá
’32, sem státar af Óskarsverð-
launaleik Frederics March í titil-
hlutverkunum. Eftir þetta leik-
stýrði Fleming einni MGM mynd
með Gable, Adventure (’45),
svanasöngur þessa meistara stór-
myndanna var Jóhanna af Örk -
Joanne of Arc (’49), með Ingrid
Bergman. Myndinni var líkt við
risa á brauðfótum. Hvort „maður-
inn sem gerði Á hverfanda hveli“,
hafði glatað einhverju af töfrun-
um verður aldrei svarað, Victor
Fleming féll frá skömmu síðar.
Judy Garland og kynlegir félagar hennar í Galdrakarlinum í Oz.
Vivien Leigh
sögð ein sú besta af fjölmörgum
sem gerðar hafa verið eftir hinu
sígilda ævintýri Roberts Louis
Stevenson. Árið eftir var Fleming
lánaður til 20th Century Fox, til
að leikstýra aðalstjörnu kvik-
myndaversins, Henry Fonda í The
Farmer Takes a Wife (36). Stórstj-
arnan benti á það í ævisögu sinni,
Fonda, My Life, að það hefði ein-
mitt verið Fleming sem benti hon-
um á að skilja greinilega á milli
sviðs- og kvikmyndaleiks, en
Honda hafði einnig leikið aðal-
hlutverkið í leikritinu sem myndin
er byggð á. Fleming sneri síðan
aftur til MGM og ári síðar var
frumsýnd Captains Courageus,
fyrsta myndin sem hann gerði af
fimm með Spencer Tracy. Með-
ferð þeirra félaga á hinni sigildu
Sígild myndbönd
meistarar samtímans gætu ekki bet-
ur. Bruninn í Atlanta, atriðið á lest-
arstöðinni o.fl. o.fl., eru ódauðleg
stórvirki manna sem í dag teljast
tæknilega séð með skóflu og haka í
höndunum. Leikhópurinn er óað-
finnanlegur. Leitin að Scarlett
ÓHara er sú frægasta og umfangs-
mesta í allri kvikmyndasögunni, og
val Leigh, stórieikkonunnar bresku,
jafnásættanlegt og það var fyrir 60
árum. Enginn þó betri en Gable, sem
er fremstur meðal jafningja. Það
stormar af honum og nálgast að vera
hið sanna hjarta þessarar svipmiklu
og sögufrægu goðsagnar.
GALDRAKARLINN í OZ -
THE WIZARD OF OZ
(1939)-*-**-%
Ævintýrferð sveitatelpunnar í
Kansas (Judy Garland), sem geysist
á stormsveipi til undralandsins ofar
regnboganum, er ein af kvikmynda-
perlum sögunnar. Byggð á ævintýr-
inu góða, tekin af ótrúlegri útsjónar-
semi með frábæra leikara í hverju
hlutverki og Garland í hlutverki fer-
ils síns. Svo sannarlega er túlkun
hennar á titillaginu, Somewhere,
Over the Rainbow, einn af hápunkt-
um kvikmyndatónlistarinnar.
Við sögu koma fjölmargar furðu-
verur sem hafa orðið sígildar með ár-
unum, skæðust allra galdranomin
VICTOR FLEMING