Dagblaðið Vísir - DV - 13.06.1992, Qupperneq 26
26
LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ 1992.
Það er framtíð í
vatninu
- segir vatnsútflytjandinn Davíð Scheving Thorsteinsson
„Það er tvímælalaust framtið I útflutningi vatns ef rétt er á haldið og við vöndum okkur nægilega," segir Davíð
Scheving Thorsteinsson, framkvæmdastjóri Smjörlíkis-Sólar. Hann varar við þeim sem fá glýju i augun af mögu-
leikanum á skjótfengnum gróða og vilja flytja vatn út í tankskipum. Davíð segir farsælast til lengri tima að selja vatn
I neytendaumbúðum. DV-myndir JAK
„Það er tvímælalaust framtíð í út-
flutningi vatns ef rétt er á haldið og
við vöndum okkur nægiiega. En það
tekur mjög langan tíma. Vatn kemur
ekki í stað þorsksins. Við erum svo
pínulítil á heimsmarkaðinum að viö
sjáumst varla, við erum eins og lítið
barn sem skríður á fjórum fótum.
Útflutningurinn er þó að aukast
býsna hratt og ef við höldum áfram
að líkja okkur viö barr. má segja að
við fórum bráðum að ganga meö. í
þessum útflutningi er þó eitt fyrir-
bæri langhættulegast: það eru
stjómmálamennimir. Ég óttast mjög
að þeir fari að kaupa sér atkvæöi
með því að setja vatnsverksmiðju í
hvert kjördæmi eða fmna upp á ein-
hveiju öðm ,jafngáfulegu“. Hætta
númer tvö er að viö vöndum okkur
ekki. Þá á ég við umbúðimar og ekki
síst markaðssetninguna. Við megum
ekki láta skjótfenginn gróða setja
glýju í augun á okkur. Ég hef undir
höndum bréf frá mönnum sem vilja
kaupa 80 þúsund tonn af vatni á
mánuði og gera samninga langt fram
í tímann. Þeir vilja flytja vatnið út í
tankskipum. Það er afskaplega hætt
við því að einhverjir óprúttnir menn
taki þennan skjótfengna gróöa handa
sjálfum sér en eyðileggi um leið auð-
lindina fyrir þjóðinni til langframa.
Það verður að fara rólega í sakirnar
og alltaf með langtímasjónarmið að
leiðarljósi,“ segir Davíð Scheving
Thorsteinsson, framkvæmdastjóri
Smjörlíkis-Sólar. Davíð hefur flutt
íslenskt vatn í neytendaumbúðum á
markað erlendis í tvö ár. Búist er við
að í ár tvöfaldist þessi útflutningur
miðað við árið í fyrra og eigi síðan
eftir aö aukast jafnt og þétt. Mark-
aðsmöguleikar erlendis eru óendan-
legir en mikil umhverfismengun hef-
ur aukið eftirspumina eftir hreinu
drykkjarvatni gífurlega.
Okkur finnst sjálfsagt og eðlilegt
að geta skrúfað frá krananum og séð
ískalt, hreint og hressandi vatniö
streyma. En þetta er óvíða hægt er-
lendis og kemur margt til.
Líklegur niöurskurður þorskkvót-
ans hefur neytt menn til að huga að
nýjum leiðum til að afla þjóðarbúinu
tekna. í því sambandi hafa augu
margra beinst að vatninu og sumir
hafa hreinlega spurt sjálfa sig hvort
útflutningur á vatni geti ekki komið
í stað þorsksins.
Þótt bjartsýnn sé og mikill hug-
sjónamaður er Davíð mjög varkár í
yfirlýsingum um möguleika okkar í
vatnsútflutningi og segir sígandi
lukku besta í þessum efnum. Hann
hafnar þó algerlega öllum öðrum
hugmyndum en sölu vatns í neytend-
aumbúðum.
„Hér á íslandi eru fjarstæðar og
hættulegar hugmyndir, eins og að
flytja vatn út í tankskipum, ræddar
í ftillri alvöru. Það er ægilegt. Þaö
er sagt að ég óttist mest um eigin hag
verði þær aö veruleika. En þegar öllu
er á botiúnn hvolft eru þessar hug-
myndir ekki hættulegar mér, þær
eru hættulegar þjóðinni."
Sem stendur skuldar Davíð 20
gáma af vatni sem verksmiðjan hefur
ekki getað afgreitt vegna annríkis.
Hann segir að við slíkar aðstæður
sKjóti upp kollinum hætta sem felist
í þeim mönnum er hugsi aðeins um
skjótfenginn gróða.
Vantar þolinmótt fé
„Þetta íslenska veiðimannahugar-
far, að verða ríkur í gær, er stór-
hættulegt. Það getur stórlækkað
verðið á mörkuðum úti. Vatn frá
okkur í neytendaumbúðum selst 11
sinnum dýrara en bensín í New
York. Við erum alltaf að stækka og
bæta við okkur vélum svo við getum
afgreitt pantanir."
- Hvaö séröu fyrir þér í vatnsút-
flutningi?
„Ég sé fyrir mér hæga en stöðuga
stækkun verksmiðjunnar. í Þver-
holtinu getum við farið upp í fram-
leiðslu er nemur um 100 milljón ein-
ingum á ári sem samsvarar 2500
gámum. Gámurinn fer nú á ríflega
eina milljón, veltan hér í Þverholtinu
gæti orðið 2500 milljónir á ári. Þetta
eru engar upphæðir miöaö við þau
ósköp sem eru að dypja yfir þjóðina
vegna minnkandi þorskveiða. Það
tekur tvö ár að ná þessu takmarki.
Ef þetta gengur eins og það hefur
gert, hægt og bítandi, þá er þetta hið
besta mál fyrir alla. Þá viljum við
stækka og erum með 100-200 staöi
viðs vegar um land í skoðun í því
sambandi. Þá mundum viö byija
jafnstórt og verksmiðjan í Þverholti
getur orðiö stærst."
Davíð sér hindrun í óþolinmæði
fjárfesta á íslandi.
„Það vantar þolinmótt fé, fé sem fá
má frá aðilum sem eru reiðubúnir
að bíða í 5-10 ár áður en þeir fá arð-
inn sinn. Slíkt fé fyrirfinnst ekki á
íslandi. Slíkt fé er til í miklu magni
erlendis. Hugsjónina vantar, að
menn séu reiðubúnir að standa og
falla með henni."
Útflutningur Davíðs á drykkjar-
vörum er verulegur en auk vatnsins
flytur hann út bæði Svala og Seltzer
sem gengið hafa mjög vel í Bret-
landi. Seltzer er einnig að ryðja sér
til rúms vestanhafs.
Upphaf þessa útflutnings má rekja
aftur til ársins 1986 þegar útflutning-
ur á Svala hófst en hugmyndin að
honum og undirbúningur hófst
löngu áður.
„Þar til útflutningur á Svala hófst
höfðum við farið í langa og stranga
göngu þar sem ekkert gekk lengi
vel.“
Stærstu mistökin
Þó vel gangi í sölu svaladrykkja í
dag hafa áföll gengið yfir, áföll sem
næstum settu fyrirtæki Davíðs á
hausinn.
„Þegar við fórum af stað með gos-
verksmiðjuna gerði ég mestu hönn-
unar- og markaðssetningarmistök
sem gerð hafa verið á íslandi. Þá setti
ég Sól-Cola á markað. Allt var að.
Bragðið líkaði ekki, dósimar lokuð-
ust ekki og gosið rauk út. Svo breytti
ég sérkenni okkar og aðalsmerki með
því að nota ógegnsæjan miða og
breyta þannig glæru dósinni í rauða
áldós. Þetta var algjört fiaskó og var
nærri búið að ríða þessu fyrirtæki
að fullu.“
En Davíð gafst ekki upp. Hann fékk
stuðning úr bönkum og sjóðum en
segir stuðning fólksins í landinu þó
alltaf hafa skipt mestu máli. Eftir
ótal utanlandsferðir og samningaþóf
við íjölmarga aðila hófst útflutningur
á drykknum Seltzer til Englands fyr-
ir þremur árum. Gámastraumurinn
hefur síðan verið stöðugur. Útflutn-
ingur Svala hefur verið jafn öll árin.
Útflutningur vatns hófst í smáum
stíl 1989 en hefur vaxið ört og er
áætlað að hann tvöfaldist á þessu ári.
„Við emm að selja ímynd landsins
og gerum það eins og best við getum.
Hugmyndafræðin á bak við Seltzer
er tiltölulega einfold: Dós sem er ein-
stök í heiminum, gegnsæ, íslenskt
vatn og nýaldaryfirbragð, enginn
hvítur sykur og hvorki rotvamarefni
né litarefni. Þá er Seltzer dýrara,
kostar rúmlega þrisvar sinnum
meira en kók í Bretlandi. Dósin gerir
það að verkum að fólk reynir drykk-
inn án auglýsinga. Það er ekki fyrr
en nú, eftir þijú ár, sem drykkurinn
er auglýstur og það í sjálfu breska
sjónvarpinu, BBC. Hins vegar hefur
Seltzer, og auðvitað ísland, fengið
mikla og vinsamlega umfjöllun í
breskum blöðum. Eg held að það
hafi aldrei komiö eins mikil umíjöll-
un um ísland í erlendum blöðum,
mun meiri en þegar ferðamálaráð
eða ráðherrar em að kynna landið.“
Latur
vinnusjúklingur
Davið segir að þegar erfiðleikamir
steðjuðu að hafi verið erfitt að lifa
en hann segist alltaf hafa haft óbi-
landi trú á því sem hann væri að
gera, hvort sem fólki hefði þótt hug-
myndimar ruglaðar eða ekki.
„Þetta er stöðugur slagur. Maöur
er úrvinda að loknum hveijum
vinnudegi. Mér leiðist aldrei en þetta
streð dregur úr manni allan'kraft.
Það er helst að ég slaki á og gleymi
fyrirtækinu þegar ég sest niður og
hlusta á Mozart. Klassísk tónlist
hleður mig upp svo ég verð eins og
nýr rnaður."
- Ertu vinnusjúklingur?
„Já, ætii það ekki. En þó felst í því
sú þverstaeða að ég er latur, latur
vinnusjúklingur. Ég hef ekki annað
val en að vera í þessu á fullu, að
öðrum kosti mundi ég líklega deyja
úr leiðindum.“
LAUGARDAGUR 13. JÚNÍ 1992.
39
Trópíkanatríóió
Davíð hefur ekki beinlínis farið
með veggjum í íslensku viðskiptalífi.
Hann hefur átt sæti í ótal stjómum,
nefndum og ráðum, þar á meðal
stjóm Félags íslenskra iðnrekenda
þar sem hann var formaður 1974-
1982, bankaráði Iðnaðarbankans þar
sem hann var formaður 1982-1989, í
framkvæmdastjóm Vinnuveitenda-
sambandsins frá 1973, í samninga-
ráði þess frá 1979 og varaformaður
1984-1985. í dag á hann sæti í mið-
stjóm Sjálfstæðisflokksins.
„Ég hef dregið mig mikið út úr
nefndastarfi og slíku. Þetta var mjög
lærdómsríkt tímabil og skemmtilegt.
Ég var til að mynda mikið í EFTA-
samningunum á sínum tíma. Ég
vann líka mikið í samningamálum á
vegum VSÍ. Þá var ég í hópi sem fékk
nafngiftina Trópíkanatríóið. Það
vom Kristján Ragnarsson, Þorsteinn
Pálsson og ég. Trópíkanatríóinu,
hópnum sem öllu réð í Vinnuveit-
Sala svaladrykkjanna Svala og
Seltzer hefur gengið mjög vel í Bret-
landi. í Bandaríkjunum eru augu
manna að opnast fyrir Seltzer og
islenska vatninu.
endasambandinu, var stillt upp sem
höfuðóvini verkalýðsins. í Ijósi þess
er það skemmtileg staðreynd að frá
þessum tíma hef ég eignast afar
trausta vini innan verkalýðshreyf-
ingarinnar. Þar má nefna Guðmund
J. Guðmundsson, Ásmund Stefáns-
son og fleiri góða menn. Þá var það
ógleymanleg lífsreynsla að kynnast
manni eins og Eðvarð Sigurðssyni,
formanni Dagsbrúnar.“
Pabbadrengur
Það þekkja flestir íslendingar eitt-
hvað til Davíðs en færri vita hvernig
hann komst í framkvæmdastjóra-
stöðu Smjörlíkis-Sólar.
„Ég er ekkert annað en pabba-
drengur, fæddur með silfurskeiðar í
munninum. Pabbi var mjög stór hlut-
hafi í fyrirtækinu, átti smjörlíkis-
gerðina Ljóma sem stofnuð var 1931.
Þetta byrjaði allt 1919 þegar fyrsta
smjörlíkisverksmiðjan var stofnuð.
Næsta var stofnuð 1922 og verk-
smiðja pabba 1931. Þessir aðilar fóru
að vinna saman 1939, fóru í sameigin-
lega dreifingu 1946 og runnu svo end-
anlega saman 1964.
Ég var þá í læknisfræði en hætti í
henni. Það varð dauösfall í fjölskyld-
unni og pabbi bauð mér aö koma í
starf þess manns. Ég byijaði hins
vegar minn feril hjá fyrirtækinu með
því að þrífa sipjörlíkiskassa úr tré.
Áður en ég fór í starfið, sem pabbi
bauð mér, fór ég til útlanda og vann
sem verkamaður í smjörlíkisgerð í
hálft ár. Ég vildi vita álíka mikið og
starfsmennimir hér heima þegar ég
byijaði. Það var skynsamleg ákvörð-
un hjá pabba að senda mig út.“
Jurtasmjörlíki
íhverthús
Á þessum tíma var fyrirtækið nær
eingöngu með hefðbundið smjörlíki
en eftir miklar hræringar kom jurta-
smjörlíki á markað, 1964. Ein dós af
jurtasmjörlíki var þá gefin í hvert
hús á sama hátt og þegar fyrirtækið
gaf hveiju heimili Léttu á dögunum.
Það „trix“ er því ekki nýtt af nálinni.
Eftir tilkomu jurtasmjörlíkisins fór
fyrirtækið smám saman að breyta
um stíl. 1974 var Davíð staddur í
Svíþjóð og bragðaði þá appelsínusafa
sem honum fannst logandi góður.
Safinn var í glerkrukku með loki og
hirti Davíð lokiö. Á því var áletrun:
Tropicana products og heimilisfang
fyrirtækisins.
„Það varð upphafið að Tropicana
(sem nú heitir Trópí) og fyrirtækinu
eins og það er í dag.“
Heimaerbest
Davíð fæddist á ísafirði í janúar
1930. Nokkurra mánaða fluttist hann
með foreldrum sínum til Reykjavík-
ur þar sem hann ólst upp, lengst af
á Laufásveginum. Davíð er kvæntur
Stefaníu Svölu Geirsdóttur Borg og
á með henni þijú böm. Hann átti
einnig þijú börn með fyrri konu
sinni, Soffiu Jónsdóttur Mathiesen,
sem lést 1964. Elsta bam Davíðs er
38 ára en yngsta aðeins 6 ára. Annar
sona Davíðs, Jón, vinnur við hlið
foður síns sem verksmiðjustjóri hjá
Smjörlíki-Sól.
Þegar Davíð er ekki að vinna við
fyrirtækið unir hann sér mestmegnis
heima við hjá fjölskyldunni. Davíð
keypti sér sumarbústað við Þing-
vallavatn fyrir sjö árum en þá seldi
hann sinn hlut í kranafyrirtæki sem
hann stofnaði ásamt fleimm.
Davíð er eilítið í golfi en spilaði
mikið badminton áður fyrr. Annars
unir hann sér vel við að hlusta á
góða tónlist, klassíska tónlist, og not-
ar hvert tækifæri til að njóta henn-
ar, er meðal annars með góð hljóm-
tæki í bílnum.
Davíð hefur alla tíð verið áhuga-
maður um veiði og fór áður reglulega
með hópi félaga í Efri-Þverá sem nú
er oftast kölluð Kjarrá.
„Þá þurfti að ríða í tvo tíma að
veiðihúsinu og aðra fjóra frá veiði-
húsinu að efsta veiðistaö. Viö vomm
í tvær vikur í senn og lifðum eins
og útilegumenn. Við höfðum þijú
herbergi, kolaeldavél, ekkert raf-
magn og svo hestana. Bóndi af ná-
lægum bæ kom tvisvar í viku með
egg og mjólk. Þetta var alveg dásam-
legt. Ég hef svo mikla skömm á því
að í dag er búið aö breyta þessu veiði-
svæði og opna fyrir bílaumferð að
ég hef ekki farið þangað aftur.“
Þótt Davíð fari ekki lengur í Þverá
og Norðurá hefur hann farið árlega
norður í Laxá í Aðaldal undanfarin
ár.
Slagur um sex bjóra
Davíð vakti óskipta athygh fyrir 10
árum þegar hann ætlaöi að flyija sex
bjóra inn í landið. Dóttir hans var
þá flugfreyja í afleysingum hjá Flug-
leiðum og honum fannst mikið órétt-
læti fólgið í því að starfsmaður vissra
hlutafélaga, flugfélaga og útgerða,
fengju að flylja bjór inn í landið en
starfsmenn annarra hlutafélaga
ekki. Hann neitaði að skrifa undir
dómsátt á skrifstofu tollstjóra á
Keflavíkurflugvelli, vildi standa á
sínum rétti. Fór svo að Sighvatur
Björgvinsson, sem var fjármálaráð-
herra í nokkra mánuði þegar þetta
gerðist, ákvað að leyfa öllum ferða-
mönnum að flytja bjór inn í landið.
„Hann sá að ólöglegur innflutningur
bjórs hafði staðið lengi yfir og því
engin ástæða til að takmarka hann
við starfsmenn flugfélaga og út-
gerða."
Með þessari uppákomu vilja sumir
meina að bjórskriðan, sem endaði
með bjórdeginum 1989, hafi farið af
stað fýrir alvöru.
- Þú ætlaðir að vera með í bjómum
þegar hann var leyfður hér en misst-
ir af lestinni?
„Já, ég var mikið að horfa í það
dæmi og spekúleraði í því fram og
aftur. En guði sé lof, þá varð ekki af
því. Við vorum ipjög örvæntingar-
fullir á þeim tíma sem bjórinn kom.
Við vorum með mjög fullkomna
verksmiðju sem lítið var að gera í
og maður leitaði því að öllu sem
gæti komið verksmiðjunni almenni-
lega í gang. Bjórinn var þá náttúrlega
inni í dæminu, jafnframt því sem
maður leitaöi erlendis. Það hefði orö-
ið hið versta mál hefðum við farið út
í bjórinn. Hættan er sú að þegar
menn eru örvæntingarfullir geta þeir
gripið til örþrifaráða."
Úr frændgarði
Davíðs
Schevings
Thorsteinssonar
Pétur Havstein
amtm. Möðruvöllum
fl
Jakob Havsteen
kaupm Hofsósi
Maren J. Birch
húsfr. Hofsósi
Kristinn Havsteen verslunarst. Sigluf. t- Niels Havsteen kaupm. Hofsósi
Guðlaug Pálsdóttir 1 húsfr. Sigluf. r Páll Magnússon I b. Kjarna
Þorsteinn ö. Steph. leikari Rvk \ Ögm. H. Steph. í. keyrari Rvk Hans Stephensen b. Hurðabaki Kjós r Stefán Stephensen pr. Reyniv. Kjós 1
Davíð Scheving
Thorsteinsson
Pétur J. Thorst.
sendiherra
T
. Þórunn Stefánsd. 1 húsfr. Rvk
Magnús Sch. Th. 1 forstjóri Rvk F
Katrín Thorst. j| húsfr. Viðey I Davíð Sch. Thorst. 1 læknir Rvk ■
Guðm. Thorst. (Muggur) 1 Pétur J. Thorst. 1 - útgm. Bíldudal
• =|,
Vigdís Finnbogad. ■ forseti íslands ■ Finnbogi Rútur I verkfr. Rvk
Anna Jóhannesd. ■ húsfr. Rvk ■ Jósefína Ðlöndal 1 húsfr. Rvk ■
Anna S. Stefánsd.
Thorarensen
Hildur Guðmundsd. 1 húsfr. Æöey Guðm. Sch. Bjarpas. | sýslum. Haga
Þorst. Þorsteinss. b. Æöey í Djúpi \ Þorst. Þóröarson 1 pr. Gufudal
Þorvaldur Jakobss.
pr. Sauðlauksdal
Kristfn Ásgeirsd.
húsfr. Komsá
Þuríður Þorvaldsd.
húsfr. Steinnesi
}
Sigriður Þorvaldsd. I
■*" húsfr. Lambast. ■^
DV
Bjartsýnn
launamaður
- Það fara sögur af því að þú sért
vellauöugur.
„Ég?“ segir Davíð í forundran. „Ég
er bara launamaður. Hins vegar er
ég ipjög auðugur að því leytí. að ég á
öll þessi böm og bamaböm og góða
konu. Við höfum búið í húsinu okkar
í Garöabænum í 25 ár og ég er mjög
sáttur við minn hlut í lífinu. Satt að
segja hef ég líklega aldrei kunnað
neitt með peninga að fara. Þeir loða
alla vega iUa við mig,“ segir Davíð
og hlær.
- Stekkurðu strax á hugmyndir
sem þú færð og ffamkvæmir þær?
„Nei, ekki aldeilis. Eg er mjög var-
kár og það einkennir mig að ég er
ipjög seinn að hugsa.“
- Þúertstundumkallaðureinibjart-
sýnismaðurinn í íslensku atvinnu-
lífi.
„Ég er bjartsýnn en um leið afskap-
lega jaröbundinn að eðlisfari. Ég er
alltaf að hugsa fram í tímann og er
alltaf að hugsa hvort ég sé að gera
rétt. Ég geri langtímaáætlanir og
hugsa mikið um þær.“
Davíð segist oft efast um hvort það
sem hann hafi verið að gera sé rétt
og hvort allt streðið hafi verið til
góðs.
„Það hentar ekki endilega öllum
að fara út í líf eins og ég lifi. Það
getur verið miklu betra að vera ekki
í svona mikilli vinnu, vera ekki í
þessari framleiðslu sem ég er, vera
bara með litla smjörlíkisgerð og 10
manns í vinnu, koma fyrr heim á
dagiim, vera ekki eins feitur og grá-
hærður. Það er ekki víst að leiðin
sem ég valdi sé rétt. Það eru þúsund-
ir manna á íslandi sem eru miklu
ríkari en ég sem hafa aðeins lagt á
sig brot af því sem ég hef lagt á fjöl-
skyldu mína og mig. Það er mjög
hollt að efast um sjálfan sig og það
geri ég. Ég er líka lengi að taka
ákvarðanir.“
- Hvaö er það þá sem drífur þig
áfram?
„Ég held að það sé pabbadrengur-
inn. Ég vil sannfæra sjálfan mig og
aðra um að þaö hafi veriö rétt
ákvörðun hjá pabba að láta mig taka
við.“ -hlh