Lesbók Morgunblaðsins - 12.10.1996, Blaðsíða 3

LESBÖK MOIK.l \I5IAI)SI\S - >ll\\l\(,/IISriH
40. TÖLUBLAÐ - 71. ÁRGANGUR
EFNI
Tveir listmálarar
Kjartan Guðjónsson og Helgi Þorgils Frið-
jónsson deila opnu Lesbókarinnar að þessu
sinni. Kjartan er einn úr upphaflega sept-
emhópnum. Nú opnar hann sýningu sem
hann nefnir Konan og ljóðið. I samtali við
Þröst Helgason af því tilefni eru þó hvorki
konur né ljóð honum efst í huga, heldur
sérfræðingaveldið í myndlistarheiminum.
Helgi Þorgils Friðjónsson er nemandi
Kjartans. Málverkið átti við andstreymi að
etja og árið 1980 var Helgi Þorgils meðal
annars sagður hafa málað síðasta málverk-
ið sem gert yrði. Þeirri útför hefur þó ver-
ið aflýst, eins og Orri Páll Ormarsson segfir
í umfjöllun um Helga Þorgils sem er á Sjón-
þingi Gerðubergs þessa helgi.
Björn Jónsson
- karlssonur ævintýrisins - eins og grein-
arhöfundurinn, Sveinn Skorri Höskulds-
son prófessor, nefnir hann, var af alþýðu-
fólki kominn en reis til þeirra metorða
að verða bæði ritstjói ísafoldar og ráð-
herra eftir kosningarnar 1908. Það er
síðari hluti greinarinnar sem hér birtist
og heitir: Bardagamaður í eðli sínu.
Ivar Aasen
faðir nýnorskunnar var mikill íslandsvin-
ur og bar djúpa virðingu fyrir íslenskri
tungu og menningu.
Hugur Aasens til
íslendinga kom
einkar skýrt í
^jós í ávarpi
sem flutt
var á þjóð-
hátíðinni á
Þingvöllum
1874. Þar
segir Aasen
að á sama
tíma og
Norðmenn
vanræktu hina
gömlu norrænu
tungu og hættu að
no ta hana í kirkju og
skólum hafi íslendingar haldið tryggð við
málið og fullkomnað það enn meir. Norð-
menn vi^ji nú þakka þessa tryggð Islend-
inga. Kjartan G. Ottóson hefur skrifað
grein um Aasen í tilefni þess að á þessu
ári minnast menn 100 ára ártíðar hans.
Forsíóumyndina tók Einar Falur af listmólurunum Kjartani Guðjónssyni
og Helga Þorgils Friðjónssyni.
STEINGRÍMUR THORSTEINSSON
HVAR ERU FUGLAR
ÞEIRÁSUMRISUNGU?
Hvar eru fuglar þeir á sumrí sungu?
Þeir suður flugu brímótt yfír höf.
Hvar eru blómin sæl frá sumrí ungu?
Und snjónum hvfla þau í vetrar gröf.
Hvað er nú söngva? vindgnýr hærri og hærrí
um hvítnað land, en þung með drunu-hljóð,
þar þögull sjófugl þyrpist brimströnd nærri,
.hinn þrúðgi gýmir kveður stirðan óð.
Hvað er nú blóma? helblóm hörku viður,
sem hrímhvít skarta frosnum rúðum á,
og geislablóm, sem glitar máni niður
á glerskyggð blásvell vetrarheiði frá.
Nei, sönglíf, blómlíf fínnst nú aðeins inni,
þar andinn góður býr sér sumar til
með söng og sögu, kærieik, vina-kynni
á kuldatíð, við arin-blossans yl.
Svo dvelji söngflug hver einn fyrír handan
og hylji fönnin blómið hvert, sem dó;
vér eigum sumar innra fyrir andann,
þá ytra herðir frost og kyngir snjó.
Steingrímur Thorsteinsson, 1831-1913, vor eitt helsta skóld rómantísku
stefnunnar í íslenskum bókmenntum. Hann las mólfræði við Hafnarhó-
skóla, ótti heima í 20 ór í Danmörku þar sem hann fékkst við ritstörf og
var orðinn þjóðkunnur þegar hann hélt heim, þar sem hann gerðist
kennari og siðor rektor lærða skólons. Þjóðin kunni utanað mörg ættjarð-
arljóð Steingrims, þvi þau voru oft ort við þekkt sönglög.
RETT AÐFERÐ,
RÖNG EÐA
WHITBY-AÐFERÐIN
RABB
SNEMMA sumars skrapp ég
til Englands til að kynna mér
verkmenntun og fullorðins-
fræðslu ásamt nokkrum öðr-
um Evrópubúum. Við dvöld-
um vikutíma við Teeside,
norðarlega í Iandinu við
vöggu sjálfrar iðnbyltingar-
innar. Nú bera borgir og bæir merki atvinnu-
leysis og niðurlægingar. Umhverfís eru
fagrar sveitir og lítil sjávarþorp sem minna
enn á smyglara og dulúð fortíðar.
Við lærðum þarna margt og mikið um
gæðastjómun í verkmenntun, um Evrópu-
staðla prófa, um nákvæmari inntökuskilyrði
nemenda, matsaðferðir og samkeppni fram-
haldsskóla um nemendur og kennara. Bretar
eru að endurskipuleggja verkmenntun í landi
sínu. Kvöld eitt, að loknu dijúgu dagsverki,
fórum við til Whitby, smábæjar við sjóinn,
okkur til skemmtunar. Þaðan er sjálfur Drak-
úla greifí ættaður. Við slógumst í hóp ferða-
manna sem gengu um bæinn undir leiðsögn
frábærs sagnamanns sem hafði bmgðið sér
í gervi hins ódauðlega greifa. Hann hóf frá-
sögn sína á því að segja okkur, að til séu
þijár aðferðir við alla hluti, sú rétta, sú ranga
og loks Whitby-aðferðin. Sú hin síðastnefnda
gengur ævinlega upp þótt hún sé strangt
til tekið hvorki rétt né röng. Samkvæmt
henni helgar tilgangurinn meðalið. Mér varð
hugsað til þess að við íslendingar notumst
gjarnan við Whitby-aðferðina þegar eitthvað
stendur til.
Kvöld eitt í júlí setti ég sjálf allt mitt traust
á Whitby-aðferðina. Þetta kvöld átti að rýma
til fyrir nýrri eldhúsinnréttingu heima hjá
mér. Vinkona mín barði að dymm, opnaði
og gekk inn óvenju gustmikil. Hún var klædd
fallegum sumarbúningi með glæsilega bláa
eyrnalokka og skærmálaðar varir líkt og hún
væri á leiðinni í garðveislu. „Heldurðu að
maður dressi sig ekki upp fyrir niðurrifsstarf-
semi,“ sagði hún hress í bragði og bætti svo
við: „Sjáðu hvað ég fann,“ og veifaði vold-
ugu kúbeini og þungri sleggju. Ég kvaddi
eldhúsinnréttinguna mína í huganum. Við
munduðum kúbeinið og nú hófst eitt
skemmtilegasta kvöld sumarsins. Við lögðum
til atlögu við hillur og skápa, æpandi af gleði
þegar eitthvað lét undan. Siguróp okkar,
þegar stoð ein mikil brotnaði undan sam-
eiginlegu átaki, minntu líklega fremur á
Tarzan en Jane. Mér varð hugsað til vesal-
ings nágranna míns, sem er óvenju næmur
fyrir öllum aukahljóðum í húsinu, og vonaði
heitt og innilega að hann hefði farið með
spúsu sína í langa kvöldgöngu. Allt í einu
sagði vinkona mín, sem ævinlega hefur vit
fyrir okkur báðum: „Heyrðu, við skulum
hætta að rembast þetta eins og ijúpan við
staurinn og hugsa. Maðurinn minn segir að
karlmenn noti ævinlega höfuðið við svona
verk. Það er líklega eitthvað til í þessu hjá
honum, þótt við viðurkennum það aldrei
opinberlega. Svona verk eru náttúrlega eng-
in kraftaverk." Ég stundi, þurrkaði svitann
af andlitinu ogyggldi mig. „Jæja, það er
sama hvaðan gott kemur," tautaði ég. Lík-
lega var þetta ráðlegt. Við settumst niður
og hugsuðum. Skoðuðum samskeyti og nagl-
festingar og réðumst loks aftur til atlögunn-
ar, öllu yfírvegaðri en fyrr. Nú skotgekk
verkið. Fyrr en varði höfðum við rifíð allt
út úr eldhúsinu.
Næst losuðum við gamalt baðker á ljóns-
fótum úr baðherberginu og bárum allt dótið
í snyrtilega hrúgu að húsabaki. Við vorum
himinlifandi og fengum þarna enn eina stað-
festinguna á því að konur geta allt. Niður-
rifsstarfsemin var óskaplega skemmtileg,
hraðvirk og árangursrík.
Uppbyggingin var erfiðari og öllu tíma-
frekari. Þar kom til kasta iðnaðarmanna-
flokks, sem þurfti að samstilla líkt og þegar
ballettmeistari stillir saman dansara fyrir
sýningu. Ekkert mátti fara úrskeiðis, störfín
varð að vinna í réttri röð og án tafar. Raf-
virkinn kom, greindi vanda heimsmálanna
og raflagnanna og sendi mér svo son sinn
til að sjá um lagnimar. Málarinn kom líka,
með lið hjálparkokka, spilaði hávaðatónlist
á útvarpið mitt, og sparslaði veggi. Máln-
ingarvinnuna tóku þeir seinna með átaki
fram á rauða nótt. Smiðurinn, yfirvegaður
og stoltur, minnti helst á skurðlækni sem
er að búa sig undir uppskurð á auga, þar
sem hann stóð innan um kassa með innrétt-
ingum og efni og raðaði foiTnum og málum
í huganum áður en hann tók til óspilltra
málanna. Píparinn lagði lagnir, fór svo í
sólarlandaferð, sendi frænda sinn til að taka
við. Sá hvarf einnig í sumarfrí, og svili hans
kom og hélt verkinu áfram. Loks birtist píp-
arinn sjálfur aftur, brúnn og sællegur, og
lauk því með prýði. Þó var múrarinn minn
einn eftirminnilegasti maðurinn í þessum
hópi. Hann var heimspekingur til orðs og
æðis og þó fámáll. A honum hvíldi sú ábyrgð
að tryggja að sturtubotn, sem verið var að
koma upp, héldi vatni og væri auk þess
nægilega rúmgóður fyrir fatlaðan mann að
athafna sig. Ég hef sjaldan séð vandaðri
vinnubrögð né meiri metnað lagðan í nokk-
urt verk. Múrarinn mætti gjarnan upp úr
sex á morgnana til að leggja drög að verk-
inu. Hann kom aftur flest kvöld og vann
frameftir.
Iðnaðarmennirnir mínir umgengust hver
annan ekki ósvipað og kettimir í hverfínu.
Allt gekk snurðulaust svo fremi að hver um
sig virti svæði hins og blandaði sér ekki í
vinnubrögð náungans. Ef út af þessu brá,
stundu þeir lágt og höfðu orð á því að þessi
eða hin starfsstéttin hefði hæfílegt vit á fag-
mennsku annarra. Þótt Whitby-aðferðin skili
árangri á sinn hátt eru verksvit og fagleg
vandvirkni helstu aðalsmerki manna, enda
dugar Whitby-aðferðin betur til niðurrifs en
uppbyggingar.
Verksvit liggur væntanlega misvel við
mönnum eins og flest annað. Eitt er þó víst,
því betri sem verkmenntunin er á öllum svið-
um, þeim mun meiri líkur eru á því að verk-
menning þróist og dafni í landi framtíðarinn-
ar. Því er mikilvægt að treysta sem allra
best verkmenntun í framhaldsskólum okkar.
Við getum lært margt af Bretum í þessu efni.
Einn helsti galli á nýja verkmenntakerfi
Bretanna virtist vera sá, að þeir, sem allra
helst þyrftu á góðri menntun að halda, virt-
ust einna ólíklegastir til að fá inngöngu í
framhaldsskólana, eða ljúka námi sínu, kæm-
ust þeir þar að á annað borð. Sú tilhneiging
blasti við að litið væri á nemendur sem
„framleiðslueiningar", og þá sem ekki ná
prófí sem „óarðbærar einingar" eða
„áhættufé", og skólana sem „rekstrareining-
ar“ í innbyrðis samkeppni á hinum „fijálsa
markaði“.
Ég ræddi stuttlega við bjarteygan, sextán
ára pilt, sem hafði lítillega komist í kast við
lögin vegna búðarhnupls og lent á blind-
götu. Hann sótti námskeið á illa búnu verk-
stæði fyrir vandræðaunglinga, þar sem hann
fékk hvorki réttindi til vinnu né framhalds-
náms. Hann horfði á mig stórum, brosmild-
um augum og sagði: „Helst hefði ég viljað
læra rafvirkjun og eignast mitt eigið fyrir-
tæki þegar ég verð stór, en ætli ég verði
ekki bara dópsali. Auðvitað fylgir því áhætta,
og maður verður að passa sig að nota ekki
draslið sjálfur. En þetta svokallaða nám hér
skilar okkur bara á atvinnuleysisskrá. Ég
þekki það líf vel, því bæði pabbi og afí voru
atvinnulausir mestan part ævinnar. Dópsal-
inn í hverfinu mínu er eini maðurinn sem á
bíl, kærustu og eigin íbúð.“ Ég hugsaði með
mér að líklega væri þetta ekki svo vitlaust
frá sjónarhóli þessa gerðarlega pilts.
Koma skólarnir okkar öllum nemendum
til þess þroska sem æskilegt væri? Styðjum
við þá nægilega til að þeir geti forðast rugl
og óráðsíu, gert mistök og lært af þeim án
þess að þeir heltist úr lestinni? Við eigum
afbragðs iðn- og tæknimenntað fólk og frá-
bæra listamenn. Hvemig ætlum við að
tryggja að svo verði áfram? Framtíðin ræðst
af því að við eflum verklega, tækni- og list-
menntun ekki síður en bóklegar menntir.
Það er nauðsynlegt en ekki nægilegt að
auka fjármagn til verkmenntunar og bæta
þar kennsluhætti. Við þurfum þó allra helst
að breyta viðhorfum til starfa. Latur háskóla-
prófessor, kjarklaus og sérhygginn stjóm-
málamaður eru jafnmiklir amlóðar og físk-
verkakona sem svíkst um að beinhreinsa
þorskflak. Við þurfum að átta okkur á því
að störf eru einungis mikilvæg og merkileg
séu þau unnin vel.
DÓRA S. BJARNASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. OKTÓBER 1996 3