Lesbók Morgunblaðsins - 24.01.1971, Blaðsíða 4

Magnús F. Jónsson
Guð var beðinn
að borga
við hentugleika
Sr. Magnús á Gilsbakka.
í*eir sem njóta læknis-
þjónustu nútímans
eiga kannski erfitt
með að skilja til fulls,
hvað lungnabólgan var
skaðvænleg og að
helzta ráðið norður í
Miðf jarðardölum væri
að leita fótgangandi
suður yfir Tvídægru
til hómópatans
sr. Magnúsar
á Gilsbakka
HINN MIKLI SPEKINGUR,
SEM LÆKNAÐI SJtJKA
Á fyrstu tugum þessarar ald
ar vair heiilsufar ísilenzkiu þjóð-
arinnar mjög bágborið: Lungna
berklar herjuðu vægðarlaust
flestar eða allar sveitir lands-
ins. Æskufólk, konur og karlar
féllu unnvörpum í valinn fyrir
hinum hárbeitta ljá hins hvíta
dauða. Guðmundur Björnsson
landlæknir kom upp sigursæl-
um vígstöðvum í nágrenni höf
uðstaðarins. Ýmsir beztu menn
þjóðarinnar eins og sr. Magnús
prestur á Gilsbakka gengu i
fylkingarbrjóst landlæknis og
veittu honum lið á Alþingi við
fjárútlát sárfátækrar þjóðar til
herkostnaðar móti hervaldi
hvíta dauðans. Guðmundur
Björnsson fékk þvi ráðið, að
að hin ört vaxandi höfuðborg
fékk til daglegra nota eitt hið
bezta neyzluvatn, sem þekkist
í heiminum. Einar skáld Bene-
diktsson gaf borginni vatnsrétt
indin. Aldrei hefur nokkur Is-
lendingur gefið þjóð sinni svo
dásamlega gjöf.
Eftir síðustu aldamót tóku
íbúðarhús landsmanna gagnger
um breytingum. Gömlu torfbæ-
irnir voru unnvörpum að velli
felldir. 1 þeirra stað komu
timburhús, sem voru sambvggð
við torfveggi á bakhlið. Þessi
íbúðarhús voru loftbetri en
gömlu torfbæirnir, en miklum
mun kaldari. Yfirleitt bjó þjóð
in þá við bætiefnasnautt fæði,
einkum seinni hluta vetrar, en
fatnaður, einkum til sveita, var
skjóliítill og ekki vatnsheldur.
Þá kunni þjóðin ekki að not-
færa sér loðskinn. Þjóðin var
þá svo fátæk, að með sanni
mátti segja, að hún ætrtli varla
sæmileg föt á sig.
Lungnabólga var næst skæð-
asti sjúkdómur við hvíta dauð
ann. Stjórnskipaðir læknar
stóðu ráðþrota gagnvart þess-
um sjúkdómi, sem lagði marg-
an mann á náfjalir, unga sem
gamla, karla og konur. Hins
vegar var almenn trú á meðul-
um frá hómópötum sem settu
saman lungnabólgulyf eftir fyr
irsögn frá Hahneman hinum
þýzka, sem samdi bók um hómó
patíuna í byrjun nitjándu ald-
ar. Þetta voru undralyf, sem
án efa björguðu fjölda fólks
frá kvalafullum dauðdaga.
Ekki kann ég að rökstyðja
heilsumátt hómópatiskra lækn-
islyfja efnafræðilega, en á hitt
er að líta, að sterk trú og von
hafa orkað miklu um afturbata
og heilsubót, því andlegt og
líkamlegt ástand hvers eins, er
mjög samofið.
Sr. Magnús Andrésson á Gils
bakka í Hvítársíðu hafði al
mennt traust og tiltrúnað í Mið
fjarðardölum, sem meðalaiækn-
ir. Lungnabólgumeðul frá sr.
Magnúsi þóttu sérstaklega gefa
góða raun. Þessi meðul voru
ævinlega í tveimur litium glös-
um. Á Neðra-Núp, næsta bæ
við Torfastaði, þar sem ég ólst
upp, bjó bóndi, sem Hafliði
hét. Hann hafði nokkrum sinn
um fengið lungnabólgu og ver-
ið hætt kominn. Hann taidi að
meðul frá sr. Magnúsi hefðu
bjargað lífi sínu. Hafliði átti
ævinlega meðul frá sr.
Magnúsi og taldi sér fulla líf-
tryggingu. Hafliði lánaði stund
um meðul sín í lífsnauðsyn, þó
með þvi skilorði, að þau yrðu
fljótlega endurgreidd með sama
hætti og þau voru tUkomin.
Jóhann Kristófersson hét
bóndi. Hann bjó á Aðaibreið,
sem er fremsti bær í Austurár
dal. Jóhann var veiðimaður
mikill og hafði oft langar úti-
legur við veiðarnar haust og
vor á Amarvatnsheiði. Jóhann
hafði ávallt með sér lungna-
bólgumeðul frá sr. Magnúsi í
viðleguna.
Seinni hluta vetrar 1915
gekk lungnabólgufaraldur í
Miðfjarðardölum. Á einum bæ
lá gamall maður og kona á
miðjum aldri, en ekki mjög
þungt. Víðar var krankfellt,
með sama hætti. Allur meðala-
forði frá sr. Magnúsi á Gils-
bakka var uppgenginn, en
skuldir áfallnar, sem þurfti að
greiða sem fyrst. Einhverjr
málsmetandi menn báðu mig að
fara suður að Gilsbakka og
sækja vænar birgðir aí lungna
bólgumeðulum, ekki minna en
15 pör eða þrjátíu blös. Enginn
af sjúklingum 1 sveitinni var
talinn í bráðri lífshættu og
þess vegna þurfti ekki að hafa
mikinn hraða á um ferðina.
Ekki voru mér ætluð nein
ómakslaun fyrir slíka sendiför,
en guð beðinn að borga við
hentugleika. Þá var ekki venja
að taka daglaun fyrir að sækja
liæknd eða mieðul þó um lang-
an veg væri að fara.
Ég bað Ólaf Björnsson, sem
síðar var bóndi í Núpsdals-
tungu að fara með mér þessa
ferð með sömu kjörum og ég
hafði. Var það auðsótit mál. Ól-
afur var hraustwenni og mik-
ill ferðagarpur. Hann er enn á
lífi.
Tíðarfar var stillt um þær
mundir, auð jörð í byggð, en
hjarnfönn á fjöllum. Við ferða
félagar héldum á stað seinni
hluta dags og gistum á fremsta
bæ í Núpsdal og héldum á stað
yfir Tvídægru við fyrsta ris-
mál. Ekki varð okkur hinn
breiði fjallvegur þungur í
fangi, því gangfærð var svo
sem bezt varð á kosið. Við kom
um að Fljótstungu síðari hluta
dags. Þar bjuggu þá Jón Páls-
son og Guðrún Pétursdóttir.
Þau hjón tóku okkur opnum
örmum að venju, en hjá þeim
merku hjónum hafði ég oft gist
áður i réttarferðum við mikla
rausn og ógleymanlegt veg
lyndi.
Eftir nokkra viðstöðu i
Fljótstungu héldum við út Síð
una að Gilsbakka. Þar hafði
hvorugur okkar komið áður.
Þar var mikill bær, fom og
virðulegur, byggður að mestu
leyti af torfi að utan, en al-
þiljaður innanverðu. Sérstök
tign og þokki var yfir bænum
og öllu umhverfi hans. Við
höfðum tal af sr. Magnúsi og
sögðum honum, að við værum
sendimenn norðan úr Miðfirði í
veikindanauðsyn: Lungna-
bólgufaraldur væri með meira
móti á nokkrum bæjum í Mið-
fjarðardölum og ekki dygði
okkur minna en 15 pör af
lunignabólgu'meöuiluim. Séra
Magnús tók okkur mjög vin-
samlega og bauð okkur gist-
ingu, en meðulin kvaðst hann
skyldu hafa tilbúin næsta dag,
þó ekki fyrr en klukkan tvö,
því langan tima tæki sig að
setja saman svo mikinn meðala
forða.
Sr. Magnús Andrésson var
ekki mikill á velli, andlitsfall
hans var slétt, skeggstæði var
alrakað og mi'kil heiðríkja yfir
svipmóti hans öllu, sem bar
augljósan vott um andlega
reisn, viljafestu og óhaggan
lega sjálfstjórn, sem aldrei
myndi láta skeika að sköpuðu,
hvað sem að höndum bæri.
Miklar gáfur og djúphyggja
einkenndu málfar hans og allt
viðmót. Hann var í diplomarta-
frakka og var sú fyrirmanna-
fiík fornleg og sló á hana
grænleitum elliblæ og á því
fölnaður upphaflegur farvi.
Tveir skírir silfurhnappar
voru á mjóbaki og fór vel á
því. Framkoma hans var lát-
laus og Ijúfmannleg, laus við
embættis- eða lærdómshroka.
Við Ólafur fengum hina
beztu gistingu í öllum viður-
gerningi. Þegar leið að hádegl
næsta dag, fengum við boð frá
presti, að við skyldum koma til
gestastofu því meðul væru til-
búin. Við gengum í stofuna.
Hann sat virðulegur fyrir miðj-
um borðsenda. 15 meðalaböggl-
ar, vandlega umbúnir, lágu á
rauðmáluðum skáp í stofu-
horni. Prestur sagði að þá væri
svo langt liðið á dag, að ekki
myndum við fara á þvi dægri
lengra en til næstu bæja við
Tvídægru og nú skyldum við
taka tal saman um stund:
Prestur spurði um ýmsa
menn i Miðfjarðardölum, sem
hann þekkti til, þar á meðal
um Pál Guðlaugsson, sem hafði
þá fyrir löngu síðan sótt með-
ul til hans, er Pálína hús-
freyja á Efra-Núpi lá fársjúk
eftir barnsburð. Prestur rómaði
mjög karlmennsku Páls, er
hann lagði af stað yfir Tvl-
dægru í norðan hríðarveðri
um hávetur. Ekki var það fyrr
en vorið eftir, að hann frétti,
að Páll komst lifandi af heið-
inni og að húsfrú Pálínu hafði
fullbartnað af meðulunum, sem
Páll færði henni. Við spurðum,
hvort hann hefði að öllum jafn
aði annasamt við læknisstörf.
Ekki lét hann af að sér væru
þau þung á höndum, en oft
kvaðst hann hafa haft mikla
ánægju af þessu aukastarfi,
þegar vel hefði til tekizt. En
upphaflega hefði hann farið að
fást við þetta af einberri til-
viljun.
Ennþá, eftir marga áratugi,
er mér í ljósu minni hinn gáf-
aði og háimenntaði klerkur og
læknir, þar sem hann sat í
öndvegi sínu hrokalaus og ein
lægur, miðlandi sinni lffs-
reynslu á tvær hendur. Ég læt
hann nú sjálfan segja frá:
Þegar ég hafði lokið embætt
isprófi, var ég um skeið skrif
ari hjá Pétri biskupi Péturs-
syni og hafði líka kennslu með
höndum. Það var eitt sinn, að
ég átti leið þar um er uppboð
var haldið á litlu dánarbú.
Meðal annars var boðin upp
hómópatiubók á þýzku. Ég gerði
áhugalaust nokkurra aura boð
í bókina. Mótboð kom ekki, svo
mér var slegin hún og þóttist
24. janúar 1971
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS