Dagblaðið Vísir - DV - 14.08.1999, Blaðsíða 29

IjV LAUGARDAGUR 14. ÁGÚST 1999
0/Á
Af blöðum og blaðamönnum:
Björn Bjarnarson og Björn Bjarnarson
- Heimdallur 1884 og Alþýðlega fréttablaðið 1886
Saga íslenskra blaða og tímarita
er býsna áhugaverð og fjölskrúðug
miðað við fámenni þjóðarinnar og
erfiðar samgöngur langt fram á
þessa öld.
Hinn margfróði Vilhjálmur Þ.
Gíslason, fyrrum útvarpsstjóri, gaf
út ágæta og læsilega bók, Blöð og
blaðamenn, 1773-1944, á vegum Al-
menna bókafélagsins 1972.
Um þessar mundir er svo Guðjón
Friðriksson, sagnfræðingur og fyrr-
um blaðamaður, að leggja lokahönd
á ítarlega sögu fjölmiðlunar á Is-
landi. Þá hefur Landsbókasafnið
gefið út tvær skrár yfir blöð og
tímarit á íslandi, sú fyrri nær yfir
tímabilið 1773-1973 og hin síðari
yfir timabilið 1974-1993.
í helgarblaði DV á næstunni mun
Sigurjón Jóhannsson segja frá
ýmsum blöðum og tímaritum sem
fáir kunna skil á, en eiga sér sér-
kennilega eða athyglisverða sögu,
oftast stutta. Um leið verður sagt
frá ritstjórum blaðanna og hvaða
spor þeir mótuðu síðar á ævi sinni.
I dag verður tekin til umfjöllunar
tilraun til útgáfu fréttablaðs og
myndatímarits árin 1884 og 1885 og
voru ritstjóramir alnafnar. Hverjir
voru þessir bjartsýnismenn?
Tólf tölublöð af Heimdalli
Árið 1884 hóf göngu sína mánað-
arblaðið og myndatímaritið
Heimdallur, ritstjóri og eigandi
Bjöm Bjamarson, þá orðinn lög-
fræðingur og búsettur í Kaup-
mannahöfn. Blaðið var liflegt með
stórum myndum sem fengnar voru
að láni hjá danska blaðinu Blustrer-
et Tidende. I Heimdalli birtust
kvæði og þýðingar á verkum
margra stórskálda á Norðurlönd-
um, enn fremur vom þar greinar
um almenn málefni, s.s. kynning
Valtýs Guðmundssonar, síðar al-
þingismanns, á svifferjum sem
hann taldi henta í stað venjulegra
brúa á ýmsum stöðum á landinu. í
kynningarorðum segir ritstjórinn:
Við pólitík fæst Heimdallur alls
ekki, og persónulegar meiðingar og
skammir koma ekki í blaðið.
í stuttu máli var Heimdallur hið
eigulegasta rit, vel prentað og fal-
lega um brotið. Myndimar vom
mjög stórar á þeirra tíma mæli-
kvarða og skýrar því þær vora
skomar út eftir ljósmyndum (etsað-
ar) eins og tíðkaðist á þeim tíma.
Hannes Hafstein, síðar ráðherra,
skrifaði mikið í blaðið, kvæði og
laust mál, þar á meðal gamansög-
una Brennivínshatturinn.
Heimdallur hætti útkomu eftir
12 tölublöð, alls 192 bls. Bjöm
kveður ekki lesendur sína, en
ráða má af smáklausu í síðasta
tölublaðinu að hann geti ekki
meir, „því helmingur kaupenda
blaðsins hefur enn ekki borgað
það og ég þess vegna beðið 800 kr.
skaða á því“.
Hugmynda- og fram-
kvæmdamaðurinn
En Björn varð síðar lands-
þekktur maður fyrir annað en
blaðaútgáfu. Hann varð sýslu-
maður í Dalasýslu 1891 og alþing-
ismaður Dalamanna 1900-1908.
Hann var einn af stofnendum
Hins íslenska náttúrufræðifélags
og Náttúrugripasafnsins. Enn á
ég eftir að nefna merkasta fram-
lag Bjöms til íslenskrar menning-
ar, en hann var frumkvöðull að
stofnun Listasafns íslands. í júlí-
hefti Heimdallar skrifar Björn
greinina Söfh vor, og segir þar að
það sé sómi fyrir landið að eiga
góð söfn og sér hafi komið til hug-
ar að stofna olíumyndasafn
heima í Reykjavík. Hann lét ekki
sitja við orðin tóm heldur hófst
handa við að hrinda hugmynd-
inni í framkvæmd og hafði sam-
band við nokkra þekkta lista-
menn á Norðurlöndum sem tóku
flestir vel í það að gefa myndir til
íslands sem átti ekkert listasafn.
Það var málstað Bjöms mjög til
framdráttar, segir Bera Nordal í
grein um Bjöm og stofnun Lista-
safns íslands, þegar Kristján IX
og Lovísa krónprinsessa sýndu
máli hans áhuga og gáfu til safns-
ins fjögur verk sem eru fyrstu
skráðu verkin í safnið. Þá gaf
Thorvaldsensafnið í Kaupmanna-
höfn 66 grafísk verk, sem gerð
vora í Róm af styttum Bertels
Thorvaldsens meðan hann var
enn á lífi. Um aldamótin vom
skráð í safnið 74 myndverk og 2
höggmyndir auk grafiskra verka.
Mikil viðbót við upphaflegan
stofn safnsins var dánargjöf Ed-
valds J. Johnsens, læknis í Kaup-
Alþýðlegt fréttablað.
K>mur út 4 cuinudöíua (ut; fimtml « jflll ^ VerO: 3 kr.; »rtendú -í kr. BorjUt týrir Ift. jíill.
Uppiðyn (*knfi)buBdin rið Annót,ðgiM. nemakvmin <é til fit*. f>7ir l.oktúber. A:<r.: t>in^ki.lw«tr»ti 15.

Revkjarík 28. júli 1888. æiluOu «0 hjudtt þfti) ittn. Eu þ« VÍtUDJ VÚT
p!|ð er nú koraiO a0 þeiaj titna. er eg allir, itð tleatir rit'n blöðin i umbúðir, tappa
raiðnði við, til a0 bvrja „AlþL frbL- ef nægi- ...............>0nra en liúið er að lesa þnu. 1
letra niArgir kau|«:ndur hetðu tengizL En En — ekki skal standa á þvi — fcg er tús I
nú liatn undittektirnur. einkum Jger í nA- að hroyía forralnasvo, aðblaOið sé tvibrotið,
erennina, verið avn daufar, að það er cigi en uð <Wru leyti baldi sömu leturaiergð. —
til að hugsa, að bvrja blaðið raeð avo fáam et' meiri hlati áskriíenda getur þess tucð |
kaupcndura ; en það sje luugt frá raér, að jiöntuninni, nð þeir óski þess.
þröngva þvi inn á menn, og enga nsueðu Petta blað scndi jeg ýmsunt mðnnum sem
lieíi eg til að ticyjft peningum út í þú óvúwu. eg kanuast við að naiui, viðsvcgar utn laud,
»0 gettt bl. út in iakrifta. Pau al' boðs- og þar aö auki iifikrífeudunum, cu svo læt
brjefum minum (tri 22. f. m.), scm aptur ' eg þar við lcnda að siuni, nema ef eg kynui
ent komin, bafa flest vcrið filiðuð, <>g sum- að gefa út þriðja biaðiö eptir lokið auka-
um liafa fylgt {jcssu likar aihugasemdir: j þingið, til að get& um lÍrsUt þess og lita í ljósi
flEg hetí eigi getw) fcngiO fleyrl kauj>eudur álit mitt i þvi. og sendieg þi þ*ð blað gef-
enn. menn eni sókkhlaðnir af sunnanblöðun- I ins einungis þeim, sem hafa gjörzt itskrif- ;
um gönilu, en þykjast Uaia litið i aðra hðnd . endor til þess tima.
til blaðakaupa-. | Eg kveð yður svo. kæru lumhmionn, og
Um leið og eg þannig gjdri með hreiu- ðaka yður árs og friðar.
skllni grein fyrir, hventlg saklraar nú sunda, Bjijnt Bjarmrson.
skal eg elnuig gcta þess. að eg frumlengi j
iskriftórtímann tíl áramótónna næstkomandl, | Setntng alpingiS:
og mi þetta blað skoðazt sem endurnyjaO ! Ara(jótur Ólafsson prétlikaOi út af þessum
boðsbrjef upp á „Alþl. frbL“, sem þá byijar ■ ritniugorQrOnm : Til þess er eg fæddur,
heílan argong; útkoma: múnudaga, um j og til þess kom eg i heiminn aO eg
þingtímann: mánuiL og tímmtndaga, aU . beri viiní sannleikanura, og hver sem
fúll 60 blöð, vcrð: 3 kr. InnanL, 4 kr. ut- elskar sannleikami, si hlýOir minni
anl. A0 öðru leyti akýrskotó eg til fyrra röddu. Prédikunin varð æ jioUtlskari eptlr
boðsbrjeísins. þvi sem fram i hana sóktí, og bla-r hennar
Eg þakka þeim mönnum sem þcgar hafa , og andi lýsti þvi, að prédlkarinn beim-
tekið vel undir boðsbr. mitt, og vona eg að færðl inntóksorðin til sín sjálfs, enda
þeir apturkalU eigi nöln 3Ín — þó er ajáii- | þótt þau séu hófð eptir AÍt öðrum pré-
sagt að taka þvi, ef að ber. í dikara.
Nokkrir hafa eigi getað íelt sig við þessa Þegar inn i þingsalinn kom, las laudsh. |
einfddni blaðsins, og barið þvi við að þelr j upp umboð konunga til sín, tll að setja þingið,
Mdnaðarblað ineð myndtim.
1884.

mannahöfh, árið 1893, alls 28 mál-
verk og vatnslitamyndir. Edvald
var ættaður frá Húsavík.
Fyrsta íslenska verkið sem safniö
eignaðist var höggmyndin Útlaginn
eftir Einar Jónsson, áriö 1902, en
það var ekki fyrr en árið 1911 sem
safnið fékk fyrsta málverkið eftir ís-
lenskan listamann, verkið Áningu
eftir Þórarin B. Þorláksson.
Bjöm Bjamarson andaðist árið
1918.
Alþýðlegt fréttablað
Alþýðlegt fréttablað hóf göngu
sína 22. júní 1886. Það átti að koma
út á mánudögum og líka á fimmtu-
dögum um þingtímann. Ritstjóri
var Björn Bjamarson. Hann skrif-
aði í boðsbréfi að aðalefni blaðsins
verði innlendar fréttir ... ritstjóri
vill forðast egnandi og ósiðlegan rit-
hátt, en draga þó ekki dul á það sem
miður fer, til aðvömnar .... Auglýs-
ingar, sem almenningi geti við
komið, flytji blaðið, en hafnar tál-
vöru-auglýsingum. Þess vegna mun
útgáfa blaðsins fara á mis við hinn
mikla arð af Bramaaugl. og þvíl. ...
Blaðið verður einkum stUað í anda
ungra, frjálslyndra manna, og með
framtíðarhugmyndir þjóðar vorrar
fyrir augum, skrifaði ritstjórinn.
Það er skemmst frá því að segja
að eitt tölublað til viðbótar kom út,
undirtektir lesenda vom of daufar
og einn verðandi umboðsmaður
skrifaði: Ég hef eigi getað fengið
fleiri kaupendur enn, menn em
sökkhlaðnir af sunnanblöðunum
gömlu, en þykjast hafa lítið í aðra
hönd til blaðakaupa.
Björn skrifar um setningu Al-
þingis og endar greinina á þennan
veg: Dag skal aö kveldi lofa og þing-
ið að endalykt.
Hver var svo þessi ungi maður
sem langaði í slaginn við gömlu
grónu blöðin Þjóðólf og ísafold?
Hann var fæddur í Skógarkoti í
Þingvallasveit árið 1856. Hann
stundaði búnaðarnám í Noregi
1878-80 og áralangt í Danmörku.
Hann titlaði sig jaröyrkjumann.
Hann gerðist bóndi á Reykjahvoli í
Mosfelissveit 1887-98 og síðan í
Grafarholti 1898-1919, en þá tók
sonur hans, Bjöm Birnir, viö bú-
skapnum,
Björn Bjarnarson lagði gjörva
hönd á margt á langri ævi, en
hann lést árið 1951, hátt á tíræðis-
aldri. Hann tók þátt í margs konar
félagsstörfum, undirbjó m.a. stofn-
un búnaðarskóla á Hvanneyri og
var einn af stofnendum Sláturfé-
lags Suðurlands og Mjólkurfélags
Reykjavíkur. Hann varð fyrstur
manna til að nota dúkayfirbreiðsl-
ur yfir hey og fann upp kílhnaus
(kílplóg) holræsagerð þá er lengi
var notuð við mýrarræslu um land
allt, eins og segir í Hver er maður-
inn?
Sigurjón Jóhannsson