Dagblaðið Vísir - DV - 30.03.1985, Blaðsíða 30

78
DV. LAUGARDAGUR 30. MARS1985.
Kvikmyndir Kvikmyndir Kvikmyndir Kvikmyndir
jl Japonsk .
kvikmyndagerð
Nokkur orð um
japanskar kvik-
myndir í tilefni
þess að nýlega
eru afstaðnir
japanskir kvik-
myndadagar
hér í borg
Atrifli úr myndinni Chikuzan Hitori Tani sem
fjaliaði um líf farandhljóðfæraleikara.
Atriði úr myndinni Enrai um ungan bónda sem
bjó ekki langt frá Tokyo.
Mikiö hefur veriö um að vera hjá
kvikmyndaáhugafólki siðastliönar vik-
ur. Fyrir utan almennar sýningar
hafa veriö haldnir japanskir kvik-
myndadagar auk þess sem sýndar voru
allar myndir rússneska leikstjórans
Andrei Tarkovsky sem heiðraðí land-
ann meö komu sinni meöan verk hans
voru sýnd. Þar aö auki eiga kvik-
myndaáhugamenn von á góðum glaðn-
ingi þegar kvikmyndahátíö Listahátíö-
ar hefst innan skamms. Verður hún aö
þessu sinni ekki eins stór í sniðum og
undanfarin ár, þ.e. sýndar veröa færri
myndir og þá oftar hver mynd, svo aö
þeir áköfustu þurfa ekki aö sjá tvær til
þrjár myndir á dag til að berja augum
þær myndir sem eru áhugaverðar. Er
þetta skynsamleg stefna þar sem hing-
að til hafa aUtof margar myndir verið
sýndar á of stuttum tíma.
Eftir Tarkovsky hátíöina og
japönsku kvikmyndadagana hefur sú
spurning vaknaö hvort þessar myndir
séu dæmigeröar fyrir kvikmynda-
framleiöslu viökomandi landa. Er æði
algengt að þær myndir sem sýndar eru
á kvikmyndahátíðum gefi ekki raun-
verulega mynd af kvikmyndaiönaði
viökomandi þjóöa. Gott dæmi um þetta
eru þær myndir sem hingaö tU hafa
borist frá Japan áöur en þessir
japönsku kvikmyndadagar urðu aö
raunveruleika.
„Djarfar" myndir
Japönsk kvikmyndagerð er í
margra huga Utiö annaö en myndir af
öskrandi „samurai” stríðsmönnum
sem eru að slátra hver öðrum. Þaö eru
raunar framleiddar nokkrar þannig
myndir í Japan á ári hverju en þær eru
i minnihluta. Þar sem Japanir eru
mjög nákvæmir í eöU sínu flokka þeir
kvikmyndir sínar í marga undirflokka.
Má nefna flokkana öfgafuUar gaman-
myndir, ungUngamyndir, dramatiskar
myndir, myndir um japönsku mafíuna
og svo „djarfar” myndir sem nú svara
tU 70% af allri kvikmyndaframleiöslu
Japana. Ef Utiö er á þær myndir sem
sýndar voru á japönsku kvikmjmda-
dögunum þá sést að aldrei þessu vant
gefa þær þokkalegt yfirht yfir stöðu
japanskrar kvikmyndageröar í dag.
Þær voru frá árunum 1972 til 1983 og
voru flestar framleiddar 1981 og
1982. Efni myndanna var mjög fjöl-
breytt, áUt frá því aö vera heimUdar-
myndir um hljóðfæraleikarann
Takahasi Chikuzan yfir í framúr-
stefhumyndina Kageroza sem gerðist í
<
Atrifli úr myndinni Jinryokuhikokisha sem
Terayama Shuuji leikstýrir og byggir á Ijóflum
sinum.
Tokýo 1926. Gafst kvikmyndaáhuga-
fólki hér því einstætt tækifæri Ui að
skyggnast inn í japanska kvikmynda-
Ust.
Austurlensk menning
Áhugi á austrænni og þar meö
japanskri mennmgu hefur aukist mjtfe
mUdö hér á landi aö undanfómu. Því til
stuönings má nefna aö meöan
japönsku kvikmyndadagamir stóöu
yfir var veriö aö sýna japanska leik-
húsverkiö Rashomon i Þjóðleikhúsinu
og sjónvarpsþáttaröðina Shogun í sjón-
varpinu, aö því er virðist viö góðar
undirtektir landsmanna.
En Utum aöeins nánar á japanska
kvikmyndaiönaöinn. Fyrir þá sem
hafa gaman af tölum má nefna aö ár-
lega eru framleiddar 3—4 hundruö
myndir í Japan. Eru hlutföllin þannig
að stóru kvikmyndaverin framleiöa
30% myndanna en afgangurinn, eöa 70%,
er framleiddur af óháöum framleið-
endum. Um þaö bil 2300 kvikmyndahús
eru í Japan og þar af eru um rúmlega
1000 sem sýna einvörðungu japanskar
myndir. Árlega sækja um 160 milljónir
manna kvikmyndahúsin sem gerir það
aö verkum aö hver Japani fer rúmiega
einu sinni í bíó á ári. Er þetta ekki svo
slæmt þegar tekið er tilUt til þess aö
yfir 30 miUjón sjónvarpstæki eru skrá-
sett í Japan.
Þrjú tímabil
Skipta má japanskri kvikmynda-
sögu í þrennt. I fyrsta lagi tímabiUö frá
upphafi kvikmyndagerðar þar tU um
það bil 1925. Síðan tók viö keisaratíma-
biUö þar sem kvikmyndagerö var
sniöinn frekar þröngur stakkur varö-
andi sköpunargáfu og frjálst framtak
og náöi þaö fram tU seinni heims-
styrjaldarinnar. Síöasta timabiUö er
svo frá striðslokum, eftir aö Banda-
ríkjamenn hertóku Japan, og fram tU
dagsins i dag.
Á undanfömum áratugum hefur
japönsk kvikmyndagerö þróast mjög
hratt og orðið að miklum iðnaði sem
sérstaklega er sniöinn tU þess aö veita
ódýra og oft á tíðum ómerkUega
skemmtun handa fjöldanum. Þvf má
segja að Japan hafi lagt afskaplega
Utiö fram varöandi aö skapa eitthvað
nýtt innan kvikmyndaiðnaðarins.
Samt sem áður hafa nokkrar mjög
athyglisverðar japanskar myndir
skotiö upp kollinum, sérstaklega eftir
síöari heimsstyrjöldina.
Flestar japanskar myndir eru frá-
bærlega vel geröar. Því virðist sem
tæknin og fagmennskan eigi fremur
upp á paUboröiö en sköpunargáfan og
frumleiki í kvikmyndagerð.Það er því
ekkert óeðldegt þegar horft er á
japanskar kvikmyndir, aö þaö kom
strax upp í hugann hve vel þær eru
unnar. Þaö er vegna þess m.a. aö
flestir leikstjóramir hafa eytt allri
sinni ævi í aö gera sömu gerð af mynd-
um aftur og aftur. Svo virðist sem
Japanir noti sömu taekni viö kvUt-
myndagerö og í öðrinn iðnaði, þ.e. taki
sér einhvem góöan hlut tU fyrirmynd-
ar, endurbæti hann og endurtaki siðan
aftur og aftur. En, eins og áöur sagði,
virðist því miður efnisinnUiald mynd-
anna vera alger andstæða viö tæknUeg
gæði þeirra. TU dæmis eru margar
þessara „djörfu” mynda framleiddar
af einum besta kvUtmyndageröar-
manni Japans þótt efniö sé næstum
ekki neitt.
Upphaf kvikmyndagerðar
Því miður virðist sem þessi hnignun'
japanskrar kvikmyndageröar hafi
gert það aö verkum aö margir góðir
kvikmyndagerðarmenn hafa snúið sér
aö öðru.
Eins og mörg önnur lönd kynntust
Japanir kvikmyndum þegar fyrstu
„kinetoscopes” tæknin, sem Edison geríá,
vom Dutt inn tfl Japans 1896. Aöeins ári
seinna voru hafhar almennar kvikmynda-,
sýningar, í fltlum mæli þó, eftir að um-
boösmenn Lumiere bræöranna frönsku
höfðu heimsótt Japan. I fyrstu voru fluttar
inn kvikmyndir frá Bandaríkjunum en
smátt og anátt var farið aö framleiöa
stuttar japanskar kvflonyndir og um
1908—1909 voru fyrstu kvikmyndaverin
rást í Tokýo og Kyotó, hinni fomu höfuö-
borg landsins. Kvflonyndaverin í Kyotó
sérhæfðu sig í myndum sem geröust fyrr
á tímum í Japan og voru þar m.a. byggö
upp heilu þorpin í samræmi viö þann
byggingarmáta sem tíðkast áður fyrr, til
að nota sem bakgrunn í myndimar. Minn-
ir þetta óneitanlega á gömlu
Hollywood-kvikmyndaverin. Japanir
voru fljótir aö tileinka sér kvikmynda-
menninguna og þegar 1909 voru komin
70 kvikmyndahús í Tokýoborg einni
saman. Kvikmyndin bauð upp á ódýra
fjöldaskemmtun fyrir þéttbýlt land.
„Benshi"
Þaö háöi þó eðlilegri þróun í
japanskri kvikmyndagerð hve staöa
„benshi” eöa sögumanna var sterk.
Þeir lásu upp titla og allar samræður
sem þurfti aö koma á framfæri og uröu
þvi oft á tíðum jafn ef ekki vinsælli en
leikararnir sjálfir. Þetta gerði þaö aö
verkum aö hægari þróun varð á sviöi
þöglu myndanna i Japan en hjá t.d.
Rússum, Þjóðverjum og Bandaríkja-
mönnum. Þó voru nokkrir sem reyndu
aö minnka vinsældir og áhrif „benshi”
og var þar í fárarbroódi tæautryðjandinn
Norimasa Kaeriyama. Hann var einn-
ig með margar nýjungar eins og t.d. að
taka kvikmyndir í eðlilegu umhverfi í
staö þess aö kvikmyndir voru alger-
lega unnar innan veggja kvikmynda-
veranna, og aö nýta sér betur hreyfan-
leika kvikmyndatökuvélarinnar í stað
þess aö hafa hana alltaf á sama staö
meðan á kvikmyndun stóö. Kaeriyama
lentí í vandræðum meö aö dreifa eldri
myndum sínum eins og Tale of the
White Chrysanthemum vegna and-
stöðu sinnar viö „benshi”.
1 september 1923 varö Japan og þar
meö kvikmyndaiönaöurinn fyrir miklu
áfalli þegar jarðskjálftinn stóri kom,
sem jafnaði bæði Tokýo og Yokohama
nær við jörðu. öll kvikmyndaverin og
kvikmyndahúsin á þessu svæöi urðu
rústir einar. Sum kvikmyndaverin
fluttu alfariö starfsemi sína til Kyotó
en önnur ákváöu aö endurbyggja i
Tokýo.
Betri dagar
Myndir með tón og tali áttu erfitt
uppdráttar, ekki síst vegna „benshi”
sem sjálfkrafa misstu sína atvinnu
meö tilkomu talmyndanna. Fyrsta tal-
myndin sem sló í gegn var THE
NEIGHBOUR’S WIFE AND MINE
sem gerð var 1931 en á næsta ári voru
framleiddar 45 talmyndir af um þaö bil
400 myndum sem samtals voru fram-
leiddar það áriö í Japan. Meöan á
striöinu stóö lagöi japanska stjómin
mikla áherslu á að myndir yröu geröar
í þjóöræknislegum stíl og m.a. neitaði
japanska stjómin stóru kvikmynda-
verunum um filmur nema þau fylgdu
þessu eftir. Eftir aö kjarn-
orkusprengjunum haföi veriö
kastað á Hiroshima og Nagasaki og
Japanir gefist upp, hófst sérstæður
kafli í kvikmyndasögu Japans.
Japönsk kvikmyndagerö varö fyrir
miklum áhrifum af hersetu Banda-
ríkjamanna og tók upp ýmislegt úr
bandarískum myndum eins og til
dæmis að sýna fólk kyssast á hvíta
tjakiinu sem aldrei haffá verið sýnt
t japönskum myndum fyrr en eftir
heimsstyrjöldina. Hófst á þessum tíma
mikil færibandaframleiðsla í kvik-
myndagerð í Japan sem enn ber
töluvert á.
Á Vesturlöndum eru fáir japanskir
leikstjórar þekktir. Það eru ekki nema
3 japanskir leikstjórar sem bera höfuö
og heröar yfir landa sína hvaö
viðkemur viöurkenningu eriendis, en
þaö eru þeir Kurozawa, Mizoguchi og
Oshima. Vonandi hafa japönsku kvik-
myndadagamir opnaö augu kvik-
myndaáhugamanna hérlendis fyrir því
að þaö eru fleiri góðir leikstjórar en
þessir ágætu heiðursmenn og ef fram-
hald veröur á japönskum kvikmynda-
dögum þá ætti okkur að gefast tækifæri
til aö viröa fyrir okkur unga og
efnilega leikstjóra jafnt sem hina eldri
á næstu árum. b.H.
. !•. '':