Þjóðviljinn - 20.07.1990, Blaðsíða 19

Um óþarfa eins og flokka
Þeir Þorsteinn Gylfason og
Helgi Hálfdanarson hafa verið að
skrifast á í Morgunblaðinu um
stjórnmál. Og eins og Óli Magga-
don sagði: Þá var nú ekki töluð
vitleysan, karl minn. Þeir félagar
hafa vikið að mörgum hinum
stærstu málum: hvers virði er
okkur franska byltingin og sú
rússneska? Er hægt að sætta
jafnréttið og frelsið?
Maður krossar sig nú bara í bak
og fyrir og heldur áfram að tutla
hrosshárið sitt.
Allir eru eins
Eitt er það efni sem Þorsteinn
Gylfason tekur upp í þessum
greinum og lítillega skal reynt að
leggja út af í þessu helgarspjalli.
En það er þetta hér: Þorsteini
sýnist að pólitískir flokkar hafi
týnt forsendum sínum. Hugtök
eins og vinstri og hægri, félags-
hyggja og frjálshyggja hafi enga
merkingu lengur sem hönd er á
festandi. Þvi sé best að leggja
stjórnmálaflokkana niður, hola
þeim niður á safni.
Röksemdir Þorsteins eru á þá
leið að „við erum öll félags-
hyggjufólk" um leið og „við erum
öll frjálshyggjufólk". Átt er við
það, að til sé víðtæk og þverpólit-
ísk samstaða í samfélaginu um
velferðarríkið með heilbrigði-
skerfi þess, skólakerfi og elli-
lífeyri. Það sé líka samstaða um
blandað hagkerfi og enginn vilji
hverfa aftur til þess pólitíska
skömtunarkerfis sem uppi var
fyrir daga Viðreisnarstjórnar,
sem kom til skjalanna um 1960.
Á leið inn
að miðju
Vissulega er margt til í þessu
hjá Þorsteini. Sjálfstæðisflokkur-
inn var svo heppinn að eiga for-
ingja sem skildu það fyrr en for-
ingjar margra annarra hægri-
flokka hér um kring, að það var
að veðja á rangan hest að spyrna
mjög gegn velferðarþjóðfélag-
inu. Vinstriflokkar hafa svo verið
að gefa frá sér smám saman trú á
að hnúta í efnahagslífi mætti
einkum leysa með þjóðnýtingu
fyrirtækja. (Eins og kom fram í
Álþýðublaðinu á dögunum halda
sumir að það hafi verið kommar
einir sem kepptu að þjóðnýting-
um - það er mikill misskilningur:
breski Verkamannaflokkurinn
hafði það alllengi á sinni stefnu-
skrá eftir stríð að ná „stjórnpöll-
um efnahagslífsins" með þjóð-
nýtingu t.d. á kolanámi og stál-
iðnaði. Franskir sósíalistar voru
enn mjög á þjóðnýtingarbuxum
þegar Mitterrand varð forseti).
Hér og annarsstaðar hafa
menn verið að þokast inn að
síst ungir hægrimenn - að gera
sitt besta til að feta í fótspor engil-
saxneskra hægrivaldhafa. Til
dæmis í þeim menningarmálum
sem Þorsteinn Gylfason vill telja
skra vinstrimanna - franskra sós-
íalista, þýskra sósíaldemókrata,
ítalskra kommúnista, hafa minnt
á sinn tilverurétt einmitt með því
aðvísaíþessaþróun. Kapítalism-
miðju frá hægri og vinstri, það er
ljóst.
Verða þeir ríku
ríkari?
En það þarf ekki að þýða að
flokkar séu orðnir óþarfir, verk-
efnalausir, steingervingar frá
fyrri tíð. Ef við horfum í kringum
okkur, þá sjáum við að reynt er
(t.d. í Bretlandi Thatchers og
Bandaríkjum Reagans) að halda
til streitu hægristeftiu með einka-
væðingu, skattapólitík sem er
hagstæð þeim sem mest mega sín
og niðurskurði velferðarkerfis.
Meira en svo: þessi stefna breytir
í raun því ástandi eða því
„samkomulagi“ sem var, hún
hefur gert þá ríku ríkari og þá
fátækari fátækari. Við erum af
þessum dæmum minntir á mis-
munandi hagsmuni og gildismat
og lausnir sem eru hreint ekki
ómerkilegar forsendur flokka-
kerfis.
Línur eru óskýrari á íslandi -
m.a. vegna þess að í hverjum
flokki eru dreifbýlisflokkur og
höfuðborgarflokkur sem senda
frá sér einatt gagnstæð skilaboð.
Upplýsingaþjóðfélagið bregst
þeirri skyldu sinni hérlendis að
segja okkur frá því, hvort og
hvernig þeir ríku verða ríkari - og
hvísla þó margir um „stórfelldar
eignatilfærslur.“ Svo reyna-ekki
með mikilverðustu hagsmuna-
málum þjóðarinnar. Ungir Sjálf-
stæðismenn vilja ýta undir einka-
væðingu skóla, selja ríkisútvarp-
ið, treysta á menningarstyrki
einkafyrirtækja og fleira í þeim
dúr. í fjölmiðlamálum yfirhöfuð
aðhyllast þeir stefnu sem ekki
getur annað en stórlega dregið úr
íslensku frumkvæði á ýmsum
veigamiklum sviðum.
Þorsteinn Gylfason nefnir
stjórn fiskveiða sem dæmi um
það hve slappt flokkakerfið er í
því að taka á málum. Og það er
ekki nema satt og rétt að línur í
því eru fáránlega óskýrar - ekki
síst vegna þess hve rækilega þing-
menn virðast dæmdir undir
hagsmuni sinna landshluta. Fisk-
veiðistjómun er mikið próf á það
hvort menn hér á landi ráða við
það að fylgja eftir félagshyggju í
stórmálum. En það þurrkar í
sjálfu sér ekki út tilveruforsendur
pólitískra flokka þótt menn falli á
því prófi.
Samstaðan
og náttúran
Hrun hins smásmugulega og
miðstýrða áætlanabúskapar í
Austur-Evrópu hefur þann ókost
í för með sér að það kemur óorði
á hugmyndir um nauðsyn áætl-
anagerðar yfir höfuð. Eins þótt
vitneskja um það, hve mjög
gengur á takmarkaðar auðlindir
og hve hætt umhverfi mannsins er
komið, kalli á aukin afskipti sam-
félagsins af því sem einstaklingar
og fyrirtæki töldu sér áður frjálst
að gera. Ýmsir foringjar evróp-
Arni
Bergmann
inn, segja þeir, hann kann sér
ekld magamál, sjálfsagi er ekki
byggður inn í umgengni hans við
náttúruna. Hér verðum við að
koma til sögunnar og fylgja eftir
þeirri nauðsyn að atvinnulífið sé
sveigt undir stjórnmálin - í nafni
mannlegrar samábyrgðar, sam-
stöðu með börnum okkar og
bamabörnum.
Og - þótt allir þykist nú orðnir
grænir seint og síðar meir, Marg-
aret Thatcher líka - þá er hér vik-
ið að verkefnum sem menn nálg-
ast með mjög misjöfnum hætti
eftir því hvort þeir koma frá
hægri eða vinstri.
Bara í
Háskólanum
í síðasta „Flokkafjasi“ sínu í
Morgunblaðinu víkur Þorsteinn
Gylfason svo að spumingu sem
óhjákvæmilega hlýtur að koma
upp: hvað á að koma í staðinn
fyrir það sem pólitískir flokkar
hafa verið?
Hann spyr til dæmis hvort
menn vilji fara einhverskonar
bandaríska leið - tveir flokkar
sem báðir rúma allar mögulegar
skoðanir. Það virðist reyndar
afar lítt freistandi: eftir því sem
bandarískum flokkum hefur
hnignað og skoðanaleysi þeirra
magnast, breytast stjómmál æ
rækilegar í dýra kosningaútgerð,
sem verður æ lágkúmlegri og
enginn nennir lengur að skipta
sér af. Ef marka má kannanir á
afstöðu ungs fólks til þjóðmála í
Bandaríkjunum þá má búast við
því að þátttaka í kosningum verði
þar innan tíðar bundinn við þriðj-
ung atkvæðabærra manna eða
þar um bil.
Er þá ekki eðlilegast að líta svo
á að stjórnmál séu barasta tækni-
legt verkefni fyrir hæfa og sér-
fróða menn? Trúa á mandarín-
ana sem hafa réttu prófin? Gjöra
opinberan þann tæknikratisma
sem jafnan er gmnnt á?
Þorsteinn Gylfason hefur ein-
hverjar tilhneigingar einmitt í
þessa vem. Að minnsta kosti ger-
ir hann mikinn og háðulega mun í
síðustu grein sinni á stjómmála-
mönnum sem standa hjá klumsa
og ráðþrota og Háskólamönnum
sem rökræða „skynsamlega og
skipulega“ um stiórn fiskveiða -
einir manna. Án þess að fara
nánar út í þá sálma.
Mandarína-
freistingarnar
George Orwell hefur með
skemmtilegum hætti fjallað um
þessar freistingar sem ég vil lýsa
hér með þessum orðum: „bara að
við sem vit höfum á fengjum að
ráða“. Hann segir á fleiri stöðum
en einum, að breskir mennta-
menn hafi á fjórða áratugnum
sýnt mikla veikleika fyrir
freistingum alræðisins. Ekki
vegna þess að þeir hafi verið svo
afskaplega hrifnir t.d af komm-
únisma Stalíns. En þeir voru
skotnir í þessum möguleika: að
komast í þá stöðu að menn væru
lausir við allt þetta kjaftæði og
málæði í duglausum atvinnu-
stjórnmálaskúmum og gætu sótt
sér vald beint til sterkra aðila til
að gera það sem þyrfti, fljótt og
vel og vísindalega kannski.
Það leiðir af sjálfu sér að Orw-
ell var meinilla við þessa villu og
gott ef hann rifjaði ekki upp síg-
ilda mótbáru: hver á að passa að
vitringamir fari sér ekki að voða?
Það er nú það. Setjum svo að
Þorsteinn Gylfason hafi rétt fyrir
sér og það sé helst í Háskólanum
að menn tali af viti um t.d. stór-
mál eins og stjórn fiskveiða. En í
fyrsta lagi: úr þeim sama manda-
rínahópi koma skiptar skoðanir.
í öðru lagi: valdleysi mandarín-
anna í Háskólanum gefur þeim
vissa fjarlægð, sem heldur burtu
hagsmunaþokum og öðru sem út-
sýni spillir. En um leið og menn
hafa fengið völd til ákvarðana þá
hrekst óhlutdrægnin út í hom.
Allir fá að bergja af þeim beiska
sannleika, að hlutleysi hins sér-
fróða stendur á leirfótum: það
horfir þangað sem krumla
hagsmunanna snýr því. Og
mandarínamir lærðu, þeir munu
beita sinni þekkingu og reynslu
og mælsku til að smíða kenningar
og rök sem sanna það sem sanna
átti. Það kunna víst fleiri en lög-
fræðingar að verja hvaða málstað
sem vera skal.
Föstudagur 20. júlf 1990 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 19