Alþýðublaðið - 09.12.1986, Blaðsíða 22

22
Þriðjudagur 9. deserr.ber 1986
Menningar- og fræðslusamband alþýðu:
Þú hefur orðið og
hvernig bregstu við
Bók sem á brýnt erindi í skóla landsins
Eitt af því sem virðist þjaka fólk
nú til dags hvað mest, er óttinn við
að standa upp og segja skoðun sína
við hin ýmsu tækifæri, jafnvel þótt
viðkomandi langi til þess og þurfi
að gera það. Að halda ræðu, flytja
ávarp eða tala máli sínu á annan
hátt, er allt of mörgum ofviða, sök-
um þess að fólk heldur að það
kunni ekki að koma fyrir sig orði og
verði fyrir bragðið að athlægi. Og
er nokkurs staðar hægt að læra að
koma fyrir sig orði?
Já, ný er það hægt. Komin er út
bók hjá Menningar- og fræðslu-
sambandi alþýðu þar sem fólki er
kennt þetta lið fyrir lið og heitir: Þú
hefur orðið. Óbundin en vel unnin
samt og sennilega tiltölulega ódýr.
í inngangi segir að „markmiðið
með útgáfu bókarinnar sé að kenna
undirstöðuatriði í ræðumennsku
og er þá átt við ræðumennsku í víð-
tækasta skilningi, þ.e. bæði samn-
ingu og flutning á ræðum og erind-
um og þátttöku í umræðum". Les-
og fleira. Sem sagt alhliða bók um
ræðumennsku.
Ég fæ ekki betur séð en að þessi
ORN BJARNASON
skrifar um bækur
andanum er leiðbeint við alla þætti
ræðumennsku, uppbyggingu ræð-
unnar, undirbúning, raddbeitingu,
öndun, framkomu í ræðustól og
eins að semja handrit. Fleira mætti
telja, svo sem ýmsar útgáfur mál-
flutnings sem eru kenndar í bók-
inni: Að taka þátt í umræðum, erin
di, tækifærisræða, áróðursræða,
Iétt spjall o.s.frv. Kaflar eru um
málfar, mál og stíl, að æfa ræðuna
bók sé meira en Iítið nauðsynleg
núna. Á tímum þegar svo margir
eru mataðir af sjónvarpi, útvarpi,
dagblöðum, tímaritum o.fl., eru
menn nánast hættir því sjálfir að
Leiðþeiningar
um ræðumennski
taka til máls í fjölmenni og þarf,
ekki fjölmenni til, aðeins vegna
þekkingarleysis og/eða feimni.
Hingað til hefur heldur ekki verið
fáanleg nein heppileg kennslubók
til að benda mönnum á, svo ég viti
til. Margir vilja þó eflaust bæta úr
þessu, eru orðnir leiðir á því að
hella sér yfir náunga sinn þegar
samkoman t.d. er búin, nokkuð
sem þeir hefðu átt að gera á sam-
komunni sjálfri.
Nú er sem sagt hægt á einfaldan
hátt að bæta úr þessu með því að
lesa bókina Þú hefur orðið, — og
æfa sig samkvæmt henni.
Gott væri ef þessi bók yrði
skyldulesning í skólum landsins.
Eitt af markmiöum almennrar
skólagöngu hlýtur að vera að nem-
endur hafi sæmilegt sjálfstraust
þegar skólagöngu lýkur. Og Þú hef-
ur orðið er bókin sem gæti komið
heilmiklu góðu til leiðar þar.
Bókin er norsk að uppruna og
höfundar eru þrír, en Þráinn Hall-
grímsson, starfsmaður Menningar-
og fræðslusambands alþýðu, hefur
þýtt og staðfært bókina. Er þýðing-
in á mjög góðu og aðgengilegu máli
og treystir enn ágæti bókarinnar.
Vel getur verið að Hörður Berg-
mann eigi þar einhvern hlut að
máli, en hann las yfir handrit og gaf
góð ráð um málfar, efni o.fl.
Teikningar, skýringarmyndir og
ljósmyndir gera bókina enn líflegri
og þjóna einnig leiðbeiningarhlut-
verki sínu vel. Formáli er eftir -
Ttyggva Þór Aðalstcinsson.
Þú hefur orðið er kennslubók í
þess orðs bestu merkingu, sem
skólayfirvöld mættu gefa nokkurn
gaum, eins og áður sagði. Væri
slæmt ef menn gleymdu því í jóla-
uppskerunni og nemendur sætu
áfram, margir hverjir, mállausir
sem fyrr. Örn Bjarnason
Listasafn A.S.Í. og Lögberg:
Bók um ævi og list
meistara Ásgríms
— sem málaði íslensku tröllin þannig að nú þekkj-
um við þau hvar sem við sjáum þau!
Ég játa mig sigraðan strax. Und-
irritaður er ekki maður til að fjalla
um bók sem skrifuð er um list Ás-
gríms Jónssonar. Hitt er svo annað
mál að það getur verið gaman að fá
álit leikmanns, á málverkinu sem
sennilega er gert fremur fyrir al-
menning í upphafi en ekki sérfræð-
inga, þótt þe'r síðarnefndu séu
bráðnauðsynlegir til að auka skiln-
ing okkar hinna á myndlist og öllu
því sem að henni lýtur, — þrátt fyrir
allt.
Ásgrímur Jónsson, listmálari,
fæddist 4. mars 1876 og er því einn
af brauðtryðjendunum í íslenskri
myndlist. Náttúrumálari kannski
fyrst og fremst? Blýants- og penna-
teikningar Ásgríms eru einnig víð-
frægar, sérstaklega þjóðsagna-
myndir hans og eru þær sennilega
það sem almenningur man best eft-
ir og tengir nafn hans við. Uppstill-
ingar, vatnslitamyndir, eldgosa-
myndir, sjálfsmyndir o.fl. Tónlist-
arunnandinn í hópi brautryðjenda í
íslenskri málaralist. Rómantiskur.
Við það að skoða landslags-
myndir Ásgríms frá hinum ýmsu
tímum á málaraférli hans, mundi
leikmaður eins og ég byrja á því að
skipta þeim í tvo hópa: Annars veg-
ar þessar nákvæmu og fíngerðu, —
það er rétt eins og sumar þeirra séu
unnar með saumnál svo smágerðar
eru þær og hins vegar þær kröft-
ugu, ákveðnir pensildrættir og stór-
ir fletir, hreinni og fyllri litir. Hvort
tveggja gaman að skoða. Mikil
„saga“ á bak við hvort tveggja.
Þessi myndflokkur, landslags-
myndirnar, er sagður umfangs-
mestur í listferli Ásgríms. Að mínu
viti eru þær t.d. merkilegar fyrir
það að vera lifandi án þess að það sé
fólk á þeim. Reyndar eru þær held-
ur ekki lifandi á sama hátt sem t.d.
einkenndi Kjarval, fullar af öndum
og táknum í landslaginu. Nei, þær
eru lifandi á annan hátt fyrir mér.
Þær eru lifandi vegna þess að mað-
ur getur vel hugsað sér að eiga
heima í svona landslagi. Þarna er
friður. Það er einhver náttúrleg um-
föðmun í þessum myndum sem
býður mann velkominn og það hlýt-
ur að vera mikið líf þarna. Málið er
bara hvar er það? Kannski í þessum
eina lágreista bóndabæ sem á
myndinni er? Ef til vill, en það er
meira. Maðurinn sem horfir á
myndina er með á myndinni. Er það
kannski hinn mikli galdur Asgríms,
— að lofa áhorfandanum að gera
sér bústað í myndum sínum og
landslagi. Það getur verið. Þetta
upplifi ég að minnsta kosti í hinum
fíngerðari myndum meistarans.
Hinar hrjúfari eru einnig villtari,
dálítið eins og í uppnámi. Þar vill
maður ekki endilega eiga heima, en
þar er tilkomumikið að vera stadd-
ur.
Það á einnig við um eldgosa-
myndirnar. Þær eru reiðar. Svona
getur Guð orðið vondur. Fólkið á
þeim myndum er ópersónulegt og
hrætt. Hvers vegna er Guð svona
reiður? Hefur mannfólkið gert eitt-
hvað af sér?
Myndir Ásgríms úr þjóðsögum,
teikningar, eru tilkomumiklar. Stór
tröll en umkomulausir menn, hjálp-
arvana stúlka og undrandi Búkolla.
Tröllin eru þó ekki æst, en þau eru
stór og kraftmikil. Nátttröllið á
glugganum (olía), fylgist frekar
með stúlkunni á myndinni heldur
en að það vilji eitthvað illt. En hvað
er tröllið þá að gera þarna? Og hvers
vegna er stúlkan hrædd. Tröllin
hans Ásgríms meiða ekki neinn.
Eru þau þá bara hugarburður okk-
ar allra? eru þau kannski ekki til?
Vatnslitamyndir. Þetta við-
kvæma listform. Fíngert, — eins og
gegnsætt. Barnafossar eins og upp-
kast af sköpun. Tunglsljós, — um
hvað er stúlkan að hugsa? Frá
Skagaströnd, — stórt stórt fjall sem
endurspeglast í lygnri ánni. Ætli búi
fólk þarna á bænum?
Spurningar. í myndunum hans
Ásgríms er svo mikið af spurning-
um.
Uppstillingar. Blóm í vasa frá
1946. Þarna á einhver heima. Borð-
skúffan er hálfútdregin, bækur
undir borðinu og blómin eru með
fullu lífi, (olía). Uppstilling, vatns-
litamynd. Könnur á borði, tvær
flöskur, skaftpottur, epli, penslar.
Svona nokkuð notar mannfólkið,
— kannski málarinn sjálfur?
Þannig má endalaust velta fyrir
sér myndum í þessari bók. Stund-
um er eins og vanti eitthvað á mynd-
irnar, en við nánari athugun er það
allt á sínum stað. Þetta er einhver
galdur og hann kunni Ásgrímur.
Hrafnhildiir Schram og Hjörleif-
ur Sigurðsson hafa skrifað um ævi
og list Ásgríms. Sá texti er út af fyrir
sig forvitnilegur, en hvort neikvæð
gagnrýni sem skrifuð var á þennan
hluta bókarinnar af fagmanni í DV
er rétt eða ekki, hef ég ekki þekk-
ingu til að dæma um. Hitt veit ég að
prentun og öll vinna við bókargerð-
ina er til fyrirmyndar, þarna hefur
verið mikið í lagt.
Þessi bók gerir það að verkum að
nú getum við öll skoðað svolítið list
meistara Ásgríms Jónssonar. Það
eigum við Listasafni ASÍ og Lög-
bergi að þakka, — og þannig getur
hver og einn átt örlítið brot af
meistaranum út af fyrir sig heima
hjá sér. Og það er allnokkuð.
Örn Bjarnason
Forvitnileg bók frá Almenna bókafélaginu:
Örlagasinfónía
veðurguðanna
Ungur höfundur er alltaf merki-
legur og merkilegar bækur eru allt-
af ungar. Eða er það ekki annars?
Hitt er svo annað mál að ungir höf-
undar eru misjafnlega merkilegir
og merkilegar bækur eru misjafn-
Iega ungar. Aðalatriðið er að hafa
gaman af bókum, ég tala nú ekki
um fyrir þá sem settir eru í það ein-
kennilega hlutskipti að skrifa um
bækur. Bækur þurfa ekki endilega
að vera stútfullar af heimsfrelsun-
um hverri annarri betri og meir
áríðandi.
Þarna held ég að liggi hundurinn
grafinn. Það er vissulegar gaman
að lesa bókina Eftirniáli regndrop-
anna eftir Einar Má Guömunds-
son, en hann er svo sem ekkert að
veifa gáfum sínum eins og kröfu-
spjaldi í kringum sig, sem er háttur
sumra höfunda og gerir bækur
þeirra allt að því ólesandi. Fyrir
bragðið verður þetta svolítið gáfuð
bók! En hún er ekki augljós, — hún
gabbar mann framan af en svo
venst þetta og verður eðlilegra þeg-
ar á líður bókina. En um hvað fjall-
ar svo þessi sérkennilega bók?
Nú er það glæpur við söguna að
skýra frá því mjög náið. Betra að
lyfta örfáum steinum og gá hvað er
undir. Hvernig maður er söðla-
smiðurinn og vinir hans? Gera þeir
ekki annað en að drekka öl og spritt
og segja dularfullar sögur á kvöldin
á verkstæði söðlasmiðsins? Og
hvaða menn eru þetta? Hvað eru
þeir að hugsa? Það á dálítið dimmt
í mestallri sögunni. Myrkur. Nema
auðvitað þegar blossinn mikli verð-
ur, þá birtir heldur en ekki. Og
hvaða blossi er þetta? Elding? Eða
kannski angi af sjálfri . . .
Hvalbeinsgrindin. Öðlast hún
allt í einu Iíf? Þannig er forvitni les-
andans sífellt við haldið út alla bók-
ina og dettur hvergi niður. Verður
að segjast eins og er að það er vel að
verið hjá höfundi. Eins og fleira.
Stíllinn er fallegur. „Mannskrattinn
skrifar í steríó“. Ólíkur öðrum.
Hvernig maður er Daníel prest-
ur? Og hvað er hann að bauka?
Hvað táknar það þegar Daníel sér
sjómennina taka ofan sjóhattana
og höfuðin um leið? Reyndar gam-
alt tákn úr þjóðsögum, — allt í Iagi
samt. Hvenær fórst skipið þarna úti
fyrir. Það skyldi þó aldrei vera,
að . . . Eða Sigríður. Hana dreymir
einkennilega drauma. Hvað merkja
þeir? Er prestfrúin spámaður nú-
tímans? Og hvað tákna þessir
draumar? Kannski er þetta bara
rugl.
Þessum og þvílíkum spurningum
er haldið að lesandanum frá upp-
hafi til enda. Að minnsta kosti
næstum því til enda!
Eða guli geðspítalinn. Hið mikla
hús. Og hver var það sem þennan
dag gekk um fjöruna? Karl eða
kona, — og meðal annarra orða:
Hvaða máli skiptir það svo sem?
Það eru mikil veður í þessari
skáldsögu: Stormur sem æðir um
götur, jarðskjálfti sem ekki mælist,
blálýstir blossar, flóðið í dalnum og
regndropar rauðir sem blóð. Já, vel
á minnst: Hver bankar á hurðina
hjá Anton rakara þannig að loka
verður vegna sumarleyfa? Jafnvel
um hávetur. Og skýjaflókarnir
koma.
Þarna eru afmælisveislur haldn-
ar í náttmyrkri. Það er einkenni-
legt. Og kosningaloforð gefin í há-
loftunum.
Einar Már Guömundsson hefur
sannarlega skrifað sérkennilega,
dularfulla og skemmtilega skáld-
sögu þar sem Eftirmáli regndrop-
anna er. Sennilega á þessi bók eftir
að komast í Norðurlandakeppnina!
Ekki kæmi mér það á óvart. Með
þessari bók er ég aftur farinn að
trúa því að íslenska skáldsagan nái
sér á strik.
Bókargerðarmenn hafa einnig
staðið sig vel. Bókin er prýðilega vel
unnin. Almenna Bókafélagið gefur
út.
Örn Bjarnason.
Vinningstölur 6. des.
2-3-10-13-29