Bókasafnið - 01.04.1993, Blaðsíða 38

um tíma sínum í að gera minni háttar breytingar á skrán-
ingartexta fengnum annars staðar að (30, s. 488). Bók er
nú skráð t.d. í gagnagrunn í þjóðbókasafni og önnur söfn
flytja textann yfir til sín með beinlínusambandi eða á
annan tæknivæddan hátt.
Tala verður opinskátt um hugsanlega neikvæða fylgi-
fiska tölvuvæðingar eins og að störf geti breyst og e.t.v.
þurfi fólk að skipta um starf. Oft á tíðum ímyndar fólk
sér allt hið versta og þorir ekki að spyrja. Það er hrætt
við að verða sagt upp, af því það ráði ekki við breyting-
una.
Alltaf hlýtur að koma upp andstaða gegn breytingu.
Sálfræðingar segja að óttinn við hið ókunna (breytingu)
sé skynsamleg afstaða fremur en óskynsamleg viðbrögð
(2, s. 53). Sumir yfirmenn berjast gegn breytingu sem
tæknin getur valdið á þeirra eigin starfsháttum, en finnst
að undirmenn eigi að sætta sig orðalaust við breytingu.
Þeir geta ekki sett sig í annarra spor (31, s. 50).
Andstaða gegn breytingum getur verið jákvæð í þeim
skilningi að hún dregur úr hraða breytinganna.
Jákvæð áhrif tölvuvæðingar
Vinna í tölvuvæddu bókasafni verður auðveldari á
margan hátt og endurtekningum fækkar. Ekki þarf að
búa til mörg sams konar skráningarspjöld og raða þeim í
spjaldskrá hverrar deildar, og meiri tími gefst til að gera
gagnagrunninn betri með ítarlegri skráningu og fleiri
leitarmöguleikum.
Starfsmenn fagna því að geta veitt lánþegum betri
þjónustu t.d. með því að finna á auðveldan hátt gögn sem
til eru í öðrum safndeildum eða söfnum.
Þá er fólk ánægt með að taka þátt í nútíma tölvuþróun
og að dragast ekki aftur úr. Þegar fólk hefur öðlast
tölvuþekkingu fær það e.t.v. nægilegt sjálfstraust til að
yfirgefa bókasafnið og fá sér aðra vinnu. Þetta er örugg-
lega jákvætt fyrir viðkomandi starfsmann, en það er
spurning hvort það er jákvætt fyrir bókasafnið!
Þróun
Skip ulagsbreytingar
Framan af eru skipulagsbreytingar sem gera þarf í
kjölfar tölvuvæðingar oft látnar bíða. Menn vilja sjá
hvernig málin þróast og leysa þau í framtíðinni.
Tölvuvæðing gerir valddreifingu mögulega og óhjá-
kvæmilega. Valddreifing táknar missi fyrir suma starfs-
menn. Þeir sem hafa vald og þekkingu vegna miðstýring-
ar, reyna oft að sannfæra aðra um að valddreifing sé
hættuleg og geti valdið óreiðu.
Aðgreining tæknideilda (aðfanga- og skráningardeild-
ar) getur verið minni í tölvuvæddu safni og mörk þessara
deilda og almenningsdeilda (útlánsdeilda, lestrarsalar,
upplýsingadeilda) verða oft óljósari. Hluta skráningar er
hugsanlega hægt að flytja í aðfangadeild. Skráningartexti
er þá t.d. fluttur beint úr gagnagrunni utan safns eða af
geisladiski og afritaður í eigin gagnagrunn. Upplýsingum
um eintakið (t.d. staðsetningu og eintaksnúmer) er bætt
við. Þá er hægt að vinna við skráningu við hvaða tölvu
sem er (t.d. í útibúi), en ekki aðeins í skráningardeild.
Skipurit þarf að endurskoða, þar sem deildir eða starf-
semi geta runnið saman eða horfið í kjölfar tölvuvæðing-
ar . Ný staða eða deild bætist örugglega á skipuritið, þ.e.
kerfisfræðingur/-bókavörður eða kerfisdeild. Hvar stað-
an eða deildin er höfð á skipuriti fer eftir stærð safns,
hvaða störf á að vinna þar og hvort safnið er tengt tölvu-
miðstöð utan safns eða ekki. Martin og fleiri telja að
þessi staða/deild eigi að heyra beint undir yfirbókavörð,
en ekki að vera innan tæknideilda (27, s. 60).
Starfslýsingar og starfsmat
Endurmeta þarf nánast hvert einasta starf og gera nýja
starfslýsingu. Áður hefur verið minnst á breytingu í
skráningarvinnu, þegar afritun skráningartexta verður al-
gengari. Utlán eru flóknari í tölvuvæddu safni og fyrir
nokkrum árum hefði það táknað hærra starfsmat. I dag
er erfitt að sannfæra nokkurn mann um að vinnu við
tölvur eigi að fylgja hærra starfsmat.
Lund segir það álit samstarfsfólks síns, að tölvuvæðing
minnki mun milli bókasafnsfræðinga og annarra starfs-
manna. Bókaverðir/skrifstofufólk, sem minnkar við sig
eða losnar við tímafrek og fábreytt störf geti með þjálfun
unnið vandasamari störf. Bókasafnsfræðingar geti aftur á
móti eytt meiri tíma í að nýta sérþekkingu sína við upp-
lýsingaþjónustu og safnkynningu/fræðslu.
I Svíþjóð er innan stéttarfélaganna mikið rætt um
verkaskiptingu og ábyrgð hinna ýmsu starfsmanna í
bókasöfnum. Lund telur þó þessa umræðu ekki stafa
beinlínis af tölvuvæðingunni, heldur hafi hún breytt
vinnunni, og því sé auðveldara að takmarka umræðuna
um verkaskiptingu við fagmennsku (39).
Berndtson segir að í tölvuvæddu bókasafni breytist
dagleg störf og síðar meir muni verkaskipting og vinnu-
aðferðir breytast mjög mikið. Starfslýsingar skráningar-
og aðfangastarfa muni breytast og hægt verði að skipta
þeim störfum á annan hátt á milli deilda. Þetta hafi í för
með sér að verkaskipting milli bókasafnsfræðinga og
annarra breytist, en í Finnlandi er hún t.d. mjög ákveðin.
Þessu munu fylgja ýmis vandamál, en Berndtson telur að
í framtíðinni muni raunveruleg hæfni einstaklings ráða
meiru en formleg menntun eða hæfni (38).
Starfsmannahald
í upphafi tölvuvæðingar er öllu snúið við og fólk
vinnur störf sem það hefur aldrei unnið áður. Starfsmenn
fá tækifæri til að sýna hvað í þeim býr, vinna þar sem
þörf er, og eru fluttir á milli deilda. Starfsmenn eru ráðn-
ir tímabundið.
í skýrslu sem byggð er á viðtölum við 29 lykilmenn í
dönskum bókasafnaheimi er m.a. reynt að spá fyrir um
breytingar á starfsmannahaldi. Þar er talið að tölvuvæð-
ing dragi úr mannaflaþörf um 32% í tæknideildum og
26% í almenningsdeildum og að það sé vinna skrifstofu-
fólks sem sparist. Þessum skrifstofustörfum verði breytt
í önnur störf og síðar verði annað hvort ekki endurráðið
í þessi störf eða þeim breytt í stöður bókasafnsfræðinga.
Þetta þýði að hlutfallslega fleiri bókasafnsfræðingar
muni vinna í bókasöfnum. Fólk úr öðrum starfsstéttum,
eins og kerfisfræðingar, blaðamenn, félagsfræðingar,
hagfræðingar og kennarar verði ráðið (17, s. 30). Horny
bendir einnig á þessa þróun, þ.e. nýjar starfsstéttir innan
bókasafna (22, s. 57).
38