Dagblaðið Vísir - DV - 27.12.1985, Blaðsíða 26

34
$ r |
J
Í-MIKIÐ AÐLESAÍ
DV. FOSTUDAGUR 27. DESEMBER1985.
lúrvali
Menning
Menning
Menning
Menning
r
FYRIR LITIÐ
Janúarheftið er
komið á blað-
sölustaði.
þetta:
J Meðal efnis
★
★
★
★ Stefnan tekin á Te- ★
★ ★
J heran: Saga af flug- $
í ráni í
* Nákvæm lýsingá því *
* þegar flugvél Kuwait $
$ Airlines, flugi 221, á leið $
* frá Dubai til Karachi, var $
★
★
★
★
★
★
★
★
★
•k
★
★
★
★
★
★
í
★
★
★
★
$
★
★
★
★
* rænt i nafni Allah.
★
★
★ Reimleikar í bíl
★ Islensk frásögn af
★ draugagangi í bíl vestur á
★ fjörðum - þetta er saga
★ úr samtímanum.
★
100 metra ofan í jörð-
ína
★
★
★
★
★
★
★
í
★
*
★ um barnaþrælkunina sem ★
★ fylgdi í kjölfar iðnbylt-
★
★
★
★
Úrval bregður sér í kola-
námu í Wales og rifjar
líka upp nokkur atriði
íngarinnar.
$ Dolly Parton-Iífið
er leikur
Dolly Parton segir frá
sjálfri sér, bernsku sinni
og starfsferli - hress og
brjóstgóð að vanda.
Sjúkleg afbrýðisemi
$
!
★
★
★
★
★
★
% ★ er hættuleg
" ★ Afbrýðisemi er talin böl-
★ valdur eins hjónabands
★ af hverjum fjórum, og í
$ sinni verstu mynd er hún
$ nánast ólæknandi sjúk-
í dómur. Lærið um hana í
í tæka tíð
iUrvali
í tímarit fyrir alla
★
★
!
i
★-K-K-K-k-k-ic-K-tc-k-tc-tc-tc-ic-ic-ic-tc-fc-k-k-k ★
Áskriftarsíminn
er
(91)27022
Áhrifarík lífssaga
og kafli úr þjóðarsögu
Sigurður Magnússon:
ÆVIMINNINGAR LÆKNIS
Formáli eftir Vilmund Jónsson.
Hannes Pétursson sá um útgáfuna.
Útgefandi: IÐUNN, 1985.
Ég held að þessi bók eigi sér enga
systur meðal bóka sem út hafa
komið á árinu 1985. Þetta á jafnt
við um sögumanninn, efnið og frá-
sagnarháttinn. Sögumaðurinn er
íslenskur héraðslæknir frá tíma-
skiptaárunum í heilbrigðismálum
Islendinga um og eftir aldamótin.
Hann nam læknisfræði sína „á
einni þekkingaröld til að starfa á
annarri", segir réttilega í formála.
Kjarni efnisins er læknisnámið um
1890 og síðan starfið næstu fjóra
áratugi, þegar læknirinn varð að
berjast fyrir lífi sjúklinga sinna
með tvær hendur tómar, og frá-
sagnarhátturinn er bæði sérstæður
og lýsingamikill, frásögnin einlæg,
hégómafirrt og hispurslaus, og
gætir þar hvorki sjálfhlífni né
undandráttar um annað fólk.
Þáttur í menningarsögu
Sigurður Magnússon læknir, sem
bókina skrifar, fæddist í Viðvík í
Skagafirði árið 1866. Hann var
bróðir Ólafs gerðarklerks í Arnar-
bæli, sem þjóðkunnan mátti kalla
á sinni tíð. Magnús ólst þó upp í
Reykjavík, því að þangað fluttist
fjölskyldan. Faðir hans var smiður,
og Magnús nam trésmíði af honum.
Hann hóf nám í læknaskólanum
1887, tók læknispróf 1890 og fór til
framhaldsnáms í fæðingarhjálp og
handlækningum í Danmörku, en
heim kominn 1893 var hann settur
læknir í Dýrafirði og Önundarfirði,
starfaði þar nær áratug og varð þá
læknir á Patreksfirði, einhverju
örðugasta læknishéraði þessa
lands, og gegndi því nær aldar-
fjórðung. Þá lærði hann tannsmíði
í Kaupmannahöfn, hélt til Seyðis-
fjarðar og smíðaði næstu árin upp
í marga Austfirðinga. 1928 var
hann settur læknir á Ólafsfirði og
var þar til 1935 er hann fluttist til
Reykjavíkur. Þar með hefst saga
þessarar bókar.
Frumkvæði
Vilmundar landlæknis
Þegar uppgjafalæknirinn var sest-
ur að í höfuðstaðnum varð honum
leiðigjarnt við iðjuleysi, og heilsan
var farin að bila. Þá var Vilmundur
Jónsson landlæknir, og hann vissi
gerla um langa og erfiða læknis-
reynslu Sigurðar og taldi mikil-
vægt að hann skrifaði þá sögu sem
væri merkur þáttur i menningar-
sögu þjóðarinnar - um starf og
baráttu héraðslækna á fslandi um
og eftir aldamótin. Hann bað því
Sigurð að rita endurminningar
sínar og hvatti hann óspart til þess.
Sigurður lét tilleiðast með tregðu
en honum vannst allvel og hafði
lokið sögu sinni í ársbyrjun 1939.
Þá las Vilmundur handritið, sem
honum líkaði meira en vel, og sett-
ist niður að skrifa formála, þar sem
hann gengst við því að handritið
sé skrifað að sinni þrábeiðni. Form-
álanum lýkur með þessum orðum:
„Er hér ritaður þáttur í menn-
ingarsögu vora, sem mér er ekki
kunnugt um, að áður hafi verið
færður í letur, af þeim manni, að
ég ætla ekki annan núlifandi
manna til þess kjörnari. Nefni
ég þar einkum til frásöguna um
læknisnámið og undirbúning
lækna undir lífsstarfið, áður en
hófst hin nýja öld læknismennt-
unarinnar hér á landi, svo og
starfsskilyrði lækna á þeim tím-
um, að ógleymdum erfiðleikum
þeim að vera uppfræddur af einni
þekkingaröld til að starfa á
annarri." Auk þess segir Vil-
mundur að bókin hafi að geyma
„skemmtilega mynd af höfundin-
um, hégómalausum, undir niðri
smákímnum, ekki síst á eigin
kostnað, óklökkum gagnvart
annarra dómum, manna ólíkle-
gustum til að leggjast lágt til að
elta vinsældir almennings,“
Það er mála sannast, að þessi lýs-
ing Vilmundar sannast hverjum
lesanda ljóslega við lesturinn.
Dráttur á útgáfu
Sigurður læknir andaðist árið 1940,
áður en bókin kæmi út, en Vil-
mundur og aðrir er af þessu vissu,
munu hafa gert ráð fyrir, að það
drægist ekki úr hömlu. Þetta fór
þó á annan veg. Erfingjar Sigurðar
töldu rétt að láta útgáfu bíða um
sinn, enda mun einhverjum hafa
þótt sem Iýsingar Sigurðar væru
helsti bersögular og talið að draga
þyrfti úr þeim.
A næstu árum var eitthvað strikað
með blýanti í handritið í tillögu-
gerð um úrfellingu, en ekki þó svo
að neitt væri þurrkað eða strikað
út. Leið svo fram til 1960. Þá las
Vilmundur handritið að nýju og sá
hvað gerst hafði. Þá skrifaði hann
örstuttan viðbótarformála:
„Ef æviminningar þessar verða
birtar þannig, að felldir verða
niður kaflar eða orðalagi breytt
samkvæmt því sem svigar og
útstrikanir benda til, að ein-
hverjum hafi dottið í hug, mundi
það draga mjög úr gildi ritsins
sem heimildarrits, auk þess sem
slíkur tepruskapur skyggði
bagalega á hispurslaust fas höf-
undar.“
Dróst þá útgáfan enn, og á aldaraf-
mæli Sigurðar 1966 báðu synir
hans Þjóðskjalasafnið fyrir handri-
Bókmenntir
ANDRES
KRISTJÁNSSON
tið til geymslu með ósk um að við
því yrði ekki hreyft að nýju fyrr
en 1980.
Gefið út óbreytt
Þegar handritið hafði verið sótt í
safnið samdi Iðunn við réttarhafa
þess um útgáfu, og nú er bókin
komin út 45 árum eftir að hún var
rituð, óbreytt að öllu eins og höf-
undur gekk frá henni, nema örlitl-
um skýringum er bætt í neðanmáls
á nokkrum erlendum læknisfræði-
orðum.
Verður að segja að saga handrits
þessa hafi endað vel, ekki síst þar
sem útgáfan hefur fengið vandaðan
bókmenntamann, sýslunga höf-
undar, Hannes Pétursson, skáld, til
þess að annast útgáfuna með hjálp
Benedikts Tómassonar, læknis.
Það verk virðist mér af hendi leyst
með mikilli alúð og feyrulausum
trúnaði. Formálar Vilmundar
báðir fylgja nú, og Hannes gerir
grein fyrir starfmu að útgáfunni
og ferli handritsins.
En var það ómaksins vert að gefa
út nú þetta gamla handrit sem
sagði reynslusögu íslensks læknis
fyrir 80-100 árum? Enginn vafi er
á því, að þetta er einhver trúverð-
ugasta og gleggsta heimild sem séð
hefur dagsins ljós á prenti síðustu
hálfa öldina um þetta skeið og
læknisstörf þess. Fyrst má nefna
læknisnámið, sem Magnús læknir
lýsir svo skýrt og vel. Nefna má
eftirfarandi námsdæmi úr bókinni:
„Síðasta veturinn minn tók
læknir mig með sér út á Seltjarn-
arnes til sængurkonu, sem lá í
baðstofugreni... Strax eftir
komu okkar rannsakar læknir
konuna án þess að þvo sér, því
næst leggjum við konuna þvers-
um í rúminu. Þá segir læknir:
„Og nú þurfum við eitthvað
undir sitjandann, bara eitthvað."
Þá finnur hann undir rúminu
strigapoka, sem var stífur af
mold eða öðrum óhreinindum.
„Þetta er ágætt,“ segir hann og
leggur pokann undir konuna,
síðan tekur hann fæðingartöng-
ina úr tösku sinni, leiðir hana
inn í leggöngin, án þess að
hreinsa hana eða hendur nokk-
uð, og lofar mér svo að hala
fóstrið út.“
Bráðlifandi frásögn
Síðan tekur læknisstarfið við.
Frásögnin af því er bráðlifandi,
hreinskiiin og hispurslaus. Þar eru
sögð mörg dæmi um bágborið
hreinlæti, erfiðar læknisferðir,
viðmót fólks og kynni við það.
Magnús leiðir lesandann blátt
áfram við hönd sér um þennan
örbjargadal baráttunnar við sjúk-
dóma og dauða. Hann hælir ekki
sjálfum sér, telur sig lítinn lækni
og vanburða við þessar aðstæður.
Hann segir einnig hliðrunarlaust
frá eigin lífsbaráttu og basli, dregur
ekkert undan sér eða öðrum til
fegrunar. Hann kveinkar sér aldr-
ei, og þrátt fyrir allt hið vonsvikna
stríð er hann ókalinn á hjarta.
Það má lesa milli lína, að Sigurður
hafi verið góður fæðingarlæknir
og handlæknir, eins og margir
héraðslæknar þessara áratuga
urðu við þjálfun einangrunar og
úrslitakostanna að verða að
reyna. En hann mærir ekki sjálfan
sig og segir t.d. í sögulok:
„Að endingu verð ég að biðja
afsökunar á því, að ég fór að
flónskast til þess að hripa upp
þessar æviminningar mínar, sem
ég get ekki vænst að verði nein-
um til dægrastyttingar og þaðan
af síður til uppbyggingar. En til
þess liggja tvær ástæður, önnur
er sú að ég er ekki ofhlaðinn
störfum á þessum síðustu og
verstu tímum, en betra þykir illt
að gera en ekki neitt, - hin er
sú, að landlæknir hefur farið
þess á leit við mig oftar en einu
sinni, að ég skrifaði sögu mína.“
Ja, ljótt er að heyra - en betra að
lesa. Það er satt að segja ósvikin
veisla, sem engrar afsökunar
þarf við. Lestur þessarar bókar
minnir mann oft á afbragðsgóða
heimildarkvikmynd, sem verður
margfalt áhrifameiri og sannari
fyrir það, að maður veit, sér og
skilur í hverri línu, að hún er
lifuð en ekki leikin.
A.K.