Þjóðviljinn - 06.12.1979, Blaðsíða 10

10 SIDA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 6. desember 1979
Órökstuddar fullvröjngar
I Iönaöarblaöinu nr. 5, 1979
lirtist viötal viö próf, Óttar P.
Halldórsson um islenskt sement.
Petta viötal var endurbirt 1 blaöi
yöar, Þjdöviljanum, s.l. laugar-
dag 17. nóvember. Þaö heföi aö
sjálfsögöu veriö eölilegast aö
|reinargerö þessi birtist i Iöna-
aöarblaöinu, en þar sem blaö
yöar birti viötaliö og tveir
mánuöir eru til birtingar næsta
:ölublaös Iönaöarblaösins, svo og
aö vænta má, aö sú stjórnmála-
stefna sem blaö yöar fylgir muni
vart leggja blessim sina yfir þær
skoöanir, sem fram koma i
viötalinu, vonast Sements-
verksmiöjan til þess aö þér birtiö
þessa greinargerö á gdöum staö i
blaöinu.
1 stuttu máli fjallar viötaliö viö
aróf. óttarum islensktsementog
gæöi þess. Telur Óttar islenskt
sement þar annars flokks vöru.
Þá viöleitni Sementsverksmiöj-
innar aö bæta sementsgæöin meö
njálp margs konar rannsóknar-
starfsemi telur hann hafa veriö
fálmkennda og aö litlu gagni. Sé
islens ka s em en tiö þv i j af n slæm t i
dag og þaö áöur var. Sér próf.
Óttar enga betrileiö en hætta allri
slikri viöleitni, en hef ja innflutn-
ing á sementsgjalli erl. frá og
hætta brennslu gjalls á Akranesi.
I sama tölublaöi Iönaöarblaösins
er einnig grein eftir Jón Þóröar-
son, steypustöövareiganda á Isa-
firöi, um svipaö málefni, þar sem
fram kemur aö litt sé aö marka
rannsóknarniöurstööur
rannsóknastofnana atvinnu-
veganna eöa eins og hann kemst
aö oröi: „Þetta er allt rlkiö”. 1
þeirri grein kemur einnig fram aö
próf. Óttar er tæknilegur
ráöunautur steypustöövarinnar á
Isafiröi. Gagnrýni Jóns Þóröar-
sonar á rikisfyrirtæki sem
Sementsverksmiöjuna er e.t.v.
skiljanleg, þar spilar inn viss
viöskiptapólitik, en þaö er vissu-
lega alvarlegra mál, þegar
prófessor i byggingarverkfræöi
viö Háskóla tslands gerir þaö aö
tillögu sinni að leggja niöur
islenska f ramleiöslu og svipta um
50 manns atvinnu ásamt aukinni
eyöslu gjaldeyris. Aliti frá manni
I slfkri stööu hlýtur fólk aö taka
mark á.
Til ailrar hamingju er þó máliö
alls ekki þannig vaxiö sem fram
kemur I viötalinu við próf. Óttar
og mun eftirfarandi greinargerö
færa nægileg rök aö þvf.
Fyrst er þó að lýsa nokkurri
undrun yfir því aö maður I þeirri
stööu sem próf. óttarerskuli ekki
kynna sérmálbetur áöur en hann
lætur fara frá sér á prenti
framangreinar skoöanir og full-
yröingar. Þessi fákunnátta kem-
ur fram á tvennan hátt:
1. Beinar rangfærslur og hæpnar
fullyröingar um framleiöslu og
rdcstur Sementsverksmiöju
ríkisins.
2. Mikill ókunnugleiki um þær
rannsóknir sem framkvæmdar
hafa veriö á sementi og
steinsteypu á siöustu árum hér
á landi.
Framangreindar rangfærslur
skulu nú teknar fyrir liö fyrir liö
„Alkaliinnihald sements”
Æskilegt er aö þaö sé sem lægst
og sement meö lægra gildi en
0.6% nefnist lágalkalisement.
Raunveruleikinn er aftur á móti
sá, aö mjög óvlöa er framleitt
sement meö svo lágu alkali-
magni, venjulega liggur þaö milli
0.7 og 1.2%. 1 Finnlandi og Noregi
er alkallinnihald sements
1.0—-1.2% en I Danmörku
0.65—0.85%. I Danmörku
frartileiddi ein verksmiöja
lágalkallsement, en hún var lögð
niöur fyrir nokkrum árum.
„Skipta skal út llparfti gegn
kvartsi”.
Llpa rítiö IH valfiröi er a öa lgj af i
kisilsýru I sementinu meö um
70% klsilsýruinnihaldi, en
liparltiö er einnig nauösynlegt til
þessaöfá nægjanlegt magn af áli
i sementiö. Af sömu ástæöu
veröuraö nota basaltaö hluta til
s em en ts f ram le iöslu nna r.
Hráefnasamsetningin i Islenska
sementinu er eftirfarandi:
Skeljasandur 78—80%. líparlt
12—13% (ekki 20%) og basalt-
Greinargerð frá Sementsverksmiðju ríkisins
vegna viðtals við Óttar P. Halldórsson
sandur 7—10%. Mestur hluti
alkaliefnanna kemur úr skelja-
sandinum þó aö liparitiö og
basaltiö innihaldi hærri prósent-
tölu af þeim. Fræöilega séö mætti
lækka alkaliinnihald samentsins
um 0.15% meö þvl aö skipta þvi Ut
fyrir t.d. kvartsi, en praktiskt séö
fæst sennilega minni ávinningur,
þannig aö innflutningur kvarts
myndi lítt duga. Hér kemur fram
ókunnugleiki próf. Óttars um
samsetningu sementsins, sem
hann heföi auöveldlega getaö
Utvegaö sér hvort heldur frá
Sementsverksmiöjunni,
Rannsóknarstofnun byggingar-
iönaöarins eöa Iöntæknistofnun
Islands, en þær rannsóknarstofn-
anir hafa mestá hendi rannsóknir
fyrir Sementverksmiöjunar.
„Hætta á alkaliskemmdum væri
jafnvel ekki fyrir hendi, ef notaö
væri sement meö lægra
alkaliinnihaldi”.
Hér er ekkert skilgreint hvaö
koma skal 1 staö íslenska
niöurstööum hefur ekki skort.
(Haraldur Asgeirsson: Timarit
Verkfræöingafélags Islands 1978,
bls. 26—27,ogH. Asgeirssonog G.
Guömundsson: Cement and
Concrete Research, árg. 9. bls.
249—252, Pergamon Press). Allt
talum aö hérhafi veriö fariö eftir
norskum niöurstööum er ekki á
rökum reist.
„Sementsverksmiöja rikisins er
af óhcntugri stærö”.
Þetta er aö sjálfsögöu rétt,
verksmiöjan er mjög litil eining
miöaö viö erlendar verksmiöjur.
Aö hver starfsmaður I sements-
iönaöi i Sviþjóö framleiöi fjórfalt
meira en á Islandi tel ég hæpna
fullyrðingu, væri fróölegt aö fá
uppgefna heimild þessa. Upplýs-
ingar frá Noregi eru nokkuð
aörar, þar skila 445 menn i
stærstu verksmiöjunni i Dalen
1.080.000 tonnum eöa um 2.400
tonn á mann á ári, I Slemmestad
framleiöa 345 manns 837.000 tonn
eöa einnig um 2.400 tonn á mann
Dr. Otlar P. Halldórsson um íslenska sementið:
Hagkvæmara ad
flytja inn gjall
en aó framleida það í Sementsverksmiðjunni ú Akranesi
• Varhugavert að demba nú á markaðinn nýju sementi,
sem ekki hefur verið rannsakað til hlltar
meira en æikilegt er taliö
erlrndn Mjdg cikilegl þykir
erlrndia ab alkallinnibaldib ae
innan vib 06%. en I Ulenaka
lementmu er þabmun meira. eba
12 og allt upp I 11% Alkallefnm
eru þvl mjög virk og hafa mikla
tilhneigingu til ab ganga I efna-
nbðnd vib önnur efru
efnabrei
lýni. t d I aa
jlrnblendiverkam ibjuna. lem
flytur mikib af þvl efoi inn Klail-
sýra er unnin nú úr Uparitaiu. en
hún er um 20% af efnaimihnldi
Dr. OUar P. HalMöraam: „H
vlb vmii eftlr t, 16 aba 11
<r ef vlö feaku i oarkat mf)m
■eaenU, ieai ekki er þraal-
„Þaö er vissulega alvarlegt mái þegar prófesor I byggingarverkfræöi
viö Háskóla tslands gerir þaö aö tillögu sinni aö leggja niöur Isienska
framleiöslu og svipta um 50 manns atvinnu ásamt aukinni gjaldeyris-
eyöslu.”
sementsins sbr. aö erlent sement
inniheldur aö jafnaöi 0.7—1.2%
alkallsambönd, þó er sennilega
hér átt viö lágalkalisement. Hér
viröistaftur á móti ókunnugleiki
á niöurstööum Islenskra
rannsókna, sem segja aö meö
nægjanlegri Iblöndun góöra
„pozzolana” fáist minni
skemmdahætta en meö erlendu
sementi jafnvel meö lágu
alkaliinnihaldi svo og aö eina
raunverulega öryggiö gegn
skööum af völdum alkallefna-
hvarfa sé óvirk steinefni. Hvers
vegna metur próf. Óttar þessar
niðurstööur öðru vísi en t.d. sér-
fræöingar Rannsóknarstofnunar
byggingariönaöarins?
„Rannsóknir á pozzoianefnum
hafa veriö fálmkenndar”.
Iblöndun járnblendisryks I
sement hefur nii verið rannsöcuö
hér á landi I sjö ár hjá
Rannsóknarstofnun byggingar-
iönaöarins og fyrirtækinu F.L.
Smidth i Kaupmannahöfn. Allar
niöurstööur þessara rannsdkna
vofu mjög jákvæöar og voru
birtar I innlendum og erlendum
timaritum, þannig aö kynningu á
og I Kjöpsvik framleiöa 180
manns 315.000 tonn eöa 1.750 tonn
á mann. 1 Sementsverksmiöju
rikisins framleiöa sambærilega
um 110 manns 110.000 til 150.000
tonn allt eftir innanlands notkun
og innflutningi gjalls eöa
1000—1350 tonn á mann og má
segja aö Sementverksmiöjan
standi hér vel miöað viö stærö.
Rannsóknarstarfsemi Sements-
verksmiöjunnar telur prdf. Óttar
vera litla aö vöxtum.
Þaö sanna er, aö hún er
allveruleg á islenskan mæli-
kvaröa. Á rannsóknarstof u
verksmiöjunnar vinna sjö manns
aö framleiöslueftirliti undir
stjórn efnafræöings og var
kostnaöur viö hana áriö 1978 um
55 miljónir. Þá hafa árlega
fariö fram rannsóknir á
sementi viö Rannsóknarstofnun
byggingariðnaöarins á
vegum verksmiöjunnar aö
öllu leyti og aö hluta t.d. meö
Steinsteypunefnd. Einnig
hafa fariö fram rannsóknir hjá
Orkustofnun, Hafrannsöknar-
stofnun og Iöntæknistofnun
Islands. Var þessi rannsókna-
kostnaöur ásamt ýmsri tækni-
legri ráögjöf um 10 miljónir áriö
1978. A þessu ári hefur verksmiöj-
an hafiö samvinnu viö Iöntækni-
stofnun og fyrirtækiö F.L.
Smidth i Kaupmannahöfn um
rannsóknir á framleiöslu sements
meö rafmagni, sem um leiö
myndi leysa flest vandamál
varöandi alkaliinnihald sements-
ins. Þá eru I gangi rannsóknir á
vinnslu gufuorku úr ofni verk-
smiðjunnar. Þessi tvö verkefni
kosta á þessu ári hátt í 20 miljón-
ir. Hjá F.Ll Smith fyrirtækinu
hafa einnig veriö stööugt ýmsar
rannsóknir i gangi siöastliöin ár.
Frá öllum þessum rannsóknum
hefur verið skýrt i ársskýrslum
Sementsverksmiöjunnar sem
birtast I Iönaðarmálum.
„Verö á sementi úti I Evrópu er
ótrúlega lægra en hér”.
Hér er erfitt aö átta sig á hvaö
ótrúlega þýöir, en til fróöleiks má
nefna aö sementsverö i Sviþjóö úr
geymi var um s.l. áramót s.kr.
230.- tonn án skatta fyrir laust
sementogs.kr. 275.-fyrir pakkaö
sement. (Heimild: Skýrslur
Cembureau). I Noregi var sams
konar verð á sama tima n.kr.
270.- laust og 276.- fyrir pakkaö. 1
Danmörku var sams koneir verö
um d.kr. 260.- laust og 270.- d.kr.
pakkaö. A þessum sama tíma var
gengiö á sænskri krónu um 74 Isl.
kr., norskri krónu 64, og danskri
krónu 63 Isl. kr. Um sl. áramót
kostaöi islenskt sement kr. 26.900
án söluskatts og aö frádreginni
flutningsjöfnun kr. 3.300, 23.600
kr. Þá var gefinnafsláttur á lausu
sementi 9%+30 daga gjaldfrestur
eöa 21.650 kr. Samanburöur
Noröurlandanna er þvi þannig i
Isl. kr.:
laust pakkað
Svlþjóö ....... 17.020 20.350
Noregur ....... 17.280 17.660
Danmörk........ 16.380 17.010
Island......... 21.650 23.600
Ekki sýna þessar tölur neinn
ótrúlegan mun á vöru framleiddri
i svo mismunandi verksmiðju-
stærö. Miöaö viö Sviþjóö er lausa
sementiö rúmlega 21% en
pakkaöa sementiö um 14%
ódýraraþarenhér.Þáer vitaö aö
iönaöur Noröurlandanna er
styrktur á ýmsan hátt fram yfir
islenskan.
Rannsóknir á sementi
og steinsteypu
Forsaga
Áriö 1967 kom fram fyrsta viö-
vörun Rannsóknarstofnunar
byggingariönaðarins um aö
hugsanlega væri hætta á
skemmdum i steinsteypu vegna
alkalivirkni. Þaö ár var stofhuö
nefnd sérfræöinga á vegum
Iönaöarráöuneytisins til þess aö
finna ráö gegn vandanum. A veg-
um þessarar nefndar, sem slöan
fékk nafniö Steinsteypunefnd,
hafa farið fram ósleitilega
rannsöknir á sementi, steypuefn-
um og steinsteypu meö tillitd til
alkalivirkni. Dr. öttar starfaöi á
þessum tima viö Rannsóknar-
stofnun byggingariönaöarins og
sat fundi Steinsteypunefndar og
fylgdist meö niöurstöðum rann-
sóknanna. Niöurstööur sýndu
hættu á alkallvirkni og voru eftir
þaö hvorki notuö virk fylliefni né
alkaltrikt sement I þau mann-
virki, sem hætta var talin stafa af
alkaliskemmdum. Niöurstööur
rannsoknanna sýndu einnig, aö
finmöluö jaröefni t.d. líparlt gat
verkaö meö góöum árangri mót
alkaiivirkni og var þaö i sam-
ræmi viö erlenda reynslu. Ariö
1973 var Próf. Óttar svo meö I þvi
aö ákveöa ásamt bandarlskum
sérfræöingi frá Bureau of
Reclamation notkun á islensku
sementi með Iblöndun liparits
fyrir Sigölduvirkjun á grundvelii
þessara rannsókna. Skömmu
siöar varö próf. Óttar prófessor
viö Háskóla tslands.
Siöan eru nú liöin sex ár eöa sá
timi sem Próf. Óttar telur aö litiö
eöa ekkert hafi skeð i rannsókn-
um á alkailvirkni hér á landi. En
þaö er nú ööru nær. Rannsóknum
var haldiö áfram af sama þunga
og fyrr árin 1974-1976 og var m.a.
haldin ráöstefna allra helstu sér-
fræöinga Evrópu og Ameriku um
þetta sérstaka vandamál I
Reykjavik 1975. Þar og á öörum
ráöstefnum, sem haldnar voru
um þessi mál hefur hlutverk
pozzolanefna veriö taliö eitt hiö
mikilvægasta i baráttunni viö
alkalivirkni.
Áriö 1976 fundust fyrstu alkall-
skemmdirnar i Reykjavík, en þær
hafa ennþá ekki fundist meö fuilri
vissu annarsstaöar á landinu. Þá
kom einnigfljótlega I ljós aö aöal-
steypuefniö i Reykjavlk sem dælt
er úr sjó var ekki þvegiö og jók
þaö alkallmagniö I steypunni um
ca. 50%. Voru þá rannsóknir á
alkallvirkni auknar mjög mikiö,
sérstaklega þó gagnáhrif
kisilryks frá málsblendiverk-
smiöjum en þær rannsöknir hóf-
ust hjá Rannsóknarstofnun bygg-
ingariðnaöarins 1972. Klsilrykiö
sýndi sig vera tvöfalt sterk-
ara pozzolanefni en liparltiö og
jók þar aö auki styrkleika
sementsins mjög verulega.
I Noregi voru geröar hliö-
stæöar rannsóknir þó mjög
minni aö vöxtum sem sýndu
hliöstæðar niöurstöður. I Noregi
var rykiö þó strax tekiö I notkun
og aö þaö sé hj£tulegra aö taka
virk pozzolanefín i notkun hér á
landi en i Noregi eru alveg fráleit
rök enda engin færð fram, aöeins
fullyröingar.
1 stuttu máli sýndu rannsóknir
Rannsóknarstofnunar bygginar-
iönaðarins og annarra ranns-
óknastofnana sem aö rannsókn-
um á pozzolanvirkni og öörum
eiginleikum járnblendirjícs eftir-
farandi niöurstöður:
1) Styrkleiki semenst og steypu
eykst verulega (allt aö 25%) við
rétta íblöndun járnblendiryks
(7-10% íblöndun).
2) Hættulegar alkaliþenslur komu
fram meö virkum islenskum
steypuefnum og alkalirfku
Framhald á bls. 13