Lesbók Morgunblaðsins - 05.09.1948, Blaðsíða 2

382
LESBÖK morgunblajðsins
hans og íhugun. Verður það sjerstak-
lega sagt ura þau kvæði hans, sem
fjalla um frumbyggjalíf Islendinga
vestan hafs. Hjartnæmri mynd og
glöggri er brugðið upp í kvæðinu „ís-
lenskur sögunarkarl í Vesturheimi“.
Jafn áhrifamikil og raunsönn er lýs-
ingin á Grimi á Grund, íslenska
hreystimenninu, sem lætur eigi hin
þyngstu örlög vinna bug á hetjuhug
sínum. Én rík samúð skáldsins með
öllum þeim, sem eiga við bág kjör að
' ; r
búa og á brattann að sækja í lífinu,
er hinn heiti undirstraumur þessara
og annara slíkra kvæða hans. — Sú
djúpstæða og kærleiksríka samhvggð
með alnbogabörnum lífsins var eitt af
grundvallareinkennum hans og svip-
merkir öll rit hans.
Sagnaskáldiö.
Jóhann Magnús Bjarnason lifir í
hinum bestu ljóðum sínum. Um annað
fram minnumst vjer hans eigi að síður
sem hins afkastamikla og vinsæla
sagnaskálds. Við hönd skáldsins nöf-
um vjer fullir eftirvæntingar fylgt
Eiríki Hanssyni í spor, grátið oc
hlegið með honum; tekið innilegan
þátt 'í blíðum og stríðum kjörum frum
byggjalífsins, sem saga hans lýsir svo
eftirminnilega, og orðið hugstæðar
hinar mörgu sjerkennilegu persónur.
karlar og konur, sem á vegi hans
verða og koma þar fram á sjónar-
sviðið. Vjer höfum svifið með skáld-
inu á flugljettum vængjum imvnd-
unar hans og með Braziliuförum hans
ratað í hin furðulegustu ævintýr í
undralandinu suður þar. Vjer höfum
dvalið með honum Vomætur á Elgs-
heiöum og sjeð landnámið íslenska í
Nýja Skotlandi, sveipað ævintýra-
bjarma, rísa úr sævi minninganna.
Og yjer höfum setið hjá honum Haust-
kvöld viö hafiö og hlýtt á hann segja
frá minnisstaeðu fólki af íslenskum
kynstofni, sem.tnitt í hringiðu hins
vestræna þjóðahafs hafði haldið glað-
vakandi Islendingseðlinu í brjósti sjer
og varðveitt þjóðarmetnað sinn og
trúnaðinn við hið göfugasta í upp-
runa sínum.
Frásagnargleði skáldsins, bæði
hinum lengri og styttri sögum hans,
hefur hrifið oss og heillað, hugarflug
hans og hæfileiki til að gæða sögu-
persónur og atburði lit og lífi.
I merkilegu brjefi, sem Stephan G.
Stephansson skrifaði Jóhanni Magn-
úsi Bjarnasyni um skáldsögu hans
Eirík Hansson um þær mundir, sem
hún kom út, spáði hann því, að Eiríki
hans myndi verða vel fagnað og verða
maður langlífur, og Stephan bætti
við; „Hann kemur úr nýjum heimi,
hann eykur við landnám íslenskra
bókmennta, því verður honum vel
tekið. Hann er „Landnáma“ Vestur-
íslendinga (meira en ártöl, nöfn og
plægðar ekrur), fólkið, sem landið
nam, landið, sem numið var, og þjóðin,
sem það fólk bjó við. Því verður hann
framtíðarbók".
Hjer er rjettilega bent á það merk-
isatriði, að Jóhann Magnús gerðist
með þessu riti sínu, sem fleirum
þeirra, landnámsmaður í ríki islenskra
bókmennta, og athygli dregin að sögu
legu gildi skáldsagna hans. En þær
eru, og þá ekki síst Eiríkur Hansson,
auðugar að raunsönnum, áhrifamikl-
um og samúðarríkum myndum úr lífi
og baráttu íslenskra landnema vestan
hafs, enda var höfundurinn barn
frumbýlisáranna, sjálfur þátttakandi
í stríði og sigrum landnemanna. Saga
þeirra var því sál hans samanofin,
andi landnámstíðarinnar og áhrif
hennar runnin honum í merg og bein.
Ævintýraskáldiö.
Jóhann Magnús Bjarnason mun
þv'i lengi lifa í skáldsögum sínum. --
Jafnframt minnumst vjer hans sem
hins frjósama og sjerstæða œvintýra-
skálds, en með ævintýra sögu sinni
Karli litla og með hinum mörgu og
fögru ævintýrum sínum lagði hann
merkilegan og um margt frumlegan
skerf til íslenskra bókmennta. Sjálfur
sagði hann, að sjer hefði þótt einna
vænst um sum þeirra af öllu því, sem
hann hafði skrifað. Fór það að von-
um, því að þau eru komin beint undan
hjartarótum hans. Hvergi er göfug
lífsskoðun hans, mannúð og ást ú
hinu fagra og góða, klædd í fegurri
og tilkomumeiri búning, heldur en í
ævintýrum hans. Hún klæðist þar
skáldlegum táknmyndum, sem tala
bæði til listrænnar tilfinningar les-
andans og gera hann heilskyggnari á
andleg verðmæti.
Litla stúlkan í ævintýrinu „Sigur-
vegarinn" ber sigur úr býtum í sam-
keppninni við hin börnin og hlýtur
lárviðarsveiginn, af því að meðan þau
voru að leika sjer, „batt hún um sár
þeirra, sem rifu hendur sínar og and-
lit á þyrnum rósanna, og hún þerraði
tár þeirra, sem grjetu“. Lokaorðin 'i
ævintýrinu „Krabbamein hjartans og
heilatæringin" eru á þá leið, að kær-
leikurinn til allra manna lækni öll
mannlífs mein. Mun með sanni mega
segja, að í þeim felist kjarni lífsskoð-
unar skáldsins, og sæmir því ágæt-
lega, að þau hafa letruð verið á minn-
isvarða hans.
En þó Jóhann Magnús Bjarnason
bæri í brjósti, eins og þau orð lýsa
fagurlega, víðfeðman góðhug til allra
manna, stóð hann jafnframt djúpum
rótum í sínum íslenska þjóðernislega
jarðvegi. Vjer minnumst hans þess
vegna sem hins sanna og góða fslend-
ings. Innan við tíu ára aldur fluttist
hann vestur um haf; eigi að síður
urðu honum, eins og fram kemur í
brjefum hans og ritum, ijúfar og
tregasárar minningarnar frá æskuár-
unum á Fljótsdalshjeraði hugstæðar
til daganna enda. Hann var íslend-
ingur inn í hjartarætur og unni ís-
landi heitt og fölskvalaust. Þjóðrækni
hans og ættjarðarást voru meginþætt-
ir í heilsteyptri skapgerð hans og sjer-
kenna rit hans. Hann þreytist aldrei
á að lofsyngja íslenskt atgjörvi og ís-
lensk afrek. I einni sögu sinni lætur
hann Islendinginn sigra í allsherjar
kapphlaupi manna af mörgum þjóð-