Lesbók Morgunblaðsins - 03.05.1936, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
141
Hollenskar tóbakstíósir með mynd af Amsterdam frá
18. öld. (Geymdar í Þjóð ninjasafn'nu). g
annars át,t við hina hollensku
skipbrotsmenn.
Til þess að skýra þetta betur
má geta þess, að sumarið 1667 .
„hindraðist sigling til Islands
vegna ófriðar Hollendinga, og Eng
lendinga. Um Mikjálsmessu (29.
september) komu kaupför í allar
liafnir og sögðu frið saminn“.
En þá var matbjörg svo lítil í
landinu, að um það munaði að
fóðra hjer fjölda útlendinga vetr-
arlangt.
Otto Bjclkc kcm-
o- ur út.
C vo segja sagnir, að Dönum
hafi borist kvittur um það,
að sumarið 1667 ætluðu Englend-
ingar að leggja ísland undir sig.
Höfuðsmaðurinn Hinrik Bjelke
var þá ekki hjer á landi og þurfti
því auðvitað skjótra ráða td að
bjarga íslandi undan yfirvofandi
hættu! Var því systursonur höf-
uðsmannsins, Otto Bjelke', sendur
hingað um sumarið á herskipi td
að verja landið fyrir Englending-
um. Kom hann til Bessastaða á
undan ödum kaupförum og byrj-
aði þegar á því að hlaða upp
„Skansinn“ að nýju og gera þar
varnarvirki, sem enn má sjá. —
Lagði hann þá „Skanskatt“, eða
lierkostnað, á nærliggjandi sýslur,
og varð Kjalarnesþing að greiða
36 ríkisdali, Borgarf jarðarsýsla
156 ríkisdali, Þórsnesþing 106 rík-
isdali, og alls varð „Skansskattur-
inn“ 1500—1600 ríkisdalir og alt
goldið í slegnu gjaldi.
Otto Bjelke frjettir
um strandið.
XTÚ er það um haustið, þegar
’ Otto Bjelke he'fir sem mest
fjnir stafni á Bessastöðum, að
hann frjeftir um skipstrandið
mikla á Skeiðarársandi. Brá hann
þá fljótt við og gaf \it úrskurð
um það, að alt verðmætt, sem úr
þessu skipi kynni að nást, væri
konungs eign. Taldi hann það
vogrek og skipaði svo fyrir að
sýslumenn skyldi flytja það sel-
flutningi hver frá sjer til Bessa-
staða.
Var þetta gert og barst honum
mildð af vogrekinu, bæði um
haustið og veturinn, en annálar
gefa í skjm, að hvorki hafi verið
trúlega fram reitt, nje trúlega með
farið.
Magnús Magnússon sýslumaður
segir í anná] sínum: „Mikið af
þessu dýrmæta góssi rak smám
saman upp og var fært til Bessa-
staða, comedantinum (þ. e. Otto
B.jelke) fil handa, hvort hann
1 jet um veturinn selja fyrir ærna
peninga“. Hirðstjóraannáll segir:
„Comedantinn Otto Bjelke reikn-
aði þetta fyrir vogrek og ltóngs-
fje og skikkaði strengilega sýslu-
mönnum að flytja það td Bessa-
staða, og vissi hann best hvað þá
varð af því (Leturbreyting hjer),
komu þó ei öll kurl til grafar“.
*
TJtgerðarf jelagi skipsins mun
eigi hafa þótt sem frómlegast með
farið, því að það bað sendiherra
Hollands í Kaupmannahöfn, Van
Reede' van Amerongen, að fá hjá
Hinrik Bjelke höfuðsmanni skýrslu
um það, sem bjargast hefði úr
skipinu, en Otto Bjelke hafði þá,
að því er best sjest, sölsað undir
sig mestan hluta þess. Síðan var
leitað leiðrjettingar Danakonungs,
en óvíst hvernig það mál hefir
farið.
Silki í gjarðir, beisli
og höft.
O TRANDMENNIRNIR, sem af
komust, munu liafa ætlað að
flytja með sjer vestur á Eyrar eða
til Hafnarfjarðar alt það góss sem
þeir gæ.ti komist með. Fengu þeir
sjer því hesta fyrir sig og far-
angur sinn.
Er það annálað hvernig útbún-
aður þe.irra var, að þeir höfðu sdki
til áreiðings, í gjarðir og yfirgirð-
inga, höft og beisli. Var nýstárleg
§jón að sjá slíkt hjer á íslandi.
Mun bóndum hafa þótt það
mikillæti, en var þó ekki annað
en staðfesting reynslunnar, að
„nota flest í nauðum skal“, jafn-
vel silki í gjarðir, höft og beisli á
hesta. Þess má hjer jafnframt
minnast, að silki var þá fágætara
en nú er, og vart þekt á íslandi
nema úr æfintýrasögum.
Búendum eystra mun hafa
blöskrað þessi bruðlunarsemi á
dýrmætustu vöru, og þótt þeir
hafi ef til vill ekki fengist til þess
áður að Ijá Hollendingum reiðvet
svo vel gengi, fóru þeir nú að
versla við þá, og seldu þeim í
skiftum fyrir silkið hnapphe'ldur,
gjarðir og múla úr hrosshári eða
ull. Þóttust Hollendingar með
því góðu hættir, því að allur var
þessi íslenski reiðskapur traustari
í ferðalögum heldur en silkið.
Ekki koma öll kurl
til grafar.
MJER er sem jeg sjái bænd-
ur þarna eystra á þessum
tíma. Þeim varð þá. eins og jafn-
vel loddi við lengi, að telja hvert
skipstrand sem hvalreka, er þeir
einir ætti, og mætti ganga að eins
og þeim sýndist.
Mun þeim því ekkert hafá verið
um það gefið að Hollendingar
revndi að bjarga sínu, og þeim
mun minna um það gefið, að alt
sem bjargaðist úr skipinu, væri
dæmt konungseign, skyldi flytjast
til Bessastaða og síðan af landi