Morgunblaðið - 18.03.2001, Blaðsíða 6

ERLENT
6 SUNNUDAGUR 18. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
BJARTSÝNIR breskiríhaldsmenn geta huggaðsig við ýmislegt, til dæmisað kjósendur þeirra eru
tryggari og líklegri til að kjósa en
kjósendur Verkamannaflokksins.
Þeir sögufróðu muna líka hvernig
íhaldsmaðurinn Edward Heath vann
óvæntan sigur á Harold Wilson for-
sætisráðherra 1970.
En það er erfitt að varðveita bjart-
sýnina þegar skoðanakannanir sýna
um tuttugu prósentustiga forskot
Verkamannaflokksins, nú þegar
flestir gera ráð fyrir vorkosningum,
nema gin- og klaufaveikin neyði
Tony Blair forsætisráðherra og leið-
toga Verkamannaflokksins, til að
fresta þeim. Og það versta er að
minnkandi traust kjósenda á stjórn-
inni skilar sér ekki í auknu fylgi
Íhaldsflokksins, þrátt fyrir hneyksl-
ismál og 800 milljónir punda í mis-
heppnaða Þúsaldarhvelfingu.
Þau 30 prósent, sem flokkurinn
fær í skoðanakönnunum er nákvæm-
lega það fylgi, sem skoðanakannana-
stofnunin MORI metur sem kjarna-
fylgi flokksins. William Hague
leiðtoga Íhaldsflokksins tekst enn
sem komið er hörmulega illa að ná til
kjósenda. Þess vegna eru breskir
fjölmiðlar líka uppfullir af getgátum
um hvenær hans tími verði á enda og
hver verði til að bola honum frá, þó
allir séu sammála um að formað-
urinn endurspegli flokkinn og ástand
hans.
Thatcher haldbetri en Hague
Nýlega spurðist það út að 45
væntanlegir frambjóðendur Íhalds-
flokksins hefðu hitt Lafði Thatcher
til að láta mynda sig með henni, hver
og einn.
Þetta er ekki einstakt, en það var
til þess tekið að margir frambjóð-
endur treystu betur á hana en
Hague, því myndirnar ætla fram-
bjóðendurnir að nota í kosningabar-
áttunni. Eins og ónefndur frambjóð-
andi sagði í viðtali við Guardian
nýlega þá vekur sú gamla alltaf
hrifningu, ekki síst meðal eldri kjós-
enda.
Formannstímabil Margaret
Thatcher, 1974–1990, var á margan
hátt svo einstakt að þó liðinn sé rúm-
ur áratugur síðan hún dró sig í hlé
sem forsætisráðherra og flokksleið-
togi gnæfir hún enn yfir allt og alla í
flokknum. Það stóð alls ekki til að
kona yrði kosinn formaður 1974,
hvað þá Thatcher. Fyrir undarlegar
tilviljanir gerðist það samt.
Járnfrúin leiddi flokkinn til sigurs
í kosningunum 1979, aftur 1983 og
hún varð fyrsti breski forsætisráð-
herrann á 20. öld til að vinna þrennar
kosningar í röð er flokkurinn hélt
meirihluta í kosningunum 1987. Þeg-
ar henni var bolað frá 1990 hafði eng-
inn breskur forsætisráðherra setið
lengur síðan 1827.
Metávinningur, mettap
Thatcher náði tökum á ríkisút-
gjöldum, lækkaði skatta og gerði
einkavæðingu að ríkjandi efnahags-
stefnu, sem breiddist út um allan
heim. Hún náði tökum á verkalýðs-
hreyfingunni, sem hafði verið mik-
ilvægur valdapóll í Bretlandi – og
hún tortryggði Evrópu statt og stöð-
ugt, þótt hún sæi ekki við mikilvæg-
um breytingum þar, er efldu Evr-
ópuvaldið.
Innan flokksins gerði hún ekkert
til að styðja við kynsystur sínar. Á
umræðufundi nýlega giskaði Edwina
Currie, fyrrum ráðherra Íhalds-
flokksins og að eigin sögn ein þeirra
kvenna sem áttu erfitt uppdráttar
vegna afstöðu Thatcher til kvenna, á
að Thatcher hefði líklega fremur lát-
ið vera að styðja konur af ótta við að
vera sökuð um systraþel en vegna
andúðar á konum.
Afleiðingin er enn sú að það sár-
vantar frambærilegar konur í
Íhaldsflokkinn sem er meira en
óheppilegt nú þegar margar dugandi
konur setja svip á Verkamanna-
flokkinn. Það voru auðvitað liðin
rúmlega sex ár frá því hún hætti
þegar Íhaldsflokkurinn tapaði svo
hrikalega 1997, en þar var enn henn-
ar svipur á öllu. Aðgerðir hennar
gjörbreyttu ásýnd Bretlands og það
varð bæði blessun og bölvun flokks-
ins. Bæði efnahagsstefnuna og beisl-
un verkalýðshreyfingarinnar gerði
Verkamannaflokkurinn að sínu góssi
í endurnýjunarferli flokksins uppúr
1994.
Svo vel tókst þetta „hugmyndar-
án“ Verkamannaflokksins að Íhalds-
flokkurinn var skilinn eftir hug-
myndalaus og allslaus, utan hvað
hann fékk að hanga á Evrópuand-
úðinni. Hana hefur flokksforystan
gripið fegins hendi. Gallinn er bara
sá að það vinnast vart mörg atkvæði
með henni, en hún gerir íhaldssama
Evrópusinna flokkslausa.
Súr epli
Skattar, glæpir og Evrópumálin
verða að sögn heimildarmanns
Morgunblaðsins meðal hugsuða
flokksins aðalmálin þrjú í óboðaðri
kosningabaráttu næstu vikur eða
mánuði. Í skattamálum hefur stjórn-
in verið slæg að mati Íhaldsflokks-
ins, ekki hækkað tekjuskatt, heldur
lætt inn 45 skattahækkunum víða
annars staðar. Vissulega eru allir
ólmir í skattalækkanir, en á meðan
heilbrigðis- og skólakerfið er álitið í
fjársvelti er tal um skattalækkanir
án verri þjónustu ótrúverðugt.
Lög, regla og refsingar eru gamalt
hjartans mál íhaldsmanna, en einnig
hér verður boðskapur þeirra ögn
hjáróma, því Verkamannaflokkurinn
hefur óvart einnig tekið þetta mál að
sér. Hér eins og í fleiri málum verður
Íhaldsflokkurinn að bíta í það súra
epli að samkvæmt skoðanakönnun-
um treysta kjósendur flokknum
miklu síður til að framkvæma það
sem þeir lofa en Verkamannaflokkn-
um.
Samkvæmt afstöðukönnun MORI
telja aðeins 30 prósent kjósenda
Evrópumálin brýn og þetta er kosn-
ingahugsuðum Íhaldsflokksins vart
ókunnugt um.
Heimildarmaður Morgunblaðsins
fullyrðir hins vegar að Evrópumálin
falli vel að grundvallarhugmyndum
flokksins um þjóðarsamsemd, sem
glæði áhuga flokksmanna til að beita
sér.
Lærdómurinn að vestan
Hugsuðir flokksins álíta einnig að
margt megi læra af bandarískum
stjórnmálum. Þeir álykta sem svo að
Bob Dole hafi tapað vegna þess að
hann var svo svartsýnn og talaði um
hvað allt væri ómögulegt. George W.
Bush hafi unnið því hann talaði um
þá miklu möguleika, sem Bandaríkin
byggju yfir ef þjóðin fengi bara frið
fyrir stjórninni. Hjá Dole hafi ríkt
svartnætti, en heiðríkja hjá Bush.
Nú ætli þeir að halda heiðríkjustefn-
unni á lofti.
Það hefur þó farið lítið fyrir heið-
ríkjunni í málflutningi Hagues und-
anfarið. Fyrir tveimur vikum hélt
hann ræðu, sem átti að heita stefnu-
ræða. Hún fjallaði um að Bretland
væri orðið framandi land fyrir flest-
um Bretum. Málflutningurinn þótti
nálgast útlendingahatur, eins og
jafnólík málgögn og Sun og Specta-
tor bentu á. Vísast á þessi málflutn-
ingur sér einhvers staðar hljóm-
grunn, en nær varla til annarra en
tryggra kjósenda.
Flokkurinn þarf hins vegar að ná í
þá ótryggu.
Hluti af lærdómi íhaldsmanna frá
tapinu mikla 1997 er að þá rak
Verkamannaflokkurinn gríðarlegan
hræðsluáróður á endasprettinum.
Þegar íhaldsframbjóðendur reyndu
að svara fyrir sig þvældust þeir út í
varnarræður í stað þess að tala af
krafti fyrir eigin hugmyndum. Þessi
mistök á ekki að endurtaka.
Tölulegar vangaveltur Íhalds-
flokksins ganga út á að báðir stóru
flokkarnir eigi sér hvor um sig 30
prósenta kjarnahóp. Um 20 prósent
fylgja öðrum, 20 prósent eru sveim-
huga lausafylgi. Í síðustu kosningum
náði Verkamannaflokkurinn nokk-
urn veginn öllu lausafylginu, en það
verður tæplega endurtekið. Kannan-
ir sýna að kjósendur Íhaldsflokksins
eru yfirleitt traustari en kjósendur
Verkamannaflokksins og líklegri til
að kjósa.
Vonarglæta flokksins er því að
kjósendur Verkamannaflokksins
sitji heima, meðan kjósendur Íhalds-
flokksins skili sér – og eins að þeim
takist að ná til lausafylgisins. Það er
þó ærin óskhyggja að ætla að þetta
dugi til sigurs og jafnvel að ætla að
þetta dugi til að forskot Verka-
mannaflokksins fari niður fyrir tíu
prósentustig, en það sakar ekki að
leggja saman ef og ef.
En kosningabarátta er ekki aðeins
háð með málefnum heldur af mönn-
um. Það hefur saxast á trúverðug-
leika Blairs og Íhaldsflokkurinn mun
tefla fram Hague, sveitamanninum,
Yorkshirebúanum, sem talar tæput-
ungulaust, andstætt hinum smarta
Blair úr gáfumannahverfinu Isling-
ton í London, sem aldrei segir neitt
öðruvísi en óskýrt og óljóst.
„Styðjið mig eða rekið mig“
Hague hefur ekki tekist að hagga
slæmum skoðanakönnunum og hann
hefur ekki staðið við loforð um að
tvöfalda fjölda flokksmanna, sem
ættu auk þess að vera yngri en hann.
Spurningin um framtíð hans liggur í
loftinu. Þegar óánægðir flokksmenn
þjörmuðu að John Major, þáverandi
leiðtoga og forsætisráðherra, brá
hann fyrir sig því sem hefur verið
kallað „styðjið mig eða rekið mig“.
Hann sagði af sér sem leiðtogi, en
bauð sig svo aftur fram gegn John
Redwood og vann. Hague gæti
freistað þess sama.
En hann gæti líka staðið frammi
fyrir því að 15 prósent þingflokksins,
25 þingmenn, færu fram á atkvæða-
greiðslu um vantraust á hann. Sagt
er að 25 þingmenn hafi þegar tekið
sig saman um þetta ef útkoman úr
kosningunum verður slæm.
Michael Portillo, fyrrum ráðherra,
hefur lengi másað í hnakkann á
Hague. Hann er Evrópusinni og
fyrrum harður nagli, sem nú hefur
mýkt ímynd sína. En það dugir ekki
til ef rétt er, sem Thatcher nýlega:
„Hann er Spánverji. Það er hans
vandamál,“ jafnvel þó um gamalt
blóð sé að ræða.
Nýlega benti Financial Times á
nýjan keppinaut, annan ungan
mann, Iain Duncan Smith, sem líkt
og Hague hefur enga útgeislun og
þykir duglegur, en myndi líklega
leiða flokkinn enn lengra til hægri.
Blaðið ályktar reyndar að Portillo
væri sterkari til að byrja með, sökum
þess að hann er vel þekktur en Dunc-
an Smith alveg óþekktur, en bætir
svo við að flokkurinn hafi reyndar
„tilhneigingu til að ganga framhjá
þeim sem standa augljóslega betur
þegar hann kýs sér leiðtoga“.
Hvorki arfurinn né nútím-
inn gagnast Íhaldsflokknum
Reuters
William Hague, leiðtoga Íhaldsflokksins, hefur ekki tekist að sannfæra óákveðna kjósendur.
Stjórn Verkamannaflokksins hefur fallið
verulega í áliti en það hefur þó ekki leitt til
þess að kjósendur hafi flykkt sér um Íhalds-
flokkinn, segir Sigrún Davíðsdóttir, frétta-
ritari í London.
BAKSVIÐ