Lesbók Morgunblaðsins - 09.08.1997, Síða 4
I
Mynd: Arni Elfar.
ÞEGAR Jón missti kjól og kall eftir að hafa eignast barn með Jórunni Brynjólfsdóttur, fékk hann uppreisn æru og nýtt braut að Stað í Grunnavík. En þegar Jórunn ól honum
þriðja barnið var lokið prestskap hans vestra.
JÓN ÞORLÁKSSON fæddist í Sel-
árdal í Arnarfjarðardölum, 13.
desember 1744. Faðir hans hét
Þorlákur Guðmundsson og stund-
aði preststörf en var dæmdur af
prestskap 1749 vegna þess að
hann var drukkmn við guðsþjón-
ustu og fór allt í svo miklum
handaskolum við embættisstörfin að hneyksli
mátti heita. Móðir Jóns hét Guðrún Tómas-
dóttir úr Tálknafirði, og var faðir hennar
einn af hinum svonefndu Sellátrabræðrum
sem voru annálaðir um Vestfirði og víðar
fyrir frábæra burði, harðfengi og karl-
mennsku.
Um æsku Jóns er lítið vitað og lítið kunn-
ugt um nám hans í uppvexti, nema það sem
sjá má af vitnisburði úr Skálholtsskóla. Eftir
því sem þar segir hefur hann komið í skól-
ann um haustið 1760. Eftir þriggja ára nám
var hann útskrifaður með þeim orðstír að
hann sé „engum skólabræðra sinna síðri í
vísindum og tungumálum, heldur flestum
fremri“. Fyrir siðferði fær hann góðan vitnis-
burð. Hann var þá nítján ára. Jón gerðist
síðan skrifari hjá Magnúsi amtmanni Gísla-
syni og fluttist með honum að Bessastöðum
1766. Þá vildi til að Magnús amtmaður and-
aðist um haustið og fór Jón þá til Ólafs
amtmanns Stephánssonar og var hjá honum
þar til hann varð vígður kapellán hjá Gísla
presti í Saurbæjarþingum í Dalasýslu 1768.
Skömmu síðar andaðist Gísli prestur og fékk
Jón þá brauðið og var þar prestur í tvö ár.
SKÁLDIÐ
Á BÆGISÁ
EFTIR EYÞÓR RAFN GISSURARSON
Séra Jón Þorlóksson, löngum kenndur við Bægisó,
var af vestfirskum uppruna og orðinn 44 ára þegar
hann fluttist norður. Hann er minnst sem brautryój-
anda í1 Ijóólist og fyrir að hafa þýtt Paradísarmissi
Miltons á íslensku.
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 9. ÁGÚST 1997
Á þeim tíma bjó í Fagradal gildur bóndi
sem hét Brynjólfur Bjarnason og kona hans
Ingibjörg Pálsdóttir. Ein af dætrum þeirra
hét Jórunn, álitleg stúlka og efnileg. Jón
felldi mikla ást til hennar og vildi eiga hana,
en faðir hennar var því ósamþykkur, mun
honum hafa þótt prestur óefnilegur til bú-
skapar. En ekki hefur Jórunni litist illa á Jón
því hún átti með honum tvö börn. Hið fyrra
fæddist 1770 og varð Jón þá að sleppa kjóli
og kalli. Var hann þá ýmist að Hjarðarholti
í Borgarfirði, hjá Þorgrími sýslumanni Sig-
urðarsyni eða með Ólafi prófasti Einarssyni
á Ballará, í nánd við Fagradal. Veturinn
1771-72 var hann í Nesi hjá Bjarna land-
lækni Pálssyni og skrifaði fyrir hann.
Um vorið 1772 fékk Jón uppreisn æru og
var veittur Staður í Grunnavík. Þangað fór
hann og tók við embættinu, en var þar
skamma stund, því þá ól Jórunn annað barn
og kenndi það Jóni og var á sömu stundu
lokið prestskap hans. Fór hann J)á aftur til
Beiðafjarðar og vistaðist þar. Á þessu ári
missti hann föður sinn, en móðir hans var
önduð áður.
Árið sem Jón missti prestskap í Grunnavík
(þ.e. 1772) fékk Ólafur Ólafsson leyfi kon-
ungs til að setja á stofn prentsmiðju í Hrapps-
ey og var hún flutt til íslands 1773. Um
haustið 1773 ræðst Jón til starfa í Hrappseyj-
arprentsmiðju sem prófarkalesari. Meðan Jón
var í Hrappsey varð hann ástfanginn af konu
er hét Margrét Bogadóttir, en þær voru systk-
inadætur, hún og Jórunn i Fagradal. Fékk