Lesbók Morgunblaðsins - 16.04.1972, Blaðsíða 2

Hells Angels, Eng-Iar Vítis einn þeirra hópa, sem valda óróa
í Bandaríkjnnum.
Hvert stefna Bandaríkin?
við raunveruleikann. Slíkt
ástand getur ekki staðið lengi.
Ýmsar staðreyndir, sérstak-
lega það sem ég nefni „aðlögun
Ameríku að evrópskum siðum“
ryður raunsæinu braut.
Blaðam: Hvað eigið þér við
með „aðlögun Ameríku að
evrópskum siðum“?
Kahn: Hin húmanistiska
hefð, hinn fullkomni maður, ég
vitna til Montaigne. Menning-
in í sjálfri sér, vegna sjálfrar
sín andspænis nytsemiskenn
íngunni. Við teljumst til ann-
arrar siðmenningar norrænnar
og vestrænnar menningar. Sið-
menning spannar yfir Norður-
lönd, Þýzkaland, Holland og
Belgíu, Bretland, Bandarikin
og Kanada.
Blaðam: Þér eigið við, að
það þjóðfélag, sem lengst er á
veg komið, móti hin, sem fyigja
á eftir?
Kahn: Nei, það held ég ekki.
1 þessu norræna- vestræna
þjóðfélagi hafa fjölskyldubönd
in aldrei verið sérlega sterk og
trúin ýmist áköf eða engin.
Sambandið við guð hefur ver-
ið púðurtunna, ýmist brenn-
heitt eða alls ekkert. Þegar
allri hefð, boðum og bönnum
er snögglega varpað fyrir borð
eins og á Norðurlöndum, Bret-
landi og í Bandarikjunum,
skapast í þessum löndum
vandamál, sem ekki er til í
Frakklandi og gæti ekki mynd-
azt þar.
Blaðam: Frakkar eru sem óð-
ast að afkristnast.
Kahn: Öðru gegnir um
Bandaríkin, þau eru eina vel-
ferðarríkið, þar sem trúin er
almennt sterk, ef undan er skil
inn sá fámenni hópur, sem við
vorum að tala um.
Blaðam: Fimm prósent Amer-
íkana, þ.e. 10 milljónir
manna og meiri hlutinn ungt
fólk.
Kahn: Ég vil benda yður á,
að það er ekki rétt, sem sumir
halda fram, að það séu beztu
nemendurnir, sem snúa baki
við þjóðfélaginu. Beztu nem-
endurnir leggja stund á vís-
inda- og tæknigreinar og vilja
leggja sinn skerf af mörkum til
þjóðfélagsins.
Blaðam: Á þetta líka við um
stúdentana við Princeton, Har-
ward og Yale?
Kahn: Ég er að tala um þá
allra hæfustu úr hópi þeirra
hæfustu. Slakari námsmenn-
irnir velja bókmenntir, þjóðfé-
lagsfræði o.fl. Auðvitað eru
flestir stúdentar andvigir Viet-
namstríðinu, allir landsmenn
eru í rauninni á móti þvi, en
af mismunandi ástæðum. Að
minnsta kosti þriðjungur, ef
ekki helmingur stúdenta er á
móti stjórninni, en einungis
5% vilja algjöra breytingu á
kerfinu. Sá fámenni hópur skap
ar mikil vandamál. Loks er
svo mengunin, sá óleysti vandi
sem líklega drepur allt.
Blaðam: Er það rétt, sem
fimm prósentin segja um meng
unina?
Kahn: Mikill hluti gagnrýni
þessa fólks á iðnfyrirtækin er
réttmætur, en þó hvergi nærri
öll. Eitt sinn kom piltur hing-
að með spjald, sem stóð á
„Elskið, en drepið ekki.“ Ég
sagði við hann, að það væri
alis ekki um þet<t<i tvennt að
velja. Ástin og stríðið hafa allt
af skilið hvort annað vel. En
ástarguðinn á í stríði við iðn-
þjóðfélagið og það er stríðs-
ástand milli ástarinnar og f jöl-
skyldunnar. Öll þjóðfélög þarf
og að gagnrýna, en gagnrýn-
inni verður að setja einhver
takmörk.
Lítum fram á við, til ársins
1985 og hugleiðum þau við-
fangsefni sem tæknin þarf þá
að leysa. Við skulum miða við
Hudsonstofnunina, þar sem vis
indamenn hafa bent á 70 meiri
háttar vandamál, sem glíma
þarf við þegar sá tími kemur.
Mikil vinna er lögð fram til
lausnar mengunarvandamál-
inu. Mér finnst ólíklegt, að
nokkrir menn í okkar þjóðfé-
lagi muni í raun leggjast gegn
lausn þess. Iðnþjóðfélaginu er
kennt um mengunina, en ég er
þeirrar skoðunar, að á næstu
20 árum leysíst þessi vandi með
sameiginlegu átaki. Skynsam-
legar reglugerðir, framlag fjár
magns og tæknilegar framfarir
leysa vandann.
Svo að þetta takmark náist,
verður framleiðslan vitanlega
að aukast. Skipuleggja þarf
fram í tímann og stefna að því,
að losa fólk við ýmis störf, sem
það nú verður að vinna, svo
að það geti tekið við öðrum
störfum, eða bætt við sig störf
um í þágu aukinnar framleiðslu.
Vígorðin „Engin framleiðslu-
aukning" eru fáránleg tízkuslag
orð. Andspyrnan gegn fram-
leiðslu- og tækniþróuninni,
jafn fráleit ög hún er, hefur
þó þann kost, að hún auðveld-
ar setningu reglugerða til að
draga úr menguninni.
Blaðam: Megingagnrýnin
gegn iðnaðarþjóðfélaginu bein-
ist gegn því sem kallast „ríki
félagssamsteypna". Verzlun er
rekin frjáls og eftirlitslaus af
opinberri hálfu, sterkir auð-
hringar hafa tengsl sín i milli
og drottna í valdi fjármagns
síns og fáránleg, vélræn
neyzlufjármálastefna ákveður
óraunhæft þarfir neytenda
með auglýsingaskrumi.
Kahn: Það er alrangt
að segja að auðhringarnir
stjórni öllum verzlunarháttum.
Sannleikurinn er sá, að ef fyr-
irtæki framleiðir bila, sem
henta millistéttarfólki, trúir
menntafólkið þessu ekki.
Menntafólkið lítur svo á,
að auglýsingarnar hafi áhrif á
smekk fólksins, en þessu er í
rauninni alveg öfugt farið. Það
er yfirstéttarfólkið, sem er
miklu ginnkeyptara fyrir aug-
lýsingabrellum heldur en mið-
stéttarfólk. Ameriski millistétt-
armaðurinn veit vel hvað hann
vill, kaupi hann sér bíl, veit
hann hvað hann er að kaupa
og þurfi hann að láta gera við
bíl sinn, lætur hann ekki
gabba sig. Framleiðandi, sem
reynir að selja miliistéttarfólki
framleiðslu, sem það ekki vill
verður gjaldþrota. Midikjól-
arnir frá París seljast ekki
hér. 1 þessu landi er verzlunar
mátinn fastmótaður, eins og
þeir vita bezt, sem við við-
skipti fást. Hér verða aldrei
árekstrar milli stjórnarinnar
og þeirra sem stunda við-
skipti, nema í sambandi við
hernaðariðnaðinn. Fávizka við
skiptastéttarinnar um ameriskt
stjórnarfar vegur salt við and-
úð stjórnarinnar á stéttinni.
Fráleitt er að flokka verzlunar
stéttina og stjórnina sem eina
heiid, að undanskildum her-
gagnaiðnaði til landvarna, sem
er í nánum tengslum við stjóm
ina i Washington.
Ekki ber að neita því, að stór
fyrirtækjasamsteypurnar eru
voidugar og ganga í arf í viss-
um ættum. Ég tel þó, að þegar
fram í sækir muni þau fyrir-
tæki sem nú eru rekin af mörg
um ríkjum sameiginlega skipa
veieamesta sessinn í þróuninni.
Þau munu eflast af vaxandi
tæknibróun, þau verða betur
skipuiögð og þeim vex fiskur
um hrygg fjárhagslega. Auk
þess hafa þau þegar góða sölu
markaði og geta nýtt bæði inn-
lent og erlent fjármagn. Enn
er það eitt, sem bendir til
óvenju mikillar framþróunar á
næstu 10—20 árum, en það er
vöxtur alþjóðafyrirtækjanna,
sem ríkisstjórnirnar geta ekki
fylgzt með og treysta að mestu
á blómstrandi verzlun.
Blaðam: Iðnaðurinn í þágu
iandvarnanna er þá alveg í sér
flokki?
Kahn: Þau fyrirtæki skila
ekki miklum gróða, þau verða
gjaldþrota. Ekki neita ég því,
þar sem kapítalístisk fjármála-
stefna er rekin verða ýmsir
árekstrar og þar hafa sum fyr
irtæki að hálfu leyti einka-
leyfi. Þetta mun þó ekki ráða
úrslitum. Hernaðarframleiðsl-
an ræður ekki stefnunni, held
ur fyrirtæki eins og General
Motors, General Electrics og
Westinghouse.
Blaðam: BnalOnanurlnn er
nú ekki sérlega heppilegt
dæmi. Forráðamenn hans láta
sig smekk viðskiptavinanna
svo litlu skipta, að Evrópa hef
ur náð undir sig sumum mörk-
uðum sem amerískur bilaiðnað-
ur hafði áður.
Kahn: Þeir voru svo ánægð-
ir með eigin framleiðslu, að
þeir sofnuðu á verðinum. Þetta
skiptir þó ekki mestu máli.
Fyrir 10—15 árum framleiddu
Bandarikin 75% allra bila, en
nú einungis 40%. 1 raun eiga
þó bandariskir aðilar allmik-
inn hluta erlendra bilafram
leiðslufyrirtækja. 1 Ameríku
borgar þessi framleiðsla sig
ekki lengur og ég þori að veðja
að 1985 verða einungis innan
við 10% af bílaiðnaðinum í
heiminum staðsett hér í Am-
eriku. General Motors og Ford
munu þá láta öðrum þjóðum í
té verkfræðinga, teikningar,
sölukerfi og f jármagn.
Fyrir 50 árum óttuðúst all-
ir veldi tveggja risafyrirtæikja
hér, en það voru járnbrautim
ar og námuiðnaðurinn, sem
nuitu undanþágu frá gildandi
viðskiptalögum. Nú eru báðir
þessir aðilar á heljarþröminni.
Stáliðnaðurinn stendur einnig
höllum fæiti og hann hefur líka
reynt að koma sér undan
viðlskiptalögU'num. Skoðanir
Sohumpeters (austurriskur hag
fræðingur) á iðnaðarþjóðfélag
imu voru á rökum reistar. Iðn-
aðarflyrirtæki er byggt upp,
það blómgast og siðan hallar
undan fæti. Frá því augnabliki
að rekstur fyrirtækis er örugg
ur, slaknar á áðgátinni og fé
er sóað hugsunarlaust. Örygg-
iskenndin blekkir forstöðu-
mennina og þeir halda að nú
sé óhætt að draga úr aðgæzl-
umni. Margum verður fátaskort
ur á of mifclu athafnafrelsi.
Blaðam.: Vanikantar fcérfis-
ins koma einnig viða fram.
Ford- og General Motorsverk
smiðjumar eiga erfitt með að
halda uppi jafn ströngum aga
nú, meðal ynigiri starfsmanna
og áður tíðkaðist og iiá þá til
að skila sambæritegum vinnu-
afköstum og fyrirrennarar
þeirra í störfum gerðu.
Kahn: Við nánari athiugun er
það fyrirbæri þjóðfélagsi'egt og
þjóðemislegt og er afleiðing
skólakerfisins. Margir innflytj
endur, menn sem nú eru lártnir,
voru ákáflega færir handverks
menn, vel agaðir í vinnubirögð
um og ólu börn sín strangt
upp. Afkomendur þessara inn-
flytjenda eru nú orðnir mið-
stéttarmenn. Verkamaninastétt
núMðandi stundar hefur aldrei
komið ná’iægt iðnaði og aldrei
vanizt aga, hvorki á heimili né
í skóla. Skólar, sem kenna aga
útskriía fólfc, sem vi’.l viinna.
Blaðam: Hið slaka kennslu
kerfi endurspegla.r niðurlæg-
imgu þjóðfélagsins,
Kalin: Það endurspegiar
mifclu írernur hugsunarhátt og
viðhorf kennaranna. Kennslan
er orðin iðja, sem !eg>gur aða!-
kappið á nýjungar og hvers
kyns framúrstefmur í stað þess
að innræta börnum heilbrigða
löngun ti.l vinnu.
Blaðam.: Þeirri þróun verð
ur ekki snúið við.
Kahn: Þetta er ekki alls stað-
ar svona. Lítum á fátækra
hverfin. Þeidökki fjölskyldu-
faðirinn er strangur og mjög
ílhaldssamur. Dagbiöð'n vilja
endiiega kalla negrana „þel-
tRJKKZl mewn,” en SKorsanaKarm-
anir sýna, að sjálfir k'j ■ '
að kallast negrar. Ástæl' ;r
sú, að „þeldokkur" hö 'ð?r ti!
kynþáttabaráttunr.ar og negr-
ar verð að velja á milli kyra-
þáttabaráttu og þess, að
mennta sig. Áttatíu af hverjum
100 negrum velja menntunina,
því hún er ein; mögulieiki
þeirra til þess að ryðja sér
braut. Negrar vdlja haifa lög og
reglur, þvi uppþot og eitun!)yf
baka þeim hönnungar.
Blaðam.: Hverjum augum lít
ið þér þau áhrif, sem „Svörtu
Múhameðstrúarmennirnir" hafa
haft?
Kahn: Ég tel þau játovæð og
uppbyggjandi, ef lögreglan get
ur haldið þeim innan skymsam-
legra marka. En um „Svörtu
hlébarðana" er það að segja, að
þeir gefa sig ekki mikdð að
öðru fólkd þar, sem þeir eru
sterkir. Annars eru þeir ekiki
margir talsins.
Blaðam: Blaðamaður sannaði
nýlega að 28 foringjar „Svörtu
h!ébarðanna,“ sem drepnir
voru á síðastliðnu ári hefðu ver
ið förnarlömb keppiniauta eða
falið vegna innbyrðis reikn-
ingsskila, svo ekfci er vist hægt
að halda því fram, að lögregl-
an hafi drepið þá. Deilan milli
Eldrige Cleaver og Hiuey New
ton klauf þá í trvær fyllkingar,
en þeir hafa haft mikdl ábrif
á unga fólkið.
Kalm: Það eru neifcvæð á-
hrif. „Svörtu hlébarðamir"
virkja hatrið i baráttu simni
fyrir bættum kjörum þel-
döfcfcra. Á hinn bóginn eru
þeir miiklir púrítanar. Stúlk-
urnar ganga í öfclasíðum kjól-
um, álhamigendium sinum inn
ræta þeir sjálfsvirðingu og
hvetja þá til starfa, jákvæðrar
viðleitni og kenna þeim hag-
sýni. Þeir koma banniig eiranig
miklu góðu tii leiðar. Eitur-
lyfjameytandi úr þeirra hópi
hefur 95% mögoileika á bata,
en til samanburðar hefur hiwit-
ur eiturlyfjaneytandi aðeins
5% möguleika á að fcomast
aftur á réttan kjöl.
Blaðani.: „Svörtu hlébarðarn
ir“ eru efcki fjölmennur hópur.
Kahn: Nei, um 100 þúsund
manns.
Blaðam.: En víkjuim að öðru,
hve margir biökkumenn njóta
almenns styrkjar?
Kahn: Fimm — sex miíljón-
ir eða um fjórðungur svartra
manna. Ég tel stærsrtu brota-
lömina á þjóðfé’agskerfi okkar
vera þá, hve líitinn situðning
ríkið veitir þessu fólki, annam
en rétt að halda í þvi Kfi.
Þetta breytist. Ef við líturrr um
öxl, sjáuim við, að þega-r hafa
orð’ð töiuverðar framfarir á
þessu sviði.
Blaðr.m.: Það er ekki til
v’nna handa öliu þessu fóiki.
Þörf nútímaþjóðfélags fyrir ó-
sérhæ’fit vinmuafl minnkar stöð
U'gt.
Kahn: Það er nú efck' rértt.
Aukin sjátfvirkni annars
vegar og fækkun manna,
sem stunda ósérhæfð hand-
verk- hins vegar stenzt
nokkurn veginn á, en kaup fyr-
ir ‘Síðarnefndu þjónústuna hef-
ur hæfckað svo mi'ögý að en-g-
inn getur greitt slikar úppbæð
ir.'Lítum á he'milisstök-f'n, su-m
þeirra er hægt að vinna alveg
méð véium, önnur áð: nokkru,
en enn önnur e’núrtg's með
hönclunum. Viðgerðarþjónustan
er að verða nánast erog’n. Bili
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. apríl 1972