Morgunblaðið - 03.11.2001, Blaðsíða 27

HEILSA
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. NÓVEMBER 2001 27
Yogatímar þriðjudaga og föstudaga kl. 17.20.
YOGA fyrir BYRJENDUR
þriðjudaga og föstudaga kl. 18.20.
KENNT verður í BOLHOLTI 4, 4. hæð t.v.
Innritun og upplýsingar í síma
897 1731 ÁSGEIR, og 861 0667 GÍGJA.
YOGA-NÁMSKEIÐ
6. NÓV. NK.
YOGA-NÁMSKEIÐ
Opið mán.—fös. frá kl. 10—18 lau. 10—16.
Ný sending
Glæsilegir samkvæmiskjólar og dress,
stærðir S-XXXL.
Telpusparikjólar,
drengjaspariföt.
OFNOTKUN sýklalyfja, hvort sem
er í fólki eða búfénaði, hefur víða leitt
til aukinnar útbreiðslu lyfþolinna
sýkla. Hér á landi er bannað að nota
sýklalyf í eldi dýra sem ætluð eru til
manneldis.
Nýleg könnun í Bandaríkjunum
sýndi að eitt af hverjum fimm sýnum
af hökkuðu kjöti, sem tekin voru í
stórmörkuðum á svæðinu í kringum
höfuðborgina Washington, D.C., var
mengað af salmonellu og í flestum til-
vikum var um að ræða lyfjaónæm af-
brigði. Nýlega var greint frá þessari
rannsókn og tveimur öðrum á notkun
sýklalyfja í húsdýrum og lyfjaónæmi
í New England Journal of Medicine.
9.000 tonn af lyfjum á ári
Þessi niðurstaða, sem er sam-
hljóða fyrri athugunum bandaríska
matvæla- og lyfjaeftirlitsins (FDA) á
örverum sem valda matareitrunum,
hefur skapað umræðu vestanhafs um
auknar hömlur á notkun sýklalyfja í
bandarískum landbúnaði. Þar hefur
lengi tíðkast að dýrum sem alin eru
til slátrunar séu gefin sýklalyf.
Dýraheilbrigðisstofnunin (The
Animal Health Institute), en að
henni standa framleiðendur dýra-
lyfja, segir að á hverju ári séu banda-
rískum sláturdýrum gefin meira en
9.000 tonn af sýklalyfjum, bæði til
þess að lækna dýr og koma í veg fyrir
sjúkdóma. Samtök vísindamanna
sem láta sig málið varða (The Union
of Concerned Scientists) segja að
einungis einn tíundi hluti lyfjanna sé
gefinn veikum dýrum. Hitt sé notað
til að varna sjúkdómum og hraða
vexti sláturdýra. Vísindamenn óttast
að fólk geti smitast af öflugum og lyf-
þolnum sýklum við neyslu matvæla
úr sýktum dýrum.
Bannað hér á landi
Að sögn Gísla Sverris Halldórs-
sonar, sérgreinadýralæknis hjá land-
búnaðarráðurneytinu, liggur hér
blátt bann við að gefa dýrum sem alin
eru til manneldis sýklalyf. Hann
sagði Ísland hafa algjöra sérstöðu í
þessum efnum meðal aðildarlanda
Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar
(WTO) og að líklega væri löggjöf hér
á landi varðandi sýklalyfjanotkun í
eldi sláturdýra sú strangasta sem um
getur.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Á Íslandi er bannað að nota sýklalyf í eldi dýra sem ætluð eru til mann-
eldis. Sýklalyfjanotkun í landbúnaði vestanhafs veldur nú áhyggjum.
AP. Boston.
Lyfþolnar örverur í kjöti rannsakaðar
Deilt um sýklalyfja-
notkun í landbúnaði
Spurning: Viðvíkjandi B-vítamíni.
Munduð þið ekki vilja skrifa eitt-
hvað um B-vítamín. Fyrir einu eða
tveimur árum fékkst það ekki
nema gegn lyfseðli í lyfjabúðum en
nú fæst það alls staðar án hans.
Hef tekið það um nokkurt skeið en
finnst að ég verði eitthvað skrítinn
af því og er að hugsa um að hætta
því. Með fyrirfram þökk.
Svar: Ýmiss konar töflur sem
innihalda B-vítamín hafa fengist án
lyfseðils hér á landi um árabil. Þar
má nefna B-kombín og sterkar B-
kombín sem fást í lyfjabúðum og
auk þess fást í lyfjabúðum og mat-
vöruverslunum ýmsar aðrar gerðir
taflna með B-vítamínum og öðrum
vítamínum.
B-vítamínin eru í flokki vatns-
leysanlegra vítamína ásamt C-
vítamíni. A-, D-, E- og K-vítamín
eru hins vegar fituleysanleg. B-
vítamínin eru allnokkur og þjóna
mismunandi hlutverkum í lík-
amanum en í grófri samantekt má
segja að þau taki þátt í að nýta
orku fæðunnar. Helstu B-vítamínin
eru tíamín (B-1), ríbóflavín (B-2),
níasín (B-3), pantótensýra, bíótín,
pýridoxín (B-6), fólasín og kóba-
lamín (B-12). Skortur á tíamíni
veldur sjúkdómnum beri-beri
(skemmdum á taugum, vöðvum og
hjarta o.fl.), skortur á ríbóflavíni
veldur skemmdum á augum og
vörum, skortur á níasíni veldur
sjúkdómnum pellagra (húð-
skemmdir o.fl.), skortur á pýridox-
íni veldur skemmdum á húð og
taugum og skortur á fólasíni eða
kóbalamíni veldur blóðleysi og
jafnvel taugaskemmdum. Skortur
á B-vítamínum var þekktur í Evr-
ópu fyrr á öldum og hrjáir enn
sumar af fátækum þjóðum heims-
ins, m.a. í Asíu. Slíkur skortur
þekkist ekki lengur á Vest-
urlöndum meðal fólks sem borðar
venjulegan mat, með einni und-
antekningu sem er skortur á kóba-
lamíni hjá einstaklingum með viss-
an sjúkdóm í maga. Maginn
framleiðir þá ekki efni sem er
nauðsynlegt til að kóbalamín nýtist
úr fæðunni, þetta leiðir til blóðleys-
is, slappleika og jafnvel tauga-
skemmda og meðferðin er fólgin í
því að sprauta vítamíninu í vöðva á
nokkurra mánaða fresti það sem
eftir er ævinnar. Í fæðu Íslendinga
er meira en nóg af öllum B-
vítamínum og þeir sem borða holl-
an og fjölbreyttan mat þurfa ekki
að óttast skort á þeim. Það er hins
vegar skaðlaust að bæta á sig þess-
um vítamínum í hóflegu magni, t.d.
í fjölvítamínum eða B-vítam-
íntöflum. Af B-vítamínunum eru
ekki þekktar eiturverkanir með
vissu nema af pýridoxíni (B-6). Þeir
sem taka 50–100 mg á dag eða
meira af pýridoxíni eiga á hættu að
fá taugaskemmdir og fleiri kvilla
og fara ætti mjög varlega í inntöku
stórra skammta af vítamínum,
hverju nafni sem þau nefnast. Ekki
eru til neinar rannsóknir sem sýna
að stórir skammtar vítamína bæti
heilsufar almennt og sum þeirra
hafa þekktar eiturverkanir í
stórum skömmtum (einkum A-
vítamín, D-vítamín, pýridoxín og
hugsanlega C-vítamín). Eina vít-
amínið sem suma Íslendinga skort-
ir, einkum í skammdeginu, er D-
vítamín og auðvelt er að bæta það
upp með lýsi eða fjölvítamínum.
Hvað gerir B-vítamín?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Orkunýting
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækn-
inn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið
er á móti spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum
eða símbréfum merkt: Vikulok. Fax
5691222. Einnig geta lesendur sent fyrir-
spurnir sínar með tölvupósti á netfang
Magnúsar Jóhannssonar: elmag@hot-
mail.com.
FIMMTUNGUR breskra skóla-
barna á við einhvers konar sjón-
galla að etja, án þess um hann sé
vitað, að því er fram kemur á
fréttavef BBC. Vel er fylgst með
sjón íslenskra skólabarna, að mati
Bergljótar Líndal, hjúkrunarfor-
stjóra Heilsuverndarstöðvar
Reykjavíkur.
Upplýsingar um sjóngalla bresku
skólabarnanna komu fram í rann-
sókn sem dr. David Thomson, við
City University í London, gerði á
árunum 1997–2001. Milli 17 og 22%
barna á skólaaldri voru með sjón-
galla sem ekki höfðu áður fundist.
Blindrastofnunin Royal National
Institute for the Blind (RNIB) hef-
ur hvatt foreldra skólabarna til að
panta ókeypis sjónskoðun, sem
þeim stendur til boða, svo að gengið
sé úr skugga um heilbrigði sjón-
arinnar.
Slæm sjón og námsörðugleikar
Anita Lightstone, talsmaður
RNIB, sagði að mörg börn ættu
erfitt með nám vegna þess að ekki
hefði uppgötvast að þau sæju illa.
Öllum þyrfti að vera ljóst mikilvægi
þess að fara í sjónpróf svo að börnin
næðu sem bestum árangri í skóla.
Slæm sjón getur valdið því að börn-
in hvorki sjá á töfluna í tímum né á
skólabækurnar.
RNIB barst fregn af sjö ára
dreng sem skólasálfræðingur sendi
í sjónskoðun. Drengurinn hafði ver-
ið sendur til sálfræðingsins vegna
þess að hann gat ekki enbeitt sér og
átti erfitt í samskiptum við aðra.
Sjónskoðunin leiddi í ljós að hann
var mjög fjarsýnn og með sjón-
skekkju. Eftir að hafa haft gleraugu
í mánuð hafði honum farið mikið
fram í lestri og hann undi sér vel
með skólasystkinum sínum.
Gary Rubin, prófessor við Uni-
versity College í London, sagði í
samtali við fréttavef BBC að þótt
svo skýr dæmi um afleiðingar óupp-
götvaðra sjóngalla væru sjaldgæf
þyrftu foreldrar að láta fylgjast
með sjón barna sinna. Hann sagði
að slæm sjón gæti leitt til sjóngalla
sem erfitt væri að laga þegar frá
liði. Í verstu tilfellum gætu afleið-
ingar sjóndepru, og námsörðugleika
sem af henni stöfuðu, orðið til þess
að börn væru ranglega greind sem
greindarskert. Á því væru þó litlar
líkur.
Vel fylgst með
íslenskum börnum
Að sögn Bergljótar Líndal, hjúkr-
unarforstjóra Heilsuverndarstöðvar
Reykjavíkur, er vel fylgst með sjón
íslenskra barna. Hún sagði að sjón
þeirra væri athuguð í eftirliti ung-
og smábarnaverndar með þriggja
og hálfs árs og fimm ára börnum.
Eftir það tekur heilsugæsla í skól-
um við og skoðar sjón barnanna
þegar þau eru 7, 9, 12 og 14 ára.
„Það detta sárafá börn úr og þessu
er fylgt vel eftir,“ sagði Bergljót.
Augnskoðanirnar eru eftir fyrir-
mælum augnlækna. Ef eitthvað
þykir athugavert eru börnin send til
augnlæknis. Bergljót hafði ekki við
höndina tölur um hve stórt hlutfall
barna er sent áfram en taldi sam-
kvæmt upplýsingum skólahjúkrun-
arfræðings að um væri að ræða 5–
10% barna sem vísað er áfram.
Sjóngallar barna
vangreindir
VÍSINDAMENN í Bandaríkjunum
og á Bretlandi segja að aldrei hafi
mátt rekja jafn mörg krabbameins-
tilfelli til eins atburðar og kjarn-
orkuslyssins í Tsjernóbýl. Slysið
varð fyrir 15 árum og hafa tvö þús-
und tilfelli af skjaldkirtilskrabba-
meini verið rakin til þess. Vísinda-
menn eru sannfærðir um að
tilfellunum muni enn fjölga.
Rannsóknir benda einnig til þess
að þeir, sem voru sendir á vettvang
til að hreinsa til í kjölfar slyssins
íkjarnorkuverinu í Tsjernóbýl, sem
er í Úkraínu, sem tilheyrði Sov-
étríkjunum þegar slysið varð, eigi
mun frekar á hættu á að fá lungna-
krabbamein en hefðu þeir ekki ver-
ið sendir. Hafa mælst geislavirkar
rykagnir í lungum þeirra.
Bruninn í kjarnakljúfnum leysti
úr læðingi geislavirka joðísótópa,
sem fóru út í umhverfið. Börn þurfa
á joði að halda til að þroskast og
það safnast í skjaldkirtilinn. Í þessu
tilfelli var efnið geislavirkt og hefur
haft mikil áhrif á vefi. Krabbamein-
ið getur hins vegar verið þó nokk-
urn tíma að koma fram.
Dr. Elaine Ron, sem starfar við
Bandarísku krabbameinsstofnunina
í Bethesda í Maryland, telur að
þeir, sem verði fyrir geislun búi við
aukna hættu á skjaldkirtilskrabba-
meini alla ævi, en mest sé hættan
15 til 19 árum eftir að geislun átti
sér stað.
Hins vegar er auðvelt að eiga við
krabbamein í skjaldkirtli og því
hefur verið hægt að bjarga flestum
þeirra, sem hafa greinst.
Prófessor Dillwyn Williams, sem
starfar við Cambridge University
og kom hingað til lands fyrir nokkr-
um árum til að kynna niðurstöður
rannsókna sinna á afleiðingum
slyssins í Tsjernóbýl, segir að
hjálpar sé enn þörf þótt fáir sjúk-
lingar hafi látist. Skjaldkirtillinn
verði fyrir þúsund sinnum meiri
geislun en aðrir hlutar líkamans
þegar joðísótópar safnist fyrir í
honum og börn séu í mestri hættu
vegna þess að þau séu enn að
þroskast og hin ýmsu vaxtarhorm-
ón séu framleidd í skjaldkirtlinum.
Talið er að fimm milljónir manna
hafi orðið fyrir það mikilli geislun í
kjölfar Tsjernóbýl-slyssins að það
gæti haft áhrif á heilsu þeirra. Til
dæmis hafa rannsóknir leitt í ljós
að þeir sem störfuðu við að hreinsa
upp eftir slysið eigi margir við ein-
hvers konar öndunarvandamál að
stríða. Fengnir voru 40 manns og í
meirihluta þeirra greindust óeðli-
legar frumubreytingar og mikil
hætta á krabbameini í lungum.
Krabbamein
eftir Tsjernóbýl
Reuters
Geislavirkni í Tsjernóbýl.