Morgunblaðið - 01.09.2001, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
D
rykkjaframleiðand-
inn Vífilfell hefur
gefið í skyn í bréfi
til foreldra skóla-
barna að Manneld-
isráð Íslands styðji að íslensk
skólabörn drekki Svala þar sem
„...mörg börn eru illfáanleg til
þess að taka með sér grænmeti og
ávexti í skólann, litlar hendur
ráða illa við börk og hýði og
brauðið subbast út af nið-
urskornum appelsínum. Til er
lausn á þessu vandamáli, safar og
safadrykkir eins og t.d. Svali.
Svali er þægileg og handhæg
lausn bæði fyrir nemendur og
kennara,“ að sögn Vífilfells. Fyr-
irtækið hefur matvælafræðing á
sínum snærum og í samtali við
Morgunblaðið
þurfti sá fræð-
ingur að verja
athæfi fyr-
irtækisins og
benti á að í
Svala væri
safi sem jafn-
gilti u.þ.b.
einni appelsínu og kallaði hann
Svala einnig hollan drykk, til þess
fallinn að auka neyslu barna á
fæðu úr ávaxtaflokkinum.
Egils appelsín mun seint teljast
hollur drykkur, en ku innihalda
einhvern ávaxtasafa. Mega for-
eldrar skólabarna búast við svip-
aðri vitleysu frá Ölgerðinni og
barst frá Vífilfelli? Sultugerðir
munu e.t.v. ota sinni vöru að for-
eldrum með þessum hætti til að
auka neyslu skólabarna á fæðu úr
ávaxtaflokknum? Skólarnir þurfa
svo kannski að koma sér upp
frystikistu í hverri stofu til að
börnin geti tekið með sér ávaxta-
frostpinna að heiman, samkvæmt
ráði einhverrar ísgerðarinnar?
Matvælafræðingur Vífilfells
benti á að ekki mætti fara einstigi
í þessu máli. Aukin sykurneysla
íslenskra barna væri ekki ein-
göngu vegna sykraðra ávaxta-
drykkja, heldur einnig vegna
sykraðra mjólkurvara. Þetta er að
vísu rétt ábending, en réttlætir
ekki skrif Vífilfells. Raunin er þó
sú að það sem íslensk börn borða
oft fyrrihluta dags sem und-
irstöðu, er sykrað morgunkorn,
sykraðar mjólkurvörur og sykr-
aðir ávaxtadrykkir.
Í þeim óteljandi tegundum af
morgunverðarmjólkurvörum á ís-
lenskum matvörumarkaði er það
aðeins skyr, súrmjólk og hrein
jógúrt sem ekki er bætt sykri. Í
örfáum tilvikum er sykurinn
skertur og tilbúin sætuefni notuð
til að ná fram því sæta bragði sem
íslensk börn eru orðin vön og
krefjast.
Hér verður ekki haldið áfram
predikunum um berstrípað hæg-
fæði eða seinmeti eins og mér
barst ábending um að kalla and-
stæðu skyndibitans. Því ætla ég
ekki að reka áróður fyrir því að
strípa mjólkurmarkaðinn og hafa
þar aðeins mjólk, rjóma, mysu og
skyr, ásamt undanrennu og súr-
mjólk, líkt og einhver íhaldsmað-
urinn áleit að brauðmarkaðurinn
væri best kominn með rúgbrauði,
heilveitibrauði, franskbrauði og
normalbrauði eins og í gamla
daga.
Það er ekki leiðin. Hins vegar
væri fær leið að huga að börn-
unum og því sem fyrir þeim er
haft í litskrúðugum kæliskápum
matvöruverslananna. Engja-
þykkni með 17 grömmum af sykri
í hverjum 100 grömmum? Hrís-
mjólk með 20 g í 100 g? Þá er
skárri kostur óskajógúrt, þó með
11 g, léttjógúrt með sætuefni og
mjólkursykri eða léttjógúrt án
sætuefnis með 13 g af sykri. Eða
bara hrein jógúrt með ferskum
ávöxtum að eigin vali.
Nú er það svo að íslenskir neyt-
endur þurfa að leggjast í rann-
sóknarvinnu til að finna hollar
mjólkurvörur sem henta þeim og
börnunum þeirra, innihalda kalk
og D-vítamín, eru sykurlitlar, og
eftir því sem við á fitulitlar. Þegar
um 15 g af kolvetni eru í hverjum
100 g af mjólkurvöru má reikna
með að um 4 g séu náttúrulegur
mjólkursykur en afgangurinn við-
bættur sykur. En við höldum
áfram að raða sykruðum mjólk-
urvörum, sykruðu mjólkurkorni
og sykruðum ávaxtasafa í inn-
kaupakörfurnar og bera á morg-
unverðarborð. Það gefur augaleið
að þetta mun hafa áhrif á almennt
heilsufar þjóðarinnar, holdafar og
tannheilsu.
Markaðssetning á mjólk-
urvörum er mikið á þann veg að
þær séu fitulitlar, sem hentar
flestum fullorðnum, en hið óheyri-
lega sykurmagn í hverri dollu
hentar hvorki börnum né full-
orðnum. Íslensk börn hafa vanist
miklu sykurmagni í fæðunni og er
svo komið að 15 ára börn neyta að
meðaltali um 100 gramma af sykri
á dag en það jafngildir 44 syk-
urmolum. Samkvæmt nýrri rann-
sókn neyta tveggja ára börn 32
gramma af sykri á dag og ljóst að
sykurneysla íslenskra barna byrj-
ar snemma og eykst ár frá ári.
Yfir kókópöffsáti Íslendinga
standa margir agndofa og þarf
það ekki að koma á óvart. Fólk
sem lítur kókópöffs sömu augum
og hafragraut í staðinn fyrir að
leggja kúlurnar að jöfnu við Nóa-
kropp á sér varla viðreisnar von
eða hvað? Hvað með hugarfars-
breytingu í þessum efnum, börn-
unum og fullorðnum til hagsbóta?
Börnin fylla nú upp í orkuþörf
sína með sykraðri fæðu á öllum
vígstöðvum, en fá nauðsynleg
næringarefni af skornum
skammti. Þetta gerir þau slöpp og
einbeitingarlítil, viðkvæmari og
feitari. Flestir reyna að halda í
nammidag einu sinni í viku en
halda þess á milli í reglur um til-
tölulega hollt fæði. Með því úrvali
sem er í íslenskum mat-
vörubúðum er það ekki svo auð-
velt og ekki allt hollt sem haldið
er á lofti sem hollustu. Auðveld-
ara er að ná í sykraða fæðu af öllu
tagi.
Margar af áðurnefndum mjólk-
urvörum eiga betur heima innan
um búðinga, ís og aðra eftirrétti
sem notaðir eru til hátíðabrigða,
eins og næringarfræðingar hafa
bent á, en ekki innan um mjólk-
urvörur sem markaðssettar eru
sem nauðsyn á hvers manns
morgunverðarborði og kalk-
uppspretta í fæðu barna og full-
orðinna.
Ávaxta-
flokkurinn
Skólarnir þurfa svo kannski að koma
sér upp frystikistu í hverri stofu til að
börnin geti tekið með sér ávaxtafrost-
pinna að heiman, samkvæmt ráði ein-
hverrar ísgerðarinnar?
VIÐHORF
Eftir
Steingerði
Ólafsdóttur
steingerdur-
@mbl.is
FYRIRTÆKI hafa
verið að birta afkomu-
tölur þessar vikurnar
en segja má að geng-
istap, þ.e. gjaldfæring
skulda vegna veikingar
krónunnar, sé rauður
þráður í þessum af-
komutölum.
Þegar fyrirtæki hafa
tekið erlend lán til að
fjármagna innlenda
sölu hefur ástæðan því
miður verið sú að nú-
verandi hátt vaxtastig
veikir samkeppnis-
hæfni innlendra fyrir-
tækja gagnvart erlend-
um keppinautum sínum. Því fylgir
ávallt áhætta og má segja að geng-
istöpin í dag séu afleiðing slíkra að-
gerða, sem til skemmri tíma veittu
ódýrt fjármagn.
Áhrif vaxta
á rekstrarniðurstöðu
Vaxtastig hefur aukist jafnt og
þétt hér á landi undanfarin ár.
„Áhættulaus“ íslensk ríkisskulda-
bréf eru nú með um tvöfalt hærri
ávöxtunarkröfu en sambærileg bréf í
Bandaríkjunum og evruríkjum, þar
sem vextir hafa verið að lækka á
sama tímabili. Þetta er slæmt fyrir
rekstur fyrirtækja því aukinn vaxta-
kostnaður bítur hægt og sígandi
hagnað þeirra og til að bæta gráu of-
an á svart eykur ávöxtunarkröfu
gerða til hlutabréfa, hann. Staðan í
dag og þróun undanfarin ár er afar
svipuð því vaxtaástandi sem ríkti í
Bandaríkjunum.
Annað grafið sýnir hvernig hagn-
aður fyrirtækja í Bandaríkjunnum,
sem hlutfall af veltu, náði lágmarki
um 1985 í kjölfar vaxtaástands sem
svipar mjög til stöðunnar í dag og
þróun undanfarinna ára hérlendis.
Lækki vextir hér á landi ekki næstu
misserin eru líkur á því að hagnaður
fyrirtækja á Íslandi valdi áfram von-
brigðum vegna óyfirstíganlegs fjár-
magnskostnaðar. Samkvæmt upp-
lýsingum frá
þjóðhagsstofnun var
hagnaður fyrirtækja af
vergri landsframleiðslu
aðeins um 3,5% árin
1994 til 1997 og, eins og
grafið sýnir, er saman-
burðurinn við banda-
rísk fyrirtæki verðugt
umhugsunarefni.
Vextir og fjárfest-
ingamöguleikar
Fyrir u.þ.b. tveimur
árum skrifaði ég grein,
sem birtist í Viðskipta-
blaði Morgunblaðsins,
þar sem ávöxtunar-
kröfur ríkisbréfa og hlutabréfa voru
bornar saman. Niðurstaða greinar-
innar var að íslensk hlutabréf væru
ofmetin gagnvart skuldabréfum allt
að 50%. Eðlilega ráku sumir upp stór
augu enda mikil bjartsýni þá í gangi
varðandi framtíðina og vextir virtust
vera aukaatriði. Var m.a. bent á sjáv-
arútveg sem vænlegan fjárfestingar-
kost! Tölurnar tala sínu máli í dag
um þá ávöxtun sem íslensk hlutabréf
hafa veitt síðan greinin var birt, og
er ekki fjarri lagi að skuldabréf hafi
veitt ávöxtun umfram hlutabréfum
eins og ofmatið á hlutabréf gaf til
kynna á þessu tímabili.
Menn hafa keppst við að útskýra
af hverju afkoman hefur ekki verið
betri í stað þess að horfast í augu við
þá staðreynd að íslensk hlutabréf
voru gróflega ofmetin í mörg ár.
Óraunhæfar væntingar um að gríð-
arleg hagnaðaraukning væri handan
hornsins réðu ríkjum, í stað þess að
horfast í augu við þá staðreynd að
vaxtalegt umhverfi íslenskra fyrir-
tækja gerir þeim það nánast óger-
legt að skila hagnaði, hvað þá ásætt-
anlegri arðsemi. Líklegt má teljast
að verði ekki breyting á núverandi
vaxtastefnu muni gengi íslenskra
hlutabréfa halda áfram að lækka.
Sala ríkisfyrirtækja
Á næstkomandi mánuðum ráðger-
ir ríkið að selja stóran hluta af eign-
um sínum í Landsbanka Íslands og
Landssímanum til erlendra fjár-
festa. Almenn bjartsýni hefur ríkt
um söluna og hækkuðu t.d. hlutabréf
Landsbankans tímabundið um rúm-
lega 10% í kjölfar tilkynningar um
slík söluáform.
Núverandi vaxtastig hérlendis á
hins vegar eftir að verða þrándur í
götu þeirra söluáforma. Miðað við
óbreytt ástand þess hljóta skulda-
bréf í dag að vera ótvírætt betri fjár-
festingarkostur en hlutabréf. Það
vekur því athygli að þrátt fyrir öfl-
uga kynningu á íslenskum ríkis-
skuldabréfum á erlendri grundu hef-
ur áhugi þaðan látið á sér standa.
Ástæðan er fyrst og fremst sú að
flökt krónunnar gerir fjárfestingar á
Íslandi fyrir erlenda aðila, jafnvel í
ríkisskuldabréfum, áhættusama.
Þetta hlýtur að vera umhugsunar-
efni fyrir ríkisstjórnina. Ef íslensk
ríkisskuldabréf hafa vakið takmark-
aðan áhuga erlendra fjárfesta, hver
getur áhugi þeirra hugsanlega verið
á innlendum fyrirtækjum? Flökt
krónunnar og hátt vaxtastig hér á
landi gerir það að verkum að erlend-
ir aðilar hafa litla ástæðu til þess að
sýna áhuga á þeim útboðum sem
framundan eru, nema ef gengi hluta-
bréfanna sé mun lægra en það er í
dag.
Nýlegar hækkanir á þaki hús-
bréfalána eykur enn frekar á þenslu
í landinu. Þessar hækkanir draga
tennurnar úr mætti hás vaxtastigs
því hér á landi, eins og ég hef áður
Í fjötrum árangurs-
lausrar vaxtastefnu?
Már Wolfgang Mixa
Vextir
Vaxtabætur verði
afnumdar hið fyrsta,
segir Már Wolfgang
Mixa, til að skapa rými
til vaxtalækkana.
FYRIRHUGAÐ ál-
ver Reyðaráls á Reyð-
arfirði hefur orðið til-
efni margvíslegra
blaðaskrifa. Fjallað
hefur verið um málið
frá ýmsum sjónarhorn-
um, en í grein þessari
verður sjónum beint að
áhættu eða óvissu
þeirri, sem tengist
byggingu og rekstri ál-
versins. Tilefni skrif-
anna eru m.a. greinar
sem tveir stjórnar-
menn í Lífeyrissjóði
starfsmanna ríkisins
hafa birt, um að álverið
sé sérstök áhættufjárfesting, og að
um sé að ræða atvinnuþróunarverk-
efni fremur en hefðbundna fjárfest-
ingu í atvinnulífinu. Meginboðskap-
ur greinanna er sá að fjárfesting í
álveri sé of áhættumikil til að lífeyr-
issjóðum sé stætt á því að koma þar
að.
Hverjir eru óvissuþættirnir?
Í fjárfestingarfræðum jafngildir
óvissa áhættu og því verður hér jöfn-
um höndum talað um óvissu- eða
áhættuþætti. Í meðfylgjandi töflu er
yfirlit yfir helstu óvissuþætti í sam-
bandi við byggingu og rekstur álvers
á Reyðarfirði. Til samanburðar eru
síðan sömu óvissuþættir sýndir þeg-
ar um er að ræða kaup á nýju fiski-
skipi, en kaup fiskiskipa heyra til al-
gengustu fjárfestinga atvinnu-
fyrirtækja hérlendis.
Plúsmerki er notað sé
um að ræða litla
áhættu af viðkomandi
þætti, en mínusmerki
sé áhætta af honum
veruleg eða mikil.
Sjá töflu.
Sé litið á helstu
óvissu- eða áhættu-
þætti á byggingartíma
álvers og fiskiskips
sést að þeir eru mjög
svipaðir. Í báðum til-
vikum er um að ræða
þekkta tækni, þ.e. þau
fyrirtæki sem taka að
sér smíði eða útvegun
efnis í viðkomandi framkvæmdir
hafa áratuga reynslu af nákvæmlega
sams konar verkefnum og það er því
ekkert í smíðinni eða byggingunni
sjálfri sem ætti að koma á óvart.
Vegna þessa geta þau fyrirtæki sem
bjóða í verkin gert föst verðtilboð og
smíðaverðið er því hægt að áætla
með töluverðri vissu. Í báðum tilvik-
um er hins vegar um það að ræða að
efnið til smíðanna og helstu tæki
koma að mestu erlendis frá og því
eru smíði fiskiskips og álvers háð
gengisáhættu á smíðatímanum.
Lækki gengi krónunnar gagnvart er-
lendum gjaldmiðlum á smíðatíman-
um hækkar kostnaður af smíðinni í
krónum. Megináhættuþættir við ál-
ver og fiskiskip eru því hinir sömu á
byggingartíma.
Óvissa á rekstrartíma
Þegar byggingartímanum lýkur
og rekstur hefst verður samanburð-
urinn hins vegar mjög hagstæður ál-
verinu.
Sé byrjað á framleiðslumagni get-
ur útgerðaraðili fiskiskipsins aldrei
verið viss um það hvaða magn hann
kemur til með að veiða (aðfanga-
áhætta). Óvissuþættirnir þar eru
margir og lúta m.a. að því hvernig út-
hlutaður kvóti breytist milli ára,
hvernig aflabrögð eru, sem fer eftir
veðri, hafís, hafstraumum o.fl. þátt-
um sem útgerðaraðilinn hefur enga
stjórn á. Álverið hefur hins vegar
langtímasamning um innkaup helstu
aðfanga og um sölu afurða og getur
því áætlað framleitt magn mjög ná-
kvæmlega langt fram í tímann. Þetta
gerir það að verkum að álverið getur
alltaf keyrt á fullum afköstum meðan
afköst fiskiskipsins eru mismikil eftir
aðstæðum.
Óvissa er hins vegar um verð af-
urðanna í báðum tilvikum, sem háð
eru markaðsaðstæðum á hvorum
markaði fyrir sig. Ál er hins vegar sá
Álver er áhættulítil
fjárfesting
Davíð
Björnsson
Áhætta
Auðvitað, segir
Davíð Björnsson, er
enginn atvinnurekstur
áhættulaus.