Dagur - 22.11.1994, Side 11

Þriðjudagur 22. nóvember 1994 - DAGUR - 11
Þankar um skólamál
íslendingar hafa sérstöðu á mörg-
um svióum. Það gerir einangrun
landsins um margar aldir og ann-
ars konar menning, sem hefur þró-
ast hér vió erfiðar aðstæður. Þess-
arar einangrunar gætir ekki lengur
og mig langar að segja því miður.
Það nægir að nefna óheppileg
áhrif af kvikmyndum og fíkni-
efnanotkun, sem hvorutvegga er
farið að valda alls konar giæpa-
starfsemi og á örugglega eftir að
aukast nrikið. En það er heldur
seint að byrgja brunninn, þcgar
barnið er dottið ofan í.
Þaö er ekki hyggilegt að taka
allt eftir öórurn þjóðum, því margt
af því á ekki heima hér. Þetta á
jafnt við skólakerfið eins og ann-
aö. Islendingar sjálfir eru færastir
um að finna það sem hentar hér
hverju sinni. Þaó er hins vegar
nauðsynlegt að athuga það vel,
sem gcrist í öðrurn löndum og
auðvitað má læra ýnrislegt af því,
en þaó hentar ekki alltaf hér á
landi. Þar með talið skólakerfið.
Hér á landi hafa orðió meiri
kynbætur á fólki af völdum hall-
æra en í öllum nágrannalöndunr
okkar. I hungursneyóum Iifði
hraustbyggóasta fólkið helst af, en
það veikbyggðara féll úr harðrétti
og ól því ekki af sér afkvæmi eftir
það. Annar eiginleiki gat einnig
hjálpað iolki til að bjarga sér í
hallærunr, en það var útsjónarscmi
og hyggindi. Ef til vill hefur þaó
bjargað enn fleirum frá hungur-
dauða. Þarna fóru a.m.k. fram
miklar kynbætur á þjóðarstofnin-
um. Islendingar sjálfir ciga því að
vera færastir um aó finna út, hvaó
best hentar við íslenskar aðstæður
og þar með talið skólakerfið. Við
eigum ekki að apa eftir öórum,
heldur vinna sjálfir að endurbót-
um og þá kemur í ljós hvað hcntar
hér best. Auóvitað verðum við
einnig að sníða okkar kerfi að
einhverju leyti eftir nágrannaþjóð-
unum, sérstaklega mióaö við há-
skólana þar.
Eg tei hyggilegt að kenna unga
fólkinu á atvinnuhætti landsins og
venja þaó á að standa á eigin fót-
um og hugsa sjálfstætt. Það
bryddir á því núna í ræðunt manna
og í blöðum, að það beri aó kenna
unga fólkinu vinnubrögó í helstu
atvinnuháttum þjóðarinnar og það
finnst mér mikið framlaraspor.
Þessi hugmynd er ekki ný í
mínum huga og fleiri gamlar hug-
myndir skjóta upp kollinum. Ég á
afrit af bréfi, sem ég skrifaði 27.
maí 1983. Þá var ég kennari í
Hrafnagilsskóla og sendi bréfið til
Ragnhildar Helgadóttur, sem þá
var nýtekin vió embætti mennta-
málaráðherra. Ég vil taka það
fram, að ég bjóst alltaf við, að
bréfinu yrði strax stungið undir
stól, enda fór það svo og ég
móðgaðist ekki, því ég var þarna
með svo nýstárlegar hugmyndir,
sem stönguðust alvcg á við hug-
rnyndir menntamálaráðherrans, aó
þaó hlaut strax að fara í ruslakörf-
una.
Ég birti nú þetta bréf örlítið
stytt og næstum óbrcytt aó öðru
leyti.
Til menntamálaráðherra
Ragnhildar Helgadóttur
Ég er kennari vió Hrafnagilsskóla
í Eyjafirði og skrifa þetta bréf,
vegna þess að ég er mótfallinn
þeirri hugmynd að lengja skóla-
skylduna. Ég vil einnig konta á
framfæri fleiri hugmyndum, sem
ég hef fengið um breytta fræðslu-
löggjöf.
Ég hef áður skrifað tveimur
síðustu menntamálaráöherrum
svipuð bréf í upphafi starfsferils
þeirra, án þess aó þau væru virt
viólits. En ég er þrár og þess
vegna reyni ég í þriðja sinn að
koma skoðunum mínum á fram-
færi.
Ég byrja á því að óska þcss, að
gæfan fylgi þér í störfum þínum
og þér auðnist aó leiða hvert mál
til lykta á farsælan hátt. Sömu ósk
vildi ég reyndar senda öllum sam-
ráðherrum þínum, en það verður
aðeins gert í huganum aó þessu
sinni.
Oft hefur verið vandasamt að
stjórna landinu, en líklega er
vandinn nieiri nú en oft áður og
meira í húfi að vel takist til. Vió
stöndum á svo miklum tímamót-
um.
Það er einkum tvennt, sem
þarfnast breytinga í gildandi
fræðslulögum. Það er skólaskyld-
an og fræösluskyldan.
A nýliðnum vetri kom fram til-
laga um að lengja skólaskylduna
upp í 9. bekk grunnskóla. Éf þaó
skref verður stigið, verður það
skref í öfuga átt. Þetta get ég rök-
stutt, en það verður ekki gert í
stuttu máli.
Ég held að allir nicnn séu
þannig gerðir, að þeir vinni störf
sín glaðari í huga og afkasti meiru
verki, ef þeir fá sjálfir að ákveða
störfin og ráða verklagi sínu, held-
ur en þeir séu þvingaðir til verka.
Það á ekki síður við um nám en
önnur störf. Þess vegna væri rétt-
ara að færa skólaskylduna nióur í
7. bekk, en hafa hana þar sem hún
er nú.
A þessum aldri eru börnin að
breytast í fullorðið fólk og það er
erfiður tími fyrir þau. Mörg þeirra
eru aó reyna að brjótast undan
veldi foreídranna og hinna full-
orðnu og verða að sjálfstæðum
einstaklingum. Þau vilja ráða sér
sjálf og það er ekki rétt aó gera
þeim breytingarnar erfiðari en
nauðsynlegt er. A þessum aldri
sctja margir unglingar sig á móti
öllum fyrirskipunum, enda þótt
þeir hlýði þeim möglunarlítið.
Þetta á ekki bara vió um unglinga,
flestir fullorðnir eru engu síður
mótfallnir öllum skipunum og
þvingunum.
Skólaskyldan er mikil þvingun
í augum margra unglinga. Þaó
mundi gjörbreyta viðhorfi þeirra
til skólans og námsins, ef þeim
væri ekki lögskipað að vera í
skóla.
Því hefur verið slegið föstu, aó
margir unglingar mundu hætta
námi, ef skólaskylda væri færð
nióur á við. Hvaða rök skyldu
vera fyrir því? Mér vitanlega hef-
ur enginn fært fram rök l'yrir slíku.
Þetta eru einungis fyllyrðingar,
sem byggjast ekki á neinum at-
hugunum.
Menntamálaráðherra getur auð-
veldlega látið gera athugun, sem
gæti bent í rétta átt og ég mælist
til að slík athugun verði geró, áður
en skólaskyldan verður færð upp í
9. bekk. Athuga þarf hve mörg %
af nemendum hafa hætt nárni þeg-
ar kom að 9. bckk. I fyrsta lagi
þarf að athuga þaö yfir landið allt
og það ætti að vera fljótgert. í
öðru lagi væri gaman að vita hvort
það væri einhver mismunur á
landshlutum cða hvort það er
munur á dreifbýli og þéttbýli.
Þessar athuganir þyrftu ekki að
kosta rnikið, en þær mundu leiða
veruleikann í ljós og við losna við
allar getgátur.
Hér í Hrafnagilsskóla hætta um
þaó bil 6% nemenda námi árlega,
þegar kemur að 9. bekk. Það
finnst mér ekki stórt hlutfall.
Ég geri mér enga grein fyrir
því, hverjum væri gerður greiði
með því aö skylda þetta fólk til að
halda áfram nánii. Er það greiði
Angantýr H. Hjálmarsson.
Síðari grein
vió foreldrana? skólann? þjóðfé-
lagiö? eða unglingana?
Ég get ckki séó það.
Eitthvað þarf að vinnast með
því að þvinga þetta fólk til að
halda áfrarn námi. Hvaó vinnst?
Við því þarf að fást svar, áður en
skrefið er stigið. Það skref niá
ekki stíga án umhugsunar eða til-
gangs.
Hér í skólanum er það ábcr-
andi, hve nemendur í 9. bekk eru
jákvæðari í námi en þcir voru í 7.
cða 8. bekk. Mér sýnist ástæðurn-
ar geta verið tvær. Onnur er sú, að
nemendurnir eru nú í skóla af
frjálsum vilja og sú ástæða virðist
mér sennilegri, en það verður líka
að taka það með í reikninginn, að
aukinn þroski getur haft einhver
áhrif í þessa sörnu átt.
I framhaldi af þessu kemur
spurningin: Mundi þróunin verða
sú sama, ef skólaskyldan yrói af-
numin í 8. bekk? Ur því fæst ekki
skorið nema með því að prófa
það.
Væri ekki hægt að veita svo
sem tveimur skólum á landinu
undanþágu til að rcyna þctta í eitt
ár eða svo, öðrum í þéttbýli en
hinum í dreifbýli og sjá hve marg-
ir nemendur vildu hætta námi að
Ioknum 7. bekk? Sömuleiðis væri
þá hægt að sjá, hvort viðhorf
þeirra, sem héldu áfram námi, yrði
jákvæðara gagnvart skólanum en
áður, eða samanborið við aóra
skóla.
Þá kcm ég að hinu atriðinu,
sem er fræðsluskyldan. Hana
þyrfti að útvíkka samtímis því er
skólaskyldan væri stytt.
Þeir ncmendur, sem vildu hætta
námi að loknum 7. bekk, þyrftu að
eiga þess kost að komast í eins-
hvers konar vinnunám úti í at-
vinnulífinu til sjávar, sveita eða í
þéttbýli.
Landbúnaður getur tekið við
mörgum unglingum og það má
einnig segja um iðnaó, sjávarút-
veg og þjónustustörf. (1983)
Koma þarf upp stofnun, eða
deild í fræðslumálaskrifstofunni,
er skrásctur þá unglinga sem vilja
hætta hinu hefðbundna námi í
grunnskólum. Þangaó geta svo
þeir atvinnurekendur snúið sér,
sem vilja taka þetta unga fólk í
vinnunám. Hvort sem dvöl ung-
linganna yrði löng eða skömrn á
þeirri vinnustöð, mundu vinnu-
veitendur þurfa að láta umsögn
um hæfni þeirra og dugnað fylgja
þeim við brottför. Sú umsögn gæti
komið viðkomendum til góða í
frekari atvinnuleit, eöa ef þeir
vildu hefja iðnnám eða bóknám að
vinnunámi loknu.
Ráólegt væri að greiða ung-
lingurn í vinnunámi kaup sitt aó
mestu í skyldusparnaði, annars
mundu ýmsir þeirra freistast til að
hætta bóknámi í þeim tilgangi að
„Ég tel hyggilegt að
kenna unga fólkinu
á atvinnuhætti
landsins og venja
það á að standa á
eigin fótum og
hugsa sjálfstætt.
Það bryddir á því
núna í ræðum
manna og í blöðum,
að það beri að
kenna unga fólkinu
vinnubrögð í helstu
atvinnuháttum
þjóðarinnar og það
finnst mér mikið
framfaraspor. “
afla peninga til skemmtana og
annarrar ónauðsynlegrar eyóslu.
Unt hátt kaupgjald gæti ekki verió
að ræða í fyrstu, vegna þcss aó 13
ára unglingur afkastar ekki verki á
við fullorðinn mann. Leiðbeinand-
inn tefst líka vió sína vinnu nicðan
hann er að leiðbeina unglingunum
og kenna þeim vinnubrögð.
Fullorðinsfræðsla þarf svo að
vera við því búin að taka við
nokkrum hluta áðurnefndra ung-
linga að vinnunámi loknu. Þá
verða þcir komnir í betra samband
við hið vinnandi þjóðfélag og geta
frekar ákveðió að hverju þeir vilja
stefna. Bóknám, iðnnám og bún-
aóarnám þarf aö standa þeim til
boða.
Ég hef drepið á þær breytingar,
sem ég tel að fyrst og fremst gætu
orðið til bóta í fræóslulögunum og
skólakerfinu. Fleira gæti ég þó tal-
ið, cn læt hér staðar numið viö að-
alatriðin.
Ýmislegt í þessum tillögum
mínum þarfnast mikið nánari at-
hugunar, áður en hugsanlegt er að
koma þeim í framkvæmd. Það
þarf t. d. að leita álits manna á
ýmsum vinnustöðvum um mögu-
leika á því að taka unglinga í
vinnunám. Ég hef aðeins athugað
það á Slippstöðinni á Akureyri og
þar fékk ég þau svör, aó mögu-
leiki væri að taka unglinga í
vinnunám þar (1983). Sá sem varð
þar fyrir svörum taldi, að einn
leiðbeinandi mundi hafa nóg að
gera við aó sinna sex unglingum
og það mundi ekki vera hægt aó
ætla honum neitt annað starf til að
byrja meó. Hann taldi möguleika
á að taka við a.m.k. 12 unglingum
á þessum eina vinnustað.
Að þessu athuguðu má telja
sennilegt, að þeir unglingar sem
vildu hætta bóknámi aó loknum 7.
bekk, hefðu nóg að starfa og yrðu
þess vegna ekki dæmdir til að
verða að slæpingjum.
Ef þér geðjast ekki að tillögum
mínum, nær það ekki Iengra, en ef
þér kynni að sýnast þær athygli-
verðar, er ég að sjálfsögðu tilbú-
inn að skýra þær nánar.
Með vinsemd og virðingu,
Angantýr H. Hjálmarsson.
Það eru nú liðin rúm 11 ár síð-
an ég sendi þáverandi mennta-
málaráðherra tillögur mínar. Ým-
islegt hefur breyst í þjóðfélaginu á
þessum 11 árum og því miður er
það ekki allt til hins betra. Það eru
ennþá erfiðleikar í skólakerfinu og
menn eru enn að velta vöngum yf-
ir því, hvað sé hægt að gera til
bóta. Hér eru mínar gömlu tillögur
til athugunar, en því miður eiga
þær síður við nú en þá. Samt gæti
eitthvað leynst í þeim sem mætti
prófa.
Angantýr Hjörvar Hjálmarsson.
Höfundur er fyrrverandi grunnskólakennari.
Til sölu eða leigu
Verslunarpláss í Krónunni, Hafnarstræti 97, Akureyri,
2. hæð 44,2 m2.
S.J.S. verktakar hf.,
Furuvöllum 11, 600 Akureyri, sími 96-27366.
LANDSBÓKASAFN ÍSLANDS
-HÁSKÓLABÓKASAFN
auglýsir eftirfarandi stöður
lausar til umsóknar:
Staða forstöðumanns kerfisþjónustu (kerfisbóka-
varðar). Á vegum kerfisþjónustu er rekstur tölvukerfis-
ins Gegnis og annarrar tölvuþjónustu í safninu. Krafist
er sérmenntunar í bókasafnsfræði, með áherslu á
tölvurekstri í bókasöfnum, ásamt starfsreynslu á því
sviði.
Staða deildarstjóra í skráningardeild, sem hefur um-
sjón með skráningu íslenskra rita og útgáfu íslenskrar
bókaskrár. Krafist er sérmenntunar í bókasafnsfræði
og starfsreynslu við skáningarstörf.
Laun samkvæmt launakerfi starfsmanna ríkisins.
Umsóknir, með upplýsingum um menntun og fyrri
störf, skulu sendar menntamálaráðuneytinu, merktar
landsbókavörður, Sölvhólsgötu 4, 150 Reykjavík, fyrir
12. desember 1994.
Landsbókasafn íslands - Háskólabókasafn
18. nóvember 1994.