Þjóðviljinn - 17.10.1987, Blaðsíða 5

Eftir að hætt var að bora gat á
koparmynt og nota hana sem
skinnur við bátasmíði, er mjög
erfítt að festa hendur á hlutlægu
notagildi peninga. í viðskiptalífí
nútímans eru peningar oftast
víðsfjarri við kaup og sölu nema
sem huglægar stærðir, stundum
skrifaðar á pappír en stundum
sem misfellur í segulsviði tölvu-
disks. Engu að síður er hlutger-
ving peninga grundvallaratriði í
ríkjandi hagkerfi.
Venjulegur alþýðumaður, sem
vill fá meira af peningum, á um
nokkrar leiðir að velja. Haldi
hann sig við svokallaðar heiðar-
legar aðferðir eru tvær algengast-
ar: Peningar eru keyptir og greitt
er fyrir þá með varningi eða vinn-
uafli. Eða þeir eru fengnir að láni
og þarf þá oftast að greiða ein-
hverja leigu, þ.e. vexti. Peningar
kosta sitt rétt eins og hver annar
varningur.
Skattfrelsi
vaxtatekna
Mjög er misjafnt hvernig menn

f>í.CÍAfcW'*iC<
iSiANí*
•■^ÍAhlDS
pil
fWOfcáí oj
SEOABANK'
SSUNO’
SEÐLAOANKl
‘■SíAKOR

v f
iSíMtaa í'í
í££X>aAN*i
Að byggja dautt
afla tekna svo að ekki sé nú nefnt
hvað hvað tekjur manna eru mis-
miklar. Algengast er að þær séu
vinnulaun en ekki er fátítt að um
sé að ræða leigutekjur eða hagn-
að af atvinnurekstri. Við álagn-
ingu tekjuskatts og útsvars gildir
sú meginregla að allar tekjur eru
skattskyldar. Frá þessu eru
nokkrar undantekningar og er
ein sú veigamesta að leigutekjur
af peningum, þ.e. vaxtatekjur,
eru ekki skattskyldar.
Langflestir fslendingar hafa
framfæri sitt af launavinnu og
greiða hluta af tekjum sínum í
skatt til hins opinbera. Margir
telja að skattheimtan leggist mis-
þungt á menn og að sumir geti
með klækjum komist hjá að
greiða það sem þeim ber. Spari-
fjáreigendur njóta nokkurrar sér-
stöðu hvað varðar skattfríðindi
og þurfa ekki á klækjum að halda
til að létta skattbyrðina. Vaxta-
tekjur eru samicvæmt lögum
skattfríar. Ekki aðeins þeir vextir
sem nema verðbótum heldur
einnig það sem þar er fram yfir.
Sparifjár-
eigendur
Sparifjáreigandi, ekki mjög
stór í sniðum, gæti verið maður
sem á nokkrar miljónir. Hugsan-
lega hefur hann lagt eitthvað til
hliðar í áranna rás, kannski hefur
hann selt húsið sitt og flust í minni
íbúð og svo er hugsanlegt að hon-
um hafi tæmst arfur. Hvað á þessi
maður að gera við spariféð?
Hann hugsar sem svo að ekki
fái mölur og ryð grandað
steinsteypu og kaupir hús. Að
sjálfsögðu lætur hann húsið ekki
standa autt en leigir það út.
Auðvitað er hagnaður af leigu-
sölunni skattskyldur.
Annar sparifjáreigandi kaupir
hlutabréf í ýmsum fyrirtækjum
og er það heppinn að fá greiddan
arð. Arðurinn er skattskyldur ef
hann fer upp fyrir ákveðna upp-
hæð. Við álagningu á þessu ári
var miðað við kr. 57.375. Allt
sem fór fram yfir þessa upphæð
var skattlagt sem hverjar aðrar
tekjur.
Þriðji sparifjáreigandinn telur
peninga hafa yfirburði yfir annan
varning. Hann kaupir hvorki
fasteignir né hlutabréf en selur fé
sitt á leigu í banka eða hjá verð-
bréfasala. Án þess hann taki
mikla áhættu og án þess hann
skerði raungildi sparifjárins fær
hann af 10 miljóna höfuðstóli ár-
legar vaxtatekjur í sinn vasa er
nema 800 þúsund og upp í rúma
miljón. Þessar tekjur eru skattf-
rjálsar.
Ber að verð-
launa ríkidæmi?
Það þarf ekki að hafa ýkja
miklar áhyggjur af skattfrelsi
vaxtatekna hjá launafólki sem
tekist hefur á langri ævi að nurla
saman nokkru sparifé. í flestum
tilfellum er þar um lágar upphæð-
ir að ræða. Þó verða að liggja til
þess allsterk rök að ekki skuli hið
sama jafnt yfir alla ganga í skatt-
heimtu.
Því hærri upphæðir sem um er
að ræða þeim mun óbærilegra
verður óréttlætið. Sá sem kemur
höndum yfir verulegar upphæðir
og hirðir af þeim vaxtatekjur,
getur haft margföld laun venju-
legs manns en losnar engu að
síður við að greiða af þeim skatta
og skyldur.
Hvers vegna er peninga-
mönnum gert svona hátt undir
höfði? Eru þeir taldir gegna það
merkilegu hlutverki í samfé-
laginu að þá þurfi að verðlauna
sérstaklega líkt og aðalsmenn í
samfélagi miðalda?
Frelsið skert
Hvernig á að fara að því að
skattleggja þá vexti sem eru um-
fram verðbætur? Fyrirfinnst ein-
hver leið til að fylgjast með vaxta-
tekjum eða verður að treysta því í
blindni að menn telji rétt fram?
Hvaða áhrif hefði skattlagning
raunvaxta á fjármagnsmarkað-
inn, leiddi hann til þess að meira
af viðskiptum færðist yfir á „gráa
markaðinnm“ þar sem menn vilja
alls ekki leggja spilin á borðið?
Þarf í raun og veru ekki að taka
tillit til réttlætiskenndar við
tæknilegar og pólitískar umræður
um mismunandi leiðir við hag-
stjórn?
Það er álit margra að vextir
hækkuðu ef þeir yrðu ekki lengur
skattfrjálsir. Ekki er ólíklegt að
það gengi eftir ef um engar hlið-
arráðstafanir af hálfu stjórnvalda
yrði að ræða. En stjórnvöld geta
haft afgerandi áhrif á ýmsa aðra
þætti í peningamálum. Þau geta
t.d. dregið úr eftirspurn eftir pen-
ingum með því að skipa sér ekki
lengur í fremstu röð lántakenda
eða með því að beita aðgerðum
eða yfirveguðu aðgerðaleysi til
að draga úr fjárfestingum einka-
aðila.
Eigi að skattleggja vaxtatekjur
umfram verðbætur, þarf að setja
strangar reglur um verðbréfavið-
skipti. Reglur sem yrðu vissulega
hömlur á athafnafrelsi. Þetta þarf
ekki að koma á óvart því að öll
skattheimta byggir á því að svipta
menn frelsi til að eyða fengnu fé
algjörlega eftir eigin höfði.
Spurningin er bara hvort frelsi
fjármagnseigenda sé merkilegra
en frelsi annarra þegna samfé-
lagsins.
Breytingar
á lögum
Nú hafa þrír þingmenn Al-
þýðubandalagsins, þau Svavar
Gestsson, Margrét Frímanns-
dóttir og Skúli Alexandersson,
lagt fram frumvarp um breyting-
ar á skattalögum. Þar er m.a. lagt
til að allir sem stunda viðskipti
með verðbréf og peninga geri
grein fyrir tekjum og gjöldum af
þeim viðskiptum. Þar með yrðu
vaxtatekjur framtalsskyldar. En í
þessu frumvarpi er ekki lagt til að
þær verði skattlagðar eins og
þingmenn flokksins hafa þó áður
lagt til.
Það verður fróðlegt að sjá
hvernig alþingi tekur á þessum
málum. Hætt er við að umræður
um breytingar á afstöðu til vaxta-
tekna geti orðið býsna hagspeki-
lega litaðar og lausar við að
féá
snerta meginkjarna allra góðra
laga, að mönnum sé ekki mis-
munað.
Það er vissulega aðdáunarvert
að menn fari vel með sitt og eigi
dálítið í handraðanum. En þeir
sem græða mest á skattfrelsi
vaxtatekna, eru ekki rosknir erf-
iðismenn sem tekist hefur með
aðhaldi og útsjónarsemi að nurla
saman nokkrum krónum, heldur
heil stétt glaðbeittra peninga-
manna sem raka saman stórum
fúlgum.
I þeirri stétt fara ekki fremstir
þeir fjölmörgu þjóðfélagsþegnar
sem alla sína ævi haft vottorð upp
á löglegar fjarvistir frá auðsöfn-
un. Er nokkur ástæða til að skatt-
leggja það fólk umfram þá sem fá
rentu af sínu fé?
Heilög ritning
Það hefur ekki alltaf þótt sjálf-
sagt að taka leigugjald fyrir það
fé sem lánað er. Á miðöldum
barðist kirkjan á móti vöxtum. í
samfélagi, sem einkenndist af
sjálfsþurftarbúskap þar sem hver
bjó mest að sínu, var ekki talið
rétt að hagnast á skorti náungans.
Aftur og aftur samþykkti kirkjan
að það varðaði minna banni að
byggja dautt fé á leigu. Þetta var í
fullu samræmi við ákvæði Heil-
agrar ritningar. „Þú skalt ekki
taka fjárleigu af bróður þínum,
hvorki fyrir peninga, matvæli né
nokkurn annan hlut er ljá má
gegn leigu.“ (5.MÓS.23.19).
Engu að síður var alltaf ein-
hver markaður fyrir peninga.
Vegna banns kirícjunnar voru
það oftast þeir ókristnu, t.d. gyð-
ingar, sem tóku að sér lánastarf-
semina. Þeir kröfðust himinhárra
vaxta enda var stöðug hætta á
vanskilum eða jafnvel því að
skuldaramir brygðu á það ráð að
drepa lánardrottna sína í stað
þess að greiða skuldimar.
Á síðmiðöldum fór ríkisvald-
inu að vaxa mjög fiskur um
hrygg. En ríkið bjó við eilífan
fjárskort og varð því stærsti við-
skiptavinur á peningamarkaðn-
um. Litlar kytmr víxlara
breyttust í banka. Kenningar um
leigu
að syndsamlegt væri að taka vexti
þóttu gamaldags og sumir sið-
skiptafrömuðir lögðu áherslu á
að það væri guði þóknanlegt að
ávaxta sitt pund í bókstaflegri
merkingu.
Vaxtaokur
íslendinga
íslendingar voru nokkuð sér á
parti og tilmæli kirkjunnar um að
bannað væri að taka vexti af
lánsfé komust aldrei inn í íslensk
lög. En samkvæmt þeim voru
hámarksvextir 10%.
íslendingar fengu stundum á-
kúrur fyrir þessa afstöðu sína.
Meðan stóð á svokölluðum stað-
amálum síðari setti Jón rauði erk-
ibiskup í Niðarósi biskupum á
Hólum og í Skálholti nokkurs
konar erindisbréf; þess skyldi
gætt að enginn byggði dautt fé á
leigu.
Eignir auðmanna í íslensku
miðaldasamfélagi voru ekki
miklar í silfri og gulli heldur fyrst
og fremst jarðir og búfénaður.
Þá, sem féð skorti, vantaði fyrst
og fremst fé á fæti til að búa við á
leigujörðum höfðingjanna. Það
varð til markaður fyrir leigufén-
að.
íslenskir fjármagnseigendur
sáu sér því leik á borði og leigðu
ekki bara út jarðnæði heldur
einnig fé á fæti, leigukúgildi.
Leigan var 10% og skyldi greidd í
smjöri. Smám saman urðu
leigukúgildin kvöð á smábænd-
um. Þeir fengu ekki jarðnæði á
leigu nema því fylgdi ákveðinn
fjöldi leigukúgilda. Á 14. öld
varð veruleg verðhækkun á
smjöri en leiguliðum var enn gert
að greiða jafnmikið af því fyrir
hvert leigukúgildi. í reynd kom-
ust þá raunvextir af leigukúgild-
um upp í 16,3%. í dag er ekki
alveg óþekkt að krafist sé jafn-
hárra vaxta.
Vaxtaokrið fyrr á tíð var gildur
þáttur í þeim margsnúnu fátækt-
arfjötrum sem lagðir voru á ís-
lenska alþýðu um margra alda
skeið.
ÓP
Laugardagur 17. október 1987 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 5