Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.1931, Blaðsíða 4

140
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
vinsælan (sbr. Hitler). Hann
(Brúning) skifti sjer ekki af þó
götulýður gerði óp og óhljóð að
sjer. Hann væri rólegur, því hann
lifði í því trausti að vera að
vinna fyrir föðurlandið. Nú fyrir
nokkru kom Bruning fram laga-
frumvarpinu um viðreisn fyrr
greinda landshluta. Samkvæmt
lögum þessum verður land það,
er nær frá austurlandamærunum
alt til Pommern, Brandenburg og
Neðri Sljesíu látið njóta sjerstaks
stuðnings af hendi alríkisins. Á
næstu 5 árum veitir ríkið' 1200
miljónir marka, til þess að rjetta
við atvinnulíf þeirra.
V.
Tveir atburðir liafa gerst ný-
lega í stjórnmálalífinu þýska, sem
mesta athygli hafa vakið. Sá er
annar, er Nazistar (og þýski þjóð-
ernissinna-flokkurinn að dæmi
þeirra) gengu úr ríkisdeginum og
kváðust ekki mundu vinna saman
við hann framvegis, meðan hann
er skipaður eins og nú er hann.
Hinn er sá, er „Stálhjálmarnir“
kröfðust þess, að þing Prússa yrði
rofið og stofnað yrði til nýrra
kosninga í Prússlandi. Þykir þeim
ríða mikið á, að komið verði á
meira jafnvægi í stjórnmálum
Þýskalands, er gengið verður til
næstu forsetakosninga. Þykir þeim
illa farið, ef þjóðin stæði þá tvístr-
uð í harsnúinni þingkosningabar-
áttu og forsetakosningin yrði dreg-
in inn í flokkapólitíkina. Innan-
ríkisráðherra Prússa, Severing,
ljet sjer þessa kröfu „Stálhjálm-
anna“ samt ekki nægja. Hann
heimtaði í fyrsta lagi þær 20
þúsundir undirskrifta kjósenda, er
nauðsynlegar eru, til þess að eitt-
hvert mál verði borið undir þjóð-
aratkvæði. Nú hefir Severing
fengið þessar 20 þúsundir undir-
skrifta og lætur rannsaka, hvort
þær sjeu rjettar. Ef svo reynist
vera, verður loks gengið til þjóð-
aratkvæðis um það, hvort leysa
skuli upp þing Prússa (Lands-
þingið) eða ekki.
Enn þá eru úrslit þessa máls
ekki ljós, en margt bendir til, að
þjóðaratkvæðagreiðslan muni
ganga „Stálhjálmunum“ í vil. Er
þá augljóst, hvað verða vill: Naz-
istar öðlast meiri hluta í þingi
Prússa og hafa þá unnið stærsta
áfangann að því marki að ná
völdum í Þýskalandi. Hitt þykir
mörgum vafasamur búhnykkur hjá
þjóðernissinnum, er þeir neituðu
fjamvinnu við hina flokkana í rík-
isþinginu. Er þess getið til, að
mörgum kjósendum þeirra, einkum
þeim, sem nýkomnir eru í flokk-
inn úr borgaraflokkunum þyki
þetta misráðið. Grunar marga, að
Dr. Göbbels, einn af atkvæðamestu
og um leið ófyrirleitnustu þing-
mönnum flokksins, munihjer mestu
hafa um ráðið. Að vísu neitar
Hitler því harðlega. Hefir hann
líka hvað eftir annað lýst yfir því,
að flokkur sinn taki sjer ekkert
fyrir hendur, án síns vilja og vit-
undar.
Margur mun leita orsaka til hins.
skjóta uppgangs Nazista í Þýska-
landi, en ekki verða ljóst, hvað
honum hefir valdið. Nefna^menn
til ýmislegt, er þykir hafa stuðl-
að að honum. Einkum er bent á, að
hin svonefnda millistjett hafi orðið
harðast úti á krepputímum þeim,
sem ófriðurinn hefir haft í för
með sjer. Stjett þessi var fjölmenn
og velmegandi fyrir styrjöldina
miklu, en efnahagur hennar hefir
farið forgörðum af eftirköstum
ófriðarins. Bilið hefir því mjókk-
að enn meir en áður milli stór-
eignamanna og öreiga. Skapast
þannig frjór jarðvegur fyrir
kenningar öfgaflokka. En þó hag
hinnar gömlu millistjettar hafi
hrakað og liún hafi að því leyti
nálgast öreigana, þá lifir hún samt
sem áður í heimi sinna fornu hug-
sjóna osr lætur ekki draga sig í
sama dilk og öreigana, heldur
gengur hún sínar eigin götur. Og
einmitt þegar þessi millistjett er
að glíma við að finna sjálf úrlausn
þjóðfjelagsmálanna, án þess að
aðhyllast kenningar Marx og Len-
ins og önnur slík „theoretísk"
kerfi, kemur Hitler fram, maður
sem hatar Marxismann og peninga
vald G37ðinganna, trúir á sveitim-
ar og yfirburði þýska kvnstofns-
ins, skjóta endurreisn fornrar
frægðar Þýskalands, vill beina
hugum manna frá flokkadráttum
að einu marki: öflugu samstarfi
fyrir ríkið sem heild. Þegar þar
við bætist, að Hitler er framúr-
skarandi ræðumaður, sem hefir lag
á að leika á hina næmu strengi
múgssálarinnar — og Hilter bygg-
ir ávalt mest á hinu talaða orði,
minna á skrifum — þá verða úr-
slit septemberkosninganna ekki
eins furðuleg og í fyrstu virðist.
Engan má undra, þótt jafnöflug-
ur þjóðernisssinni og Hitler, eigi
marga áhangendur á meðal stú-
denta. Hvergi lifa minningar horf-
innar frægðar betra lífi en einmitt
í háskólunum, og hvergi er sterk-
ari vonin eftir nýjum Bismarck,
sem hefji þjóðina til vegs og virð-
ingar á ný.
Jeg hlustaði fyrir nokkru á fyrir-
lestur prófessors eins um VI. bók
Aeneasarkviðu, þar sem skáldið
lætur hetjur Rómverjasögu líða
sjer fyrir hugskotssjónir, alt _frá
Rómúlusi til Ágústusar keisara.
Verður ljómi Ágústusar enn meiri,
fyrir samanburðinn við niðurlæg-
ingu ríkisins í borgarastyrjöldun-
um.
Prófessornum fórust orð eitt-
hvað á þessa leið: Það kann að
vera erfitt fyrir margan okkar
að lifa sig inn í anda þessarar
kviðu. Margt mun virðast venju-
legum hugsunarhætti okkar fjar-
lægt. En við skulum hugsa okkur,
að eftir niðurlægingu okkar Þjóð-
verja á þessum síðustu árum, kæmi
fram snillingur, er aftur lyfti
þjóðinni upp í sinn forna frægð-
arsess og Þýskaland efldist að
völdum Og virðingu undir stjórn
þessa eina manns. Hugsum okkur,
að þá kæmi fram skáld, er yrkti
lof um þenna snilling. Mundi
skáldið ekki taka svipaða
afstöðu til fortíðarinnar og
Virgill hjer? Mundi skáldið
ekki hyrja á því að draga
upp myndir af hinum elstu þjóð-
höfðingjum Þýskalands og halda
áfram að telja upp og lýsa mestu
stjórnskörungum þjóðarinnar? —
Mundi skáldið gleyma Bismarck
og TTindenburg ? En mundi samt
ekki þessi eini óskmögur þjóð-
arinnar verða lofsamlegastur í
augum skáldsins ? - Þögn var djúp
á meðan hinn aldraði og virðu-
legi lærdómsmaður talaði þessi