Lesbók Morgunblaðsins - 14.01.1989, Blaðsíða 9

.ír'V"
•...«>; «irs,!Fr?3s
'zzv&m-'i
: Vr*?*á t}M
vtviv'i r)A*<|»'»> *fx. -.fwC^nhO
««.«4t ^ ••‘A'V -rrV/
n,U /, JLv* 'X
íá-5r ÍdVlsS,
,._*..ví í.-^Tít3r
-..\Witis*,f,''T#w1í' ..y.v*
■ t§K
ifegfr
&3?á .
Atp
\y>
-rf.-f ->«W“ ] Vi
—Urf.* w/r*** ■ -v

Teikning af hjarta eftir Leonardo da Vinci.
anu. Málverk eftir N von Dardel.
Dæmigerð Herz-Jesú mynd.
arorðunum „amor vincit omnia“ — ástin
sigrar allt. Hjarta stungið þremur nöglum
umgirt þyrnikórónu er hið kristna „heilaga
hjarta“ en dýrkun þess var útbreidd á 17.
öld. Hjarta með þyrnikórónu er tákn jesúíta
og einkenni stofnanda reglunnar, Ignatius
frá Loyola. Tákn öfundar er norn sem nag-
ar hjarta.
Hjartað er frumgerðin fyrir tákn. Það er
því ekkert skrítið að hjartað er eina innra
líffærið sem kemur fyrir í myndlistinni. Að
vísu eru til líffræðilegar eftirmyndir og frá
menningarlegu sjónarmiði séð eru þær sem
gerðar eru af þeim Andreas Vesalius og
Leonardo da Vinci áhugaverðastar. Leon-
ardo teiknaði einnig sérstakan vöðvastreng
sem liggur um hægra hjartahólf og ber
hann síðan nafn hans.
En það er hjartað og tákngildi þess sem
er allsráðandi í myndefninu. Hjartað er,
bæði í máli og myndum, tákn fyrir margs
konar hlýjar tillfinningar: Vináttu, tryggð,
samúð og innlifun. Einnig líf, lífsorku, ná-
ungakærleika, ást, hlýju, sannfæringu, ein-
lægni, fórnfýsi, guðsótta, hugrekki og gö-
fuglyndi. Með útbreiðslu kristninnar fór
hjartað þó fyrst og fremst að tákna öll blæ-
brigði hins himneska og jarðneska kærleika.
Hjartað í Listinni
Á hinni nærri fimm metra breiðu Sigurð-
arristu á Ramsundsberget í Södermansland
í Svíþjóð sést Sigurður fáfnisbani vera að
reka drekann Fáfni í gegn með sverðinu
Gram. (Sjá mynd). Vinstra megin við hánn
er dvergurinn Reginn, sá sem smíðaði sverð-
ið. í miðri myndinni sést Sigurður aftur þar
sem hann heldur á hjarta drekans á teini
yfir eldi og er að steikja það. En þar sem
dálítið af blóði drekans kemur á tungu hans
skilur hann söng fuglanna sem vara hann
við Regin. Við tré þar sem fuglarnir sitja
stendur hesturinn Grani, klyfjaður skatti
Völsunganna sem Fáfnir á að gæta. Þetta
sama mótíf kemur fyrir í tréskurði á dyra-
stoðum stafkirkjunnar í Hjeltestad, Noregi.
Enn eldri mynd, eða elsta mynd sem vit-
að er um, sem sýnir trúlega hjarta er mynd
frá eldri steinöld af mammút í E1 Pindal-
helli á Spáni og sést á meðfylgjandi mynd.
En þetta er auðvitað ekki það sem við
er átt þegar talað er um hjartað sem tákn
í listinni.
Hjartað í Trúarlegri List
Fram að lokum 17. aldar kom hjartað
mjög sjaldan fyrir í listinni þrátt fyrir að
tákngildi þess hafi aukist mjög mikið með
útbreiðslu kristindómsins. Eftir það hefur
hjartað í hinni trúarlegu list yfirleitt einhver
af eftirfarandi táknum:
1. Eldslogar (sem þýðir að kærleikurinn sé
brennandi eða mjög heitur).
2. Sár (eftir sverð hermannsins sem
særði Krist á krossinum).
3. Naglar, örvar eða sverð sem fara í
gegnum hjartað.
4. Krans, oftast þyrnikrans.
5. Kross.
Ekki má gleyma því að logandi hjarta
táknar eina af hinum þrem guðlegu dyggð-
um, það er að segja kærleikann. Fyrsta
dyggðin, trúin, er táknuð með krossi og
önnur, vonin, er táknuð með akkeri.
„Hinn ágjarni
Með STEINHJARTAГ
Þegar haft er í huga hvað hjartað gegndi
litlu hlutverki í list miðalda er það kannski
skiljanlegt að þetta líffæri er á svona lítt
áberandi stað í hinni velþekktu lágmynd
Donatellos (1386—1466), á háaltarinu í
kirkju heilags Antoníusar í Padua (mynd
4) „Hinn ágjarni með steinhjartað.“ í sögn-
inni er hjartað aftur á móti aðalatriðið.
Myndefnið er byggt á helgisögn: Heilagur
Antoníus hefur lokið við að flytja líkræðuna
yfir ríkum og ágjörnum manni og lagt út
af orðum guðspjallsins „þar sem fjársjóður
þinn er, þar mun einnig hjarta þitt vera.“
Hann hefur ennfremur sagt að hjarta
hins látna sé ekki í líkama hans heldur í
kistu með gulli og gersemum og hefur því
ráðlagt mönnum að leita eftir þessu dýr-
mæta líffæri á tveim stöðum.
Atburðurinn á lágmyndinni á sér stað í
einkennilegu umhverfi, kannski innanhúss
í viðhafnarsal rika mannsins, kannski utan-
dyra eftir manníjöldanum að dæma. Á miðri
myndinni liggur hinn látni á börum. Bakvið
hann sjást tvær persónur, önnur er klædd
eins og prófessor en hin er aðstoðarprófess-
or í líffærafræði, sem hefur opnað bijóst-
kassann og leitar þar án árangurs að hjart-
anu.
Til hægri stendur heilagur Antoníus,
umkringdur söfnuðinum sem sýnir honum
virðingarvott og bendir á hinn látna. Á palli
bakvið hann eru nokkrar forvitnar persón-
ur. Vinstra megin við börurnar krýpur fólk
eða situr á hækjum eða stendur, það eru
hinir fátæku sem aldrei fengu neina ölmusu
úr hendi ríka mannsins. í bakgrunni mynd-
arinnar troðast fleiri áhorfendur og meðal
þeirra prestar sem hafa komið með kerti
og kransa til að vera útförina. Út við vinstri
kant lágmyndarinnar sjást nokkrir menn
lyfta upp hjarta ríka mannsins úr peninga-
kistunni. Þetta fremur kyrrláta atriði á sér
samsvörun í hægra homi myndarinnar í
hópi manna, kvenna og barna sem öll em
á hreyfingu. Þau virðast vera gripin af þessu
undri; því þetta er undur. Heilagur Antoníus
sem gert hafði ráð fyrir því að hjartað væri
á þessum stað er ákaft hylltur.
Stundum má sjá í listaverki eina persónu
rétta annarri persónu hjarta en það táknar
ást, vináttu eða lotningu gefandans. Það
er hægt að sjá dæmi um þetta í kirkju í
Padua, Madonna Dell’Arena. Það er mál-
verk eftir Giotto (1266— eða 1276—1337),
og sýnir unga konu í síðum kjól (sjá mynd).
Hún stendur á gullsekkjum en fyrirlítur ef
til vill jarðnesk auðæfi þar sem hún er ber-
fætt. I hægri hendi heldur hún á skál með
blómum og ávöxtum, en í þeirri vinstri á
hjarta sem hún lyftir á móti mahni efst í
hægra horninu. Augun ljóma og munnurinn
er hálf opinn eins og hún sé að segja eitt-
hvað. Svipurinn og allur líkaminn lýsir hlýju
og lotningu og skálin með blómunum og
ávöxtunum, gullsekkimir og ekki síst hjart-
að eru tákn fyrir hlýjar tilfinningar.
í Austurríska ríkisbókasafninu í Vín er
míníatúr-málverk, sem er mjög skýrt dæmi
um hvemig hjartað eitt og sér er látið hafa
táknræna merkingu. Myndin er eftir René,
meistarann, og er úr handriti konungsins
René af Anjou og er frá því um 1450 (sjá
mynd). Atburðinum sem á sér stað í mál-
verkinu er lýst nánar í textanum. Til vinstri
sést konungur, feitur í andliti, með nátthúfu
liggjandi í rúmi. Veran í miðið er Amor sem
hefur tekið hjartað úr bijósti konungsins.
Persónan til vinstri sem réttir fram hendum-
ar og er tilbúin að taka á móti hjartanu er
persónugervingur fyrir þjáningu og heita
löngun mannkynsins.
I frönskum annál frá byijun 16. aldarinn-
ar er annað míníatúr-málverk eftir Guil-
laume Cretin sem sýnir hjarta sem hefur
táknræna merkingu. Myndin sýnir Karl
mikla vera að beijast við heiðingjana þar
sem hann er persónugerður í babylonsku
skækjunni. Bardaginn á sér stað við stórt
tré, en undir þvl stendur annálsritarinn sjálf-
ur. í vinstri hendi heldur hann á borða sem
stígur beint upp og á honum standa þessi
orð „Cor regis in manu Dei est“. Þetta er
reyndar augljóst ef litið er á himininn fyrir
ofan. Innan svæðis sem lýsir skært í gulum,
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. JANÚAR 1989 9
J