Lesbók Morgunblaðsins - 19.05.1963, Blaðsíða 2
UM svipað leyti og Joan
Littlewood, sem átt hefur
meiri þátt í gengi enskrar nútíma-
leikistar en nokkur annar einstakl-
ingur, hætti leikstjórn hjá „Theatre
Workshop“ í Limdúnum, kom
fyrsta yfirlýsingin frá hópi ungra
brautryðjenda í ensku leiklistar-
lífi, sem nefndu sig „Centre 42“.
Forvígismaður þessa hóps var einn
svipmesti leikritahöfundur Breta,
Arnold Wesker, sem nú er 31 árs
gamall.
„Cen/tre 42“ hefur að markmiði að
looma á menningarbyl'tingu í Brefclandi,
m.a. með því að gera hinar „virmandi
stéttir" hluttækar í lífi og starfi leik-
hússins. Það eru Verkamannaftókkur-
inn og verkalýðssamtökin sem standa
að þessu fyrirtæki, og nafnið er þannLg
tilkomið, að í 42. grein stefnuyfirlýs-
ingar Verkamannaflokksins árið 1960
var kveðið svo á, að verkalýðssamitök-
in ættu að taika meiri og beinni þátt
í dreifingu og miðlun lista. Árangur-
inn varð sá, að „Centre 42“ hefur gert
áæfclanir um „listahátíðir" í ýrnsuim
borgum Bretlands, og var sú fyrsta haild-
in í Wellingborougfh í september í fyrra,
en í ráði er að halda aðrar í Birming-
haim, Brisbol, Nottingham, Leicester og
ýmsum öðrum borgum. Á þessum há-
tíðum er boðið upp á leiksýningar, mál-
verkasýningar, tónleika, upplestur og
þjóðlagasöng.
■Astríða Weskers á menningarlegu
jatfnrétti á vafalaust rætur sínar í um-
hverfinu sem hann ólst upp í. Hann
lifði við fátækleg kjör. Poreldrar hans
voru innflytjendur, vel gefið hugsjóna-
fólk, sem trúði á kommúnismann og
mátt hins talaða orðs. Wesker lýsti. þeim
í öðru leikritinu sem hann samdi (því
fyrsta sem sýnt var), „Ohioken Soup
with Barley", sem var sett á srvið 19S8.
Móðir hans, sem er enn á lífi, og faðir
hans, sem er látinn, koma bæði fram
í þessu leikriti, móðirin sterk og hug-
uð, faðirinn veiklundaður. Áhugi We&k-
ers á afchöifnum og framtaki stafar án
efa af ótta við að verða eins og for-
eldrarnir: málskrafsmaður.
„Ég á erfitt með að sannfæra sjálf-
an mig um að leikritun sé vinna“, segir
haim. „Þ-annig ber ég í sjálifum mér
frækorn þeirra viðhorfa till listarinnar,
sem ég tel röng hjá öðrum. Ég þekki
veikleika mína. Ég er að reyna að gera
„Centre 42“ að raunhæfu fyrirtæiki,
bæði vegna mín sjáltfs og allra sem eru
eins og ég“. Þær pólitískiu hugsjónir,
sem foreldrar hanis trúðu á, eru lömgu
orðnar úreltar og gagnslausar í hans
auguim.
F oreldrar Weskers voru Gyðing-
ar frá Austur-Bvrópu. Þau kynntust í
Bretlandi. Þegar Arnold fæddisit árið
1932, höfðu þau setzt að í East End.
Þau tóiku virkan þátt í stjórnmálaiiífi
ARNOLD
hverfisinis, en voru eigi að sáður ,,öðru
visi“ en nágrannarnir, því hefðu þau
fullkomlega samlagazt umhverfinu,
hefðu þau tæplega getað haldið áfram
að vera Gyðingar. Fjölskyldan var fjör-
mikil og til'finningarík, og Wesker var
þegar í bernsku tápmikill, félagslynd-
ur og ólhræddur við að svara fyrir sig.
Hann orti slæm ljóð, kallaði sig komm-
únista, dáðist að áköfúm sósíalisma
systur sinnar, Dellu, og eiginmanns
hennar, og hafði hug á að verða leikari.
Þegar hann fókk ekki inngöngu í Kon-
unglega leikskólann í Lundiúnum, fór
hann um tíma í læri hjá húsgagnasmiði,
en fékk sér síðan vinnu í bókaverzlun
í Fleet Street. Meðan hann var þar,
var hann kallaður í flugherinn og eyddi
herskyiidutdmanum á skrifst.<:u flug-
hersins. Þegar hann losnaði úr her-
þjónustu, langaði hann ekki lengur til
að selja þækur. Hanti var orðinn af-
huga kommúnismanum og var sífellt
að lenda í rifrildi heima hjá sér.
Hann ákvað þvi að „stinga af“ til
Norflolk, þar sem hann vann margvis-
leg störf, meðan hann var að ,.finna
sjáMan sig“. En þagar alvarleg.t ástar-
ævintýri fór út um þúfur, sagði hann
skilið við drauma sína um að verða
rifchöfundiur eða leitkari. Þess í stað
fékik hann sér vinnu í eldihúsi á stóru
gistiihúsi í Norwicih.
essi einkennilegi ferillll hins verð-
andi rifchöfundar átti síðar eftir að koma
honuim í góðar þarfir. Honuim gekik vel
við eld'hús#)törfin. Frá Norwioh fór hann
til Lundúna ásamit þjónustustúlku, sem
nú er aiginkona hans. í Lundúnum vann
hann við kökubaikstur, en fékk síðan
starf á hóteli í París. En hinar gömlu
tillhneigingar tóku að segja til sín á
ný. Hann hafði samið nokkrar smá-
sögur um lí'fið í eLdlhúsinu. Hann haíði
orðið fyrir sterkum áhriifum frá hin-
um svonefndu „frjálsu kivkmyndum“,
frá leikriti Osbornes, „Horfðu reiður
um öxil“, og frá hinni nývöktu mót-
mælahreyfingu í leikritum og skáldsög-
um. Hann var reiðubúinn að setjast við
skriflborðið og semja leiikrit.
Fyrsta verk hanis, „The Kitchen"
(Eldihúsið), sem síðar var sebt á svið
og kvikmyndað með sæmllegum árangri,
var samið fyrir leikriitasamikeppni brezika
blaðsins „The Observer" 1957, en var
hafnað. Næsta leikrit hans, „Chicken
Soup witih Barley“ (Hænsnasúpa með
byggi) var lesið af kvikmyndastjóran-
um Lindsay Anderson, sem fór lofsam-
legum orðum um það. Það var sótt á
svið í Belgrad-leikhúsinu í Coventry.
„Ohicken Soup wifch Barley“ var
fyrsta verkið í þrenningu um fjölskyldu-
lífið. Þar er að finna margt úr eigin
reynslu Weskers, og Bonnie Ka'hn er
augljóslega sjálflsmynd höfundarins.
Jafnskjótt og Wesker hafði komið auga
á það sem skipti hann mestu máli, komu
orðin í stríðum straumum.
í fyrsta verkinu býr Kahn-fjölskyld-
an í East End fyrir seinni heimsstyrj-
öldina, sér sýnir og liifir í dagdraumum.
Hún heldur sér uppi á því sem hún
trúir. Næsta verkið, „Roots“ (Rætur),
fjallar um aðra fjölskyldu, verikamanna-
Æj ölskyldu í Norfolk. Dófctirin er ástfang-
in af Ronnie. Meginstef leiksins er menn-
ingarlegit gjaldþrot. Dóttirin getur ekki
komið fjölskyldu sinni í skilning um
neitt af þvií sem Ronnie hefur sagt
henni, og sjálf hefur hún ekki getað
lært nægilega mikið til að halda honum.
í þriðja leikritinu, „I’m Talking about
Jerusalem“ (Ég er að tala um Jerúsal-
em), haila systir Ronnies og maður henn-
ar setzit að í Norfollk til að framleiða
húsgögn. Tilraurún misttieppnast, þar
sem hugmyndir fjöliskyldiunnar uim
Verkaimannaflokks-stjómina voru á
sandá byggðar. Þau hatfa iátið glepjast
atf innantómum orðum.
E kkert þessara leikrita færði Vesk-
er stórar fjárfúlgur. Það var ekki fyrr
en með leikritinu „Chips wifch Everyth-
ing“ (Ristaðar kartöflur með öllu), sem
sýnt var í fyrra, að hann fékk for-
smekkinn atf þeirri fjárhagslegu urnbun,
sem vinsæl leikrit 1 West End veita.
í þessu verki lætur Wesker nýliða I
flughernum koma fram með ýmis gaimaJ.-
dags hálif-sannindi um eðli stéttabar-
áfctunnar, en hér er um að ræða mjög
gott leikhúsvertk, sem með köfluim ris
hátt og verður alit að því klass.ískt.
Vaxandi öryggi Weskers í leikritun
hefur haldizt í hendur við vaxandi ó-
ánægju hans með það hlutskipti að vera
aðeins ritlhöfundur. Hann hefur verið
fangelsaður fyrir þátittöku í mótmæla-
aðgerðum gegn kjarnorkusprengjum.
Nú hefur hann lagit ritstörfin til hlið-
ar í fcvö ár til að helga sig algerlega
„Centre 42“ og baráttunni fyrir menn-
ingarlegu jaínrétti.
Á margan hátt hefur Arnold Wesker
verið skophöfundum auðveldur skot-
spónn. Vélritaðar skýrslur hans til
„Centre 42“, sem jatfnan lýkur á „Arnold
Wesker (sign)“, minna á opinberar yfir-
lýsingar. Orðtæki ems og „að endur-
lífga ímynd verkalýðshreyfingarinnar‘4
valda mörgum heilabrotum um, hvað
slíkt komii menningariegu jafnrétti við.
F
Aj n almenningur gerir sér að góðu
ailltof mikið af ruisli og hégóma, og
Wesker er a.m.k. flestum duglegri og
einibeiötari við að aporna gegn því.
Kannski verður árangurinn af einbeitni
hans og yfirlýsingum um „byltingar“,
ásamt þeirri trú að hægt sé að þvinga
fólk til að njóta listaverka, ekki annar
en sá, að Mtilil hópur fólkis uppgötvi
hlluti, sem hann hefði sennilega hvorfc
eð er uppgöbvað að sjálfsdáðum. En
kvíði og ákafi Weskers eru ekki ástæðu-
lausir, og hann er fús tiíl að færa fóm-
ir fyrir það, sem hann trúir á. Hug-
myndin er að „Cenitre 42“ verði með
fcímanum listamiðstöð í Lundúnum —
og eitt sinn þegar Wesker taldi sig hafa
funddð heppilega byggingu, reyndi hanh
að festa kaup á henni með því að setja
að veði höfundarlaunin fyrir næstu
þrjú leifcrit sin.
„Bf þér stendur á sama, ertu dauða-
dæmdur!" Þesisi orð hrópar móðir
Ronnies til hans í lok leikritsins „Chick-
en Soup with Barley", og þau gætu
verið kjörorð Weskers. Hann er sífeiit
að viða að sér efni í leikritin, sem hann
æfilar að semja etftir tveggja ára hléið.
En sé hionum sagt, að hann ætti að ein-
beita sér að ritstörtfum og láta aðra um
veraldarvatfstrið, brosir hann bara
þrjózkufiUllu brosi manns sem hefur
tekið ákvörðun og verður ekki haggað.
Utgefandi: Hi Arvakur, ReykjaviK.
Framkv.stJ.: Sigfús Jónsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vieur.
Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Auglýsingar: Ami Garðar Kristinsson.
Ritstjúrn: Aðaistræti 6. Simi 22480.
2 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
18. tölublað 1963 ’