Skírnir - 01.01.1907, Blaðsíða 64

-64
Eftir kristnitökuna.
búa við hvað lögréttusætið og dómnefnuna snerti, að sýna
tilhliðrun og friðsemi. Af hinum nýja sið höfðu þeir alls
góðs að vænta, ef þeir i tíma gættu hófs og hygginda.
Miklu meiri vonar- og fagnaðarhvöt hlaut þeim þó að
-vera kristnin sjálf, svo mikil hvöt, að það sem þeir
urðu undan að láta og fórnfæra við sigur goðanna, lögðu
eflaust flestir þeirra glaðir í sölurnar. Urðu þeir og brátt
mjög svo nýjum önnum kafnir. Fátt var um presta og
kennimenn, en margir höfðingjar knúðust bæði af hagn-
aðarhvöt eg trúarvon til að láta gera. kirkju á bæ sínum.
Var það trúa manna, að sá er það léti gera ætti ráð á
jafnmargra manna sálna inntöku í himnaríki og kirkja
hans gæfi mörgum rúm. Eigi vitum vér, hvernig yfirleitt
hafi gengið að bæta úr prestafæð landsins hina fyrstu
4—5 áratugi, þangað til ísleifur, er síðar varð biskup, hóf
,að kenna prestlingum; hitt vitum vér, að úr því gætti
skortsins minna. Er líklegt, eins og áður er sagt, að hinir
embættislausu, útlendu biskupar, er hér á landi dvöldu á
þessu tímabili (tveir 19 ár samfleytt), hafi allmörgum kent
,og þá helzt höfðingjasonum. Þessa prestafæð má því skoða
,eins og eina af tildrögunum til þess, að kirkjubændur
urðu kirkjueignarmenn og safnaðarstjórar með fullu eign-
arforræði (j u s patronatus) fyrir kirkjum sínum. En
þetta var gagnstætt lögum páfakirkjunnar (d e c r e t a 1 i a),
,eins og síðar sýndi sig. Hvergi í kristni miðaldanna náðu
leikmenn sliku frelsi og sjálfstæði í kirkjustjórn eins og
hér. Hin forna íslenzka þjóðkirkja varð og með þessu
móti eins dæmi í sögu kaþólskrar kirkju. Þetta sjálfsfor-
ræði stóð í blóma alt þetta — alt of stutta — tímabil, eða
nokkuru lengur; má þessu hiklaust þakka hið fegursta og
friðsælasta í þessari »gullöld« forfeðranna, sem um er
-talað. Þessi fagra öld kristni og landsstjórnar stóð hæst
,á dögum Gizurar — eins og hagur Aþenuborgar forðum
á dögum Periklesar. En þegar á dögum ísleifs getur
Adam af Brimum um ferð hans eftir biskupsvígslu og
ssegir: »Að bæn landsmanna hans vígði Aðalbert erki-
biskup í Brimum ísleif, hinn helgasta mann, til biskups;