Lögberg-Heimskringla - 07.03.1963, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 7. MARZ1963
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Printed by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Man.
Editor: INGIBJÖRG JÓNSSON
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Dr. P. H. T. Thorlakson, chairman, Próf. Haraldur
Bessason, vice-chairman, Mrs. Ingibjörg Jónsson, sec’y, Dr.
Valdimar J. Eylands, Miss Caroline Gunnarsson, Prof. Thor-
valdur Johnson, Prof. Tryggvi J. Oleson, Rev. Phiíip M. Péturs-
son. Vancouver: Dr. S. E. Bjömsson. Monlreal: Próf. Askell
Löve. Minneapolis: Mr. Valdimar Björnson. Grand Forks: Dr.
Richard Beck. Reykjavík: Birgir Thorlacius ráðuneytisstjóri.
AJcureyri: Steindór Steindórsson yfirkennari.
Subscriplion $6.00 per year—payable in advance.
TELEPHONE WH. 3-9931
Authorlzed u «econd class mail by the Post Offlce Department. Ottawa.
and for payment of postage ln cash.
Sigurður Magnússon:
Aðalræða
Flutt á lokasamkomu ársþings Þjóðræknisíélagsins 1963
Framhald frá síðasla blaði.
Mig langar nú að mega um
stund gera á því hlé að segja
ykkur eitthvað frá Islandi í
dag og víkja til þess að ræða
þau tengsl, sem eru nú okkar
í milli, Austur- og Vestur-
Islendinga — eins og þau
koma mér fyrir sjónir. Ég
held, að þess sé strax rétt að
geta til skýringar á skoðunum
mínum fyrr og síðar, að ég er
vaxinn þar úr grasi á íslandi,
sem tiltölulega var lítið um
Ameríkuferðir, og ættarbönd
mín við Vestmenn af þeim
sökum fremur fá. Vitanlega
lærði ég í æsku kvæði
Stephans G. og Guttorms, las
sögur Jóhanns Magnúsar, en
að öðru leyti var mér þetta
þjóðarbrot fremur lokaður
heimur, sem ég kærði mig
ekki um að kanna, umfram
það sem nauðsynlegt var til
þess að verða ekki að viðundri.
Ég er af þessum sökum mjög
venjulegur íslendingur, eins
og þeir ganga og gerast flestir.
A unglingsárum mínum var
ég lengi þeirrar skoðunar, að
allar hugmyndir manna um
varanleg menningartengsl
milli Austur- og Vestur-ís-
lendinga væru óskhyggja tóm,
sem litla stoð ætti í veruleik-
anum, að sú nytsemd, sem
okkur kynni að geta orðið af
skiptunum við þessa frændur
okkar vestan hafsins, yrði
aldrei upp á marga fiska og
þeim væri e.t.v. að því hinn
mesti bagi að berjast við að
varðveita framandi tungu í
fjarlægu landi, í stað þess að
fleygja þar af sér fornum á-
lagaham, og renna sem fyrst í
hinni miklu deiglu þjóðanna.
Ég mun hafa verið um tví-
tugt, þegar alvarlegar efa-
semdir tóku fyrst að sækja að
mér um ágæti þessara skoð-
ana. Ég var þá staddur úti í
Noregi, þar sem ég ferðaðist
um hinar fornu söguslóðir
feðra minna og formæðra. Og
mér fannst þá, að í vissum
skilningi væri ég aftur kom-
inn heim til mín. Hér voru
fjöll og dalir forfeðra minna.
Hér höfðu þeir stritað, elskað
og ort. Og héðan fóru þeir út
til Islands. Og þó að tungan
væri önnur, þá var hún þó
nægjanlega skyld til þess, að
ég gat skeggrætt við frændur
mína, rifjað upp með þeim
frásagnir Snorra, hina sam-
eiginlegu sögu okkar. Og þá
spurði ég sjálfan mig:
„Ert þú verri Islendingur af
þeim sökum, að þú finnur nú
og skilur, að saga þessa lands
er einnig þín eigin saga“?
Nei, það ert þú ekki. Þú ert
hins vegar auðugri, ríkari að
þekkingu og skilningi á þín-
um eigin uppruna. Sagan
verður þér ekki framar dauð-
ur bókstafur. Hún er þér líf
dalanna, örnefnanna á hæðun-
um ofan þeirra, lykill að
hjarta fólksins, sem í landinu
býr — og allt frá þessum
fyrstu sporum mínum um
Noreg til þessa dags, hefir það
land orðið í huga mér annað
og meira en öll þau önnur,
sem ég hef síðar gist. Og
þannig mun Noregur halda á-
fram að lifa í vitund allra
þeirra Islendinga, sem ein-
hvers meta sína gömlu sögu
— vilja eitthvað vita um sjálfa
sig, — og auðvitað hefir eng-
inn orðað þetta betur en
Stephan G. Það er nefnilega
„eitthvað innar ættartali 1
sögum“, sem hér er að verki.
Það má vel vera, að við get-
um komizt af án þess að vita
eitthvað um uppruna okkar,
án þess að rækja frændsemi
við þá, sem tengdir eru okkur
blóðböndum, en fátæklegra er
það miklu og þarfleysa að eiga
þar tóm, sem fylling lífs má
vera.
Langt er nú síðan, flest af
því, sem skráð var um hina
forníslenzku byggð Græn-
lands, tók að freista mín, og
oft hafa mér orðið hugstæð
örlögin, sem þessu litla þjóð-
arbroti voru þar búin. Það er
af tveim sökum einkum
hörmulegt, að ekki tókst að
brúa bilið milli síðustu byggð-
ar og fyrstu siglinganna á ný.
I fyrsta lagi, vegna þess, að
þar með verður gátan e.t.v.
aldrei leyst um, hvað það var,
sem eyðingunni olli, og í öðru
lagi, að þar með er týndur
veigamikill kapituli norrænn-
arraunar fyrst og fremst ís-
lenzkrar — sögu. Einhvern
veginn finnst mér því, að allt
þetta fólk hafi lifað og dáið í
hreinu tilgangsleysi — að alls
ekkert gæti réttlætt þessa
miskunnarlausu sóun náttúr-
unnar — nema þá eitt — fund-
ur gamalla bóka, sem varð-
veitzt hefðu fyrir einhverjar
undarlegar tilviljanir — jafn-
vel ein bók gæti friðþægt
vegna allra þessara þjáninga,
ein bók, þar sem saga þessa
fólks væri skráð. Og hér kom-
um við að því, sem vötnum
deilir. íslendingarnir fara til
Grænlands vegna óaldar í
heiðni, harðinda og kreppu, í
von um betri kjör. Þeir búa
þar í nokkrar aldir, en hverfa
svo inn í rökkurhjúpinn, án
þess að láta okkur eftir sína
íslenzku sögu. Þeir, sem að
heiman fara vestur, í óöld í
kristni á síðari hluta 19. aldar,
varðveita sína íslenzku sögu,
auka hana og efla löngu eftir
að þeir eru orðnir hér heima-
menn. Þess vegna týnast þeir
aldrei íslenzkri menningu.
Þess vegna er saga þeirra ís-
lenzk og verður það, meðan
aldir renna. Það er furðulegt
til þess að hugsa, að jafnvel
þótt ísland hyrfi sjálft í dag
af yfirborði jarðar, að þar
væru á morgun fiskar að leik,
sem nú eru hinar blómlegu
byggðir, þá mun það halda
áfram að lifa í vitund heims-
ins vegna þess, sem hér er
varðveitt af menningu þess,
sögu og tungu. Hugtakið ís-
lendingur er í vitund okkar
stundum allt annað en það,
sem vegabréfið gefur vísbend-
ingu um. Ég þekki íslenzka
borgara á íslandi, sem við
köllum þar alltaf útlendinga,
og kanadíska eða bandaríska
úti hér, sem við viljum ekki
vita að séu annað en íslend-
ingar. Landamörk íslenzkrar
tungu og menningar eru allt
önnur en þau, sem landabréfin
greina. Hér vestra hafa frá
upphafi hins nýja landnáms
verið ort engu óíslenzkari
kvæði en þau, sem skáldin
gerðu heima á íslandi, sagðar
sögur, sem lifa munu meðan
íslenzk tunga er töluð, fram-
lagið til íslenzkrar nútíma-
menningar máls og sögu verið
ótrúlega mikið að vöxtum og
gæðum.
Þetta, að íslenzk menning,
hið íslenzka ríki andans sé í
rauninni eitt, þó að rætur þess
standi ekki alltaf í íslenzkri
mold — að íslenzk saga sé ein,
hvort sem hún er sögð austan
hafs eða vestan, að sá, sem
týnir sinni eigin sögu, týni
sjálfum sér — þetta breytti
fyrri hugmyndum mínum um
tengslin milli okkar Austur-
og Vestur-íslendinga, og gildi
þess fyrir þjóðabrotin bæði að
treysta böndin, sem enn liggja
okkar í milli.
Ég veit ekki nógu örugglega,
hver enn muni lífsþróttur ís-
lenzkrar tungu hér í Vestur-
heimi, og til hvers hin unga
kynslóð afkomenda landnem-
anna muni meta það, að láta
ekki gróa grasi þær götur,
sem legið hafa okkar í milli,
en ég held þó, að heima á ís-
landi sé engu síður ástæða til
að eíla skiininginn á nauðsyn
samstarfsins en hér vestra. Á
síðari árum hefir þar að sumu
leyti þó þokað nokkuð fram á
við. Má þar m.a. minna á gagn-
kvæmar heimsóknir, og nú í
fyrra fyrstu hópferð íslenzkra
ierðamanna til byggða Vestur-
Islendinga, útgáfu hinnar ís-
lenzku Landnámssögu að
vestan, og nýlega, merkra til-
lagna um aukið og bætt sam-
starf, blaðagreina og útvarps-
erinda, en þrátt fyrir það ótt-
ast ég, að skilningur heima-
þjóðarinnar sé ekki eins mikill
á nauðsyn kynnanna og æski-
legt væri. Ég hef heyrt suma
heimamenn segja, að Islend-
ingar vestan hafsins séu nú
búnir að leggja það fram
til íslenzkrar menningar,
sem þaðan muni bezt
koma, ótrúlegt sé að hér
eigi eftir að vaxa upp
þau íslenzk skáld og rithöf-
undar, sem auka muni við ís-
lenzka menningu, eldri vest-
ur-íslenzku skáldin séu orðin
sameign allra þeirra, er ís-
lenzka tungu vilji tala, og
þess vegna sé óumflýjanlega
réttast að láta nýju kynslóð-
ina hér vestra renna kyrrlát-
lega inn í þjóðahafið, án þess
að við reynum að gera okkur
far um að efla með henni þá
ást á íslenzkri tungu og sögu,
sem hún muni sjálf aldrei vilja
njóta.
Ég skal segja ykkur um
þetta eitt, sem færði mér,
framar öðru, heim sanninn
um það, hve allt of fjarlæg
hin vestur-íslenzka landnáms-
saga er nú orðin nútíma Is-
lendingum:
Öll kannist þið við frum-
herjana frá Eyrarbakka, sem
fetuðu slóð Williams Wick-
manns til Washington-eyjar
fyrír tæpri öld. Ég var á ferð
í Wisconsin fyrir rúmu ári og
þótti þá rétt að nota tækifærið
til þess að leita í Milwaukee
að hinum gömlu íslendinga-
slóðum, norsku kirkjunni, þar
sem sr. Jón Bjarnason söng
hina fyrstu íslenzku messu í
Vesturheimi 2. ágúst 1874,
völlunum, þar sem Jón ólafs-
son mælti fyrir minni Islands
á Þjóðhátíðinni. Og þar sem ég
var nú þarna kominn varð mér
allt í einu forvitni á að fá
vitneskju um örlög afkomenda
íslenzku landnámsmannanna
á Washington-eyju, og þangað
lagði ég því leið mína.
Eftir heimkomuna til Is-
lands sagði ég útvarpshlust-
endum frá þessari íslendinga-
byggð, gamla fólkinu, sem enn
talaði íslenzku, kvöldsam-
komu, þar sem ég sýndi kvik-
mynd og sagði fréttir frá Is-
landi. Mér fannst sjálfum, að
það sem ég sá þama og heyrði
á eynni þá stund, sem ég átti
þar viðdvöl, hefði ekkert ver-
ið annað en það, sem var rök-
rétt framhald þeirrar — að því
er mér fannst — alkunnu ís-
lenzku sögu, sem þar hófst
með þeim Eyrbekkingum, en
--_25l
af því, sem ég síðar heyrði, var
alveg ljóst, að ég hafði sagt
flestum hlustendum það, sem
þeim var lítt kunnugt. Ég
hafði næstum því „fundið“
hálf-íslenzka, en næstum
gleymda, nýlendu úti á eyju í
Wisconsinríki. Nokkra Eyr-
bekkinga, sem ég hitti, rámaði
óljóst í einhver hálfgleymd
nöfn. Að öðru leyti var þetta
Austur-íslendingum týnt fólk
og tapað. Ég veit ekki til þess
að neinn heima standi í bréfa-
skiptum við kunningja eða
frændur á Washington-eyju,
og ef að líkum lætur mun
þessi sögufræga vestur-ís-
lenzka nýlenda því týnast
með öllu Austur-íslendingum,
og íslenzkur uppruni smám
saman gleymast þeim sjálfum,
sem þar búa — nema því að-
eins að nú verði hafizt handa
um gagnkvæm kynni.
Menn eru stundum að
harma það úti á íslandi, að
útkjálkabyggðir leggist í auðn,
og telja það metnaðarmál, að
allar þær sveitir, sem einu
sinni ólu líf, verði eftirleiðis
bústaður manna. Ég held a,ð
þetta sé ekkert hryggðarefni.
Við færum byggðina saman,
eftir því sem þarfir nútímans
krefjast, og geymum hin lítt
byggilegri landssvæði þeim,
sem á eftir okkur munu koma
með nýja tækni til þess að
gera sér þar jörðina undir-
gefna. Hið eiginlega Island
minnkar því áreiðanlega ekki,
þó að fólkið flytji þar til. Það
kemur í fjölbýlið með sögu
sinna dreifðu byggða, sig
sjálft til aukins þroska við ný
og betri menningarskilyrði.
En það er annars staðar en úti
á Hornströndum, sem hið eig-
inlega íslenzka þjóðríki getur
minnkað. Það smækkar með
hverjum þeim íslending, sem
heima á íslandi afrækir sinn
íslenzka menningararf, og
apar það eitt, sem útlent er.
Það smækkar með hverjum
þeim manni, brotnum af ís-
lenzku bergi, sem týnir sinni
tungu og sögu hér í Vestur-
heimi, en það vex og rís til
aukinna dáða með hverjum
þeim, austanhafs eða vestan,
sem bindur tryggð við forna
menning norræna, og á sér það
að leiðarljósi, sem Matthías
hefir í senn fagurlegast mælt
og af mestri vizku um ágæti
íslenzkrar tungu og þýðingu
hennar fyrir þjóðerni okkar.
Menn segja stundum, að það
hljóti að vera fremur óskyn-
samleg tímasóun fyrir unga
Vestur-Islendinga að nema ís-
lenzka tungu. Ég er ekki alveg
vissum það. Ég held, að
hverjum þeim, sem einhver
sæmileg glögg skil vill vita á
íslenzkum uppruna sínum, sé
það örðugt, án þess að kunna
einhver skil á íslenzku, og ég
hygg, að okkur sé öllum hin
mesta nauðsyn á að vita, í
hvaða jarðvegi okkar eigin
rætur stóðu. „örlög forfeðr-
anna lifa í oss, vér höfum lif-
að þau. Fortíðin getur ósjálf-
Frh. á bls. 7.