Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.1931, Blaðsíða 3

íjKSBÓK morounblaðsins
139
þaðan til hinna ólíkustu staða og
staðliátta.
Tiltölulega fáir fslendingar hafa
stundað nám í Oxford til lang-
frama, og munu fjárhagsörðug-
Niðurlag.
III.
Hjer að framan hefir reynt verið
«ð gefa lauslegt yfirlit yfir helstu
flokka ríkisþingsins. — Verður í
þessu sambandi þá ekki komist hjá
að geta hinna svo nefndu vamar-
sambanda (Welirverbánde), sem
að vísu koma lítt fram opinberlega
sem pólitískir flokkar, heldur
standa að baki hinum eiginlegu
stjórnmálaflokkum og veita þeim
óbeinlínis mikinn styrk. Vemdar-
sambönd þessi eru upphaflega
stofnuð af hermönnum, er tekið
höfðu þátt í heimsstyrjöldinni. —
Þegar er hermennirnir vitjuðu aft-
ur átthaganna, fundu þeir brátt,
að þeir stóðu að ýmsu leyti nokk-
uð sjerstakir í þjóðfjelaginu. Á
hinn bóginn var þeim ljóst, að
þeir áttu innbyrðis margt sameig-
inlegt. Agi og skipulag hersins
hafði sett á þá varanleg merki. —
Hermennimir stofnuðu því til fje-
lagsskapar með sjer, er sjerstak-
lega liefir það markmið að inn-
ræta þjóðinni kosti þá, er þeir
hafa tileinkað sjer í ófriðnum:
Strangan aga, fórnfýsi og ósjer-
plægni í þágu heildarinnar, skyldu
rækni og fjelagslyndi. Bitt af
þessum samböndum er fyrst var
stofnað nefnist „Stálhjálmarnir“
(die Stahlhelms). Er það vitan-
legt, að meðlimir þess eru þjóð-
emissinnaðir og standa langt til
hægri í stjórnmálum. Varnarsam-
band það, er stendur að baki „só-
síaldemókrötum“ nefnist „Ríkis-
merkið“ (das Reichsbanner). Naz-
istar hafa og komið sjer upp sjer-
stakri deild innan fjelagsskapar
síns, er „Áhlaupsdeild“ (Sturm-
kikar valda, en sú var tíðin, að
íslendingar áttu þar hauk í horni,
þar sem Ouðbrandur Vigfússon
var.
Oxford, 8. mars 1931.
abeitlung) nefnist. Starfar hún í
sama anda og hin varnarsambönd-
in. Varnarsamband kommiinista
var rofið fyrir nokkrum árum, þar
er það þótti hafa orðið bert að
fjandskap við ríkið og vinna að
því að koma því fyrir kattarnef.
IV.
Nú skal vikið að því er Brúning
ljet liver bráðabirgðalögin reka
önnur án þess að leita samþykkis
ríkisþingsins. Loks sá liann sjer
ekki annað fært, er fram í sótti
að bera þau undir þingið. Varð þá
augljóst að hann hafði mikinn
meiri hluta þess á móti sjer. Leiddi
það til þess, að ríkisþingið var
rofið, og stofnað var til nýrra
kosninga í sept. s.l. ár, eins og
kunnugt er. Kosningar þessar
leiddu til stórsigurs fyrir öfga-
flokkana, einkum Nazista, Hlutu
þeir 107 fulltrúa og urðu þannig
annar fjölmennasti flokkur þings-
ins. Enginn hafði búist við þess-
um úrslitum og að líkindum síst
Nazistarnir sjálfir. Borgaraflokk-
arnir höfðu farið hinar mestu
hrakfarir. Brúning var samt falið
að mvnda stjórn á ný. Leitaði
hann samninga við forkólfa Naz-
ista um þátttöku í stjórninni. —
Samningsumleitanir þessar fóru út
um þúfur. Að líkindum hefir Hitl-
er ekki þótt tímabært að taka þátt,
í stjórnarmyndun, þar sem hann
gat þá ekki haft frjálsar hendur.
Þykir honum og eflaust ráðlesra,
að sínir menn komist til valda í
nokkrum helstu sambandslöndum
Þýskalands, áður en þeir taki við
stjórn alríkisins. Svo mikið er víst,
að Nazistar settu þá afarkosti, sem
stjórnin með engu móti gat gengið
að: að miðflokksmenn (Zentrum,
flokkur Brúnings), slitu sambandi
sínu við „socialdemókrata“ í þingi
Prússa og Nazistar fengu óskor-
uð yfirráð yfir hernum. Brúning
var því nauðugur einn kostur að
mynda stjórn sína með tilstyrk
og stuðningi ,,sósialdemokrata“.
Brúning hefir síðan haldið fram
svipaðri stefnu og hann þegar í
upphafi fylgdi: ströngustu spar-
semi í öllum greinum, tollahækkun
á öllum munaðarvörum, svo sem
bjór og tóbaki og einnig á flest
öllum aðfluttur varningi, víðtæk-
ar ráðstafanir, til að hlaupa undir
bagga með landbúnaðinum, eink-
nm í lijeruðunum við austurlanda-
mærin. Hagur þessara hjeraða hef-
ir verið mjög bágur síðan í ófrið-
arlok, og eitt af erfiðustu við-
fangsefnum Brúnings hefir J»ví
verið að rjetta við hag þeirra. —
Samkvæmt Versalafriðnum urðu
Þjóðverjar, svo sem kunnugt er að
láta af hendi mikil lönd við Pól-
verja. Nam landmissirinn yfir 5
miljónum hektara, en meir en 4
miljónir manna, sem áður höfðu
lotið Þjóðverjum, komust nú und-
ir pólsk yfirráð. 1 landamærahjer-
uðunum við austurtakmörk ríkis-
ins lögðust vegir margir og járn-
brautir af, er hin nýju landamæri
voru sett, þar eð sambandinu var
nú alt í einu slitið við lands-
hluta þá, sem Pólverjar hreptu.
Atvinnulíf margra borga mátti
heita dauðadæmt, sökum hinna
skjótu umskifta. Austur-Prússland
hefir því lent í hinnm mestu
kröggum. Þess má geta, að á ár-
unum 1924—1927 voru 90% af
flatar máli þess lands, er til nauð-
nngaruppboðs kom í Prússlandi
einmitt í Austur-Prússlandi. t
þessa árs byrjun tók Brúning,
ríkiskanslari, sjer því ferð á hend-
ur. til hjeraðanna við austnr-
Jandamærin, til þess að kvnnast
ástandinu þar af eigin reynd. Var
honum þar víða misjafnlega tekið,
því kommúnistar ocr Nazistar, (sem
annars em litlir vinir), höfðu ekk-
ert tilsparað að æsa múginn gegn
honum. En Brúning Ijet það ekk-
ert á sig bíta. Kvað einatf við
þann tón í ræðum hans, að hlut-
verk flokksforingjans væri ekki
einungis það að gera sjálfan sig
---‘*m*>---
Asfand og horfur
í þýskalandi.
Eftir Jón Gíslason, stud. philol.