Alþýðublaðið - 09.12.1986, Blaðsíða 18

18
Þriðjudagur 9. desember 1986
Hin lýðræðislega leið til
friðar, frelsis og framfara
Framhald af bls. 8
6. Gildismat
jafnaðarmanna
Þetta leiðir af grundvallarvið-
horfum lýðræðisjafnaðarmanna til
einstaklinga og þjóðfélags. Hug-
myndir lýðræðisjafnaðarmanna
eiga jafnt við í ríkum þjóðfélögum
og snauðum. Þær hafa almennt
gildi.
(13) Fyrsta gildið er frelsið: Það
eru augljós tengsl milli valddreif-
ingar í efnahagslífinu og pólitísks
frelsis. Markaðskerfið, sem byggir á
frjálsum aðgangi að upplýsingum
og frjálsu frumkvæði einstaklinga,
gegnir þýðingarmiklu hlutverki í
okkar þjóðfélagi. Það verður hins
vegar að lúta félagslegri stjórn.
(14) Annað gildið er lýðræði: Það
eru augljós tengsl milli lýðræðis og
samkeppni. Án samkeppni verða
mannlegar eigindir eins og hug-
kvæmni, frumkvæði, sköpunar-
kraftur og dugnaður, ekki leystar úr
læðingi. En samkeppni á efnahags-
sviðinu og í þjóðfélaginu veldur
árekstrum, ef hún fær ekki póli-
tíska útrás í farvegi lýðræðisins. Ein
merkasta uppgötvun s.l. tveggja
áratuga er að lýðræði er praktísk
nauðsyn fyrir efnahagslegar fram-
farir.
(15) Þriðja gildið er félagsleg sam-
staða: Félagsleg samstaða er for-
senda fyrir árangursríku starfi
fjöldahreyfinga eins og verkalýðs-
hreyfingar og samvinnuhreyfingar,
í lýðræðisþjóðfélagi. Félagsleg
samstaða þarf að birtast í smærri
einingum: Á vinnustöðum, í sveit-
arfélögum og í samtökum áhuga-
manna um sérstök málefni samfé-
lagsins. Félagsleg samstaða smærri
byggðarlaga t.d. í löndum Þriðja
heimsins, er lífsnauðsyn fyrir sjálf-
vöknum efnahagsframförum.
(16) Fjórða gildið er útvikkun rétt-
arríkisins: Meginmunurinn á lýð-
ræðisjafnaðarstefnu og þróuðum
kapitalisma, fyrir utan kröfuna um
félagslega samstöðu, er sá, að við
takmörkum ekki gildi löggjafar-
valds og réttarríkis eingöngu við
löggæslu og réttarfar. Löggjafar-
valdið hefur líka þýðingarmiklu
hlutverki að gegna varðandi stjórn-
un efnahagsstarfseminnar. Mark-
aðir eru þýðingarmiklir, en tak-
markaðir. Það verður að stýra sam-
keppni. Stundum að neyða einka-
aðila til samkeppi. Það verður að
setja reglur um réttindi verkafólks;
lög um takmörkun á einokunarað-
stöðu; reglur um stjórnun mark-
aða, ekki hvað síst í alþjóðavið-
skiptum.
(17) Þess vegna er inntak frelsis-
hugtaksins allt annað í hugmynd-
um lýðræðisjafnaðarmanna en
markaðshyggjupostula. Báðir tala
um virðingu fyrir frelsinu. Frelsi til
að hugsa, tjáningarfrelsi, prent-
frelsi, ritfrelsi, samtakafrelsi,
fundafrelsi. Við leggjum áherslu á
samtakafrelsi, þar með talið frelsið
til verkfalla.
En aðalmunurinn er þessi. Við
viljum að frelsi einstaklingsins sé
tryggt líka með löggjöf, þegar kem-
ur að efnahagsstarfseminni og sam-
skiptum manna á því sviði. Við
þurfum ekki bara lögreglu og dóm-
ara í prívatsamskiptum okkar.
Samkvæmt hugmyndum markaðs-
hyggjumanna ber að afnema állan
rétt samfélagsins til íhlutunar í
efnahagsstarfsemina. En ef allir
eiga að vera frjálsir að gera það sem
þeir vilja á efnahagssviðinu er það
um leið orðið að frelsi til að ganga
á rétt annarra. Óteljandi dæmi um
misbeitingu auðhringa á efnahags-
legu valdi sínu, á kostnað almenn-
ings og neytenda, sanna hið tvö-
falda siðferði markaðshyggjunnar
á þessu sviði.
(18) Fimmta gildið er valddreifing-
in: Hvorki kommúnistar né mark-
aðshyggjumenn eru í reynd vald-
dreifingarmenn. Jafnaðarmenn
vilja dreifa hinu efnahagslega og
pólitíska valdi. Þeir vilja takmarka
og dreifa ríkisvaldinu, til smærri
eininga héraða og sveitarfélaga.
Hugmyndin er hvarvetna sú að
skapa mótvægi við miðstjórnar-
valdið og efla getu hinna smærri
eininga til sjálfsstjórnar og sam-
keppni. Aðeins með því móti verða
framfarir sjálfvaknar. Þær geta
aldrei orðið fyrir tilverknað utan-
aðkomandi valdbeitingar.
Ein helsta hindrun fyrir efna-
„Dreifing hins pólit-
íska valds er forsenda
lýðræðis og þar með
framfara
hagslegum framförum í löndum
Þriðja heimsins er ofvaxið ríkis-
bákn, sem mergsýgur sveitir og hér-
uð og veldur ójafnri þróun, ofvexti
borga og uppdráttarsýki sveitanna.
Hrikaleg mistök hafa átt sér stað að
þessu leyti í löndum Þriðja heims-
ins og með svokallaðri þróunar-
hjálp. Mörg þjóðfélög eru beinlínis
á barmi byltingar af þessum sök-
um.
Dreifing hins pólitíska valds er
forsenda lýðræðis og þar með fram-
fara.
(19) Sjötta gildið felst í stjórnun á
tækniþróuninni: Sósíalisminn sem
hugmyndakerfi er sprottinn upp úr
iðnþróun Vesturlanda. En hagkerfi
og tækni hafa í mörgum tilvikum
undirokað manninn, í stað þess að
vera í þjónustu hans. Við þurfum
að snúa þessu við. Lykillinn að
efnahagsframförum er ekki fyrst og
fremst tækni eða peningar, heldur
geta mannsins til þess að ná valdi á
stjórnun tækninnar. Síðan kemur
allt hitt af sjálfu sér.
Með stjórnun tækniþróunar vilj-
um við hindra tvískiptingu þjóðfé-
lagsins: T.d. i ofvaxnar borgir og
vanþróuð héruð; síþensla höfuð-
borga en samdrátt á landsbyggð;
ofvöxt ríkisbákns en stöðnun fram-
leiðsluatvinnuvega.
Oftrúin á uppbyggingu þunga-
iðnaðar er dæmi um slíkan söguleg-
an misskilning. Jöfn þróun er fyrst
og fremst afleiðing mannlegra við-
horfa, menningarumhverfis og
sögu; m.ö.o. hún byggir á getu ein-
staklinganna til að ná tökum á nýrri
tækni, til þess að auka framleiðslu-
afköst og hagsæld. Hvorki
kommúnismi né kapitalismi hafa
getað leyst þessi vandamál.
7. Friðarhreyfing
(20) í krafti þessara lífsviðhorfa,
þessa siðferðilegu sjónarmiða og
þessa gildismats er lýðræðisjafnað-
arstefnan best fallin til þess að vísa
veginn til jafnrar þróunar og þar
með réttlátara þjóðfélags. Jöfnun
hinna efnahagslegu gæða, jafnrétti
gagnvart þeim tækifærum, sem líf-
ið hefur að bjóða, greiður aðgangur
að áhrifum og valdi í næsta um-
hverfi. Allt eru þetta gildi, sem
stuðla að friði og sáttum í hverju
þjóðfélagi og þ.a.l. heimsfriöi.
(21) Þess vegna er það að hin al-
. sa^el
savitöa?
.asWL®
n n ^nwn
nniuúÍB
SAMBANDSINS
ÁRMÚLA 3, SÍMAR 68 79 10 - 68 12 66
SINGER 8618:
Frjáls armur
Rafeinda fótstig
Lárétt spóla
Sjálfvirk hnappagöt
Beinn saumur
Zig-zag
Blindfaldur
Stungu Zig-zag
Styrktur saumur
Teygju saumur
Overlock
Vöfflusaumur
Tvöfalt overlock
Fjöldi nytja- og
skrautsauma
Auðvitað hefir svonafullkominvélfrjálsan arm og rafknúið fótstig.
Við notkun tvö földu nálarinnar fást ýmsar skemmtilegar
áferðir og auk þess saumar SINGER 8618 öll efni, mjúk sem hörð.
Fæst á eftirtöldum stödum: Rafbúö Sambandsins,
Mikiagaröi og Domus og Kaupféiögum um landallt