Óðinn - 01.11.1910, Blaðsíða 6

62
ÓÐINN
Magnús ^órarinsson
á Halldórsstöðum í Laxárdal, sonur Þórarins Magn-
ússonar, lireppstjóra í gamla Helgastaðahreppi,
bónda á Halldórs-
stöðum, og konu
. hans Guðrúnar .
Jónsdóttur frá Hóli
. í Blönduhlíð, er .
fæddur 22. mars
1847 á Bessastöð-
um í Blönduhlíð í
Skagafirði, og flutt-
ist með foreldrum
sínum, tveggja ára
að aldri, að Hall-
dórsstöðum og hef-
ur dvalið þar síðan,
nema einn vetur,
er liann dvaldi í
Kaupmannahöfn.
. Iðnaðarsaga .
okkar lands er ekki
yfirgripsmikil, sem ekki er að vænta. En ullar-
verkstæðin lijer á landi eiga þó sína sögu, því þau
hafa ekki orðið til fyrirhafnarlaust.
Árið 1880 ritaði Magnús Þórarinsson sýslu-
nefnd Suður-Þingeyjarsýslu og fór fram á, að fá
styrk til þess að fara úr landi og fræðast um á-
höld og verkvjelar þær, sem notaðar eru við ullar-
vinnu og dúkagerð. Sýslunefndin veitti honum þá
í þessu skyni 200 kr. og landsstjórnin 250 kr.
Hann sigldi þegar til Danmerkur og dvaldi þar
frostaveturinn 1880—1881. Tryggvi Gunnarsson
dvaldi þá í Kaupmannahöfn. Hann útvegaði Magn-
úsi dvalarstað á ullarverksmiðju einni þar, sem
kend var við Larsen. Magnús var glöggur á sam-
setningu verkvjelanna og náði á þessum vetri ljósri
yfirgripsþekkingu á því vjelakerfi, er heyrir til
dúkagerð, og hvarf heim aftur um vorið, án þess
þó að hafa aflað sjer allrar þeirrar fræðslu, er að
þessu lýtur. En námið varð honum all-kostnað-
arsamt, því hann eyddi þennan vetur nokkuð á
annað þús. kr. Þeir Þórður Guðjohnsen verslun-
arstjóri á Húsavík og Tryggvi Gunnarsson styrktu
liann þá með lánveitingum.
í skýrslu til sýslunefndarinnar 1882 gerði
Magnús grein fyrir því, hvernig notkun ullarvinnu-
vjela gæti orðið gagnleg fyjrir íslendinga. Áleit
hann, að fyrsta stig þess máls gæti verið það, að
koma upp í liverri sýslu þvi vjelakerfi, er þarf til
að vinna ull í band. Og í öðru lagi að stofna
eina fullkomna ullarverksmiðju í landinu, sem gæti
aðskilið ull og unnið dúka af allri vanalegri gerð,
en jafnframt verið iðnaðarskóli.
Þessu næst ábyrgðist Suður-Þingeyjarsýsla lán,
er Magnús fjekk til þess, að koma upp ullarvinnu*
vjelum, er kemba, spinna og tvinna. Þeir, sem
best studdu málið til framkvæmda í sýslunefnd-
inni, voru: síra Benedikl Kristjánsson i Múla, Bene-
dikt Sveinsson sýslum., Jón Sigurðsson á Gautlönd-
um og Einar Ásmundsson í Nesi. Magnús setti
vjelarnar upp á Halldórsstöðum ái ið 1883, og þar
hafa þær staðið síðan og gengið fyrir vatnsafli. I
tilefni af þessu verkstæði innleiddi Magnús allviða
í sýslunni smáar spunavjelar, er taka við að spinna
þá ull, er kembd er á Halldórsstöðum. Þetla ull-
arvinnuverkstæði er hið fyrsta lijer á landi, eftir
að verksmiðjurnar í Reykjavík voru lagðar niður,
þær, er Skúli landfógeti var við riðinn.
Lillu seinna voru seltar upp aðrar ullarvinnu-
vjelar á Rauðumýri í ísafjarðarsýslu af Ilalldóri
Jónssyni. Þeir kynlust í Höfn, Magnús og Hall-
dór, og pantaði Magnús þær vjelar og kendi manni
að vestan að vinna á þær, Þær eyðilögðust í
bruna eftir nokkur ár.
Magnús útvegaði frá Englandi — með aðstoð
Eiríks Magnússonar í Cambridge — verðskrár og
uppdrætti af ullarvinnuvjelum og sjerstaklega þeirri
vjel, er höfð er til að aðskilja tvenskonar ull —
tog og þel — og nefndist Noblesvjel. Benedikt
Sveinsson sýslumaður lagði klæðaverksmiðju-
málið fyrir alþingi 1889, með áætlun Magn-
úsar um stofnun fullkominnar ullarverksmiðju í
landinu, og nam áætlun vjelaverðsins 120 þús. kr.
Alþingi sá sjer ekki fært að koma upp slíkri
verksmiðju á koslnað landsins, en veitti lán milli
þinga í þessu skyni. Þá vaktist almenn hugsun
um málið, og voru þar á eftir settar upp ullar-
vinnuvjelar á Álafossi, Akureyri og víðar. Nú er
klæðaverksmiðjan Iðunn í Reykjavik fullkomnasta
ullarverksmiðjan, en enn þá mun hana þó vanta
þessa Noblesvjel, eða aðra samskonar, er þarf til
þess, að aðskilja tog og þel, vinna kamgarnsdúka
og fína þeldúka.
Ullarvinnan á Halldórsstöðum liefur besta orð
á sjer, bæði lopakembingin og bandið, og nú í 25
ár liafa flest heimili í Suður-Þingeyjarsýslu látið
vinna ull sína í vjelunum að meira eða minna leyti.
Jafnhliða rekstri vjelanna hefur Magnús lagt
Magníís Póratinsson.