Morgunblaðið - 06.03.2002, Blaðsíða 25

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. MARS 2002 25
Í VIÐTALI við Ingi-
björgu Sólrúnu Gísla-
dóttur borgarstjóra í
Morgunblaðinu sunnu-
daginn 11. febrúar sl.
segir hún m.a.: „Á und-
anförnum árum hefur
Kennaraháskólinn ekki
ráðið við að veita öllum
skólavist sem vilja læra
til leikskólakennara.
Þetta er auðvitað mjög
bagalegt …“
Staðreynd þessa
máls er sú að Kenn-
araháskóli Íslands hef-
ur á undanförnum ár-
um getað tekið við
öllum þeim sem hafa
viljað hefja leikskólakennaranám og
hafa haft til þess nægilegan undir-
búning svo sem krafist er samkvæmt
inntökureglum. Því miður hefur að-
sókn að leikskólakennaranámi verið
mun minni en vonir hafa staðið til.
Sem dæmi má nefna að haustið 2001
var stefnt að því að bjóða 60 nem-
endum að hefja staðbundið leik-
skólakennaranám en umsóknir voru
helmingi færri. Betri aðsókn varð að
fjarnámi en einnig þar hefði verið
hægt að bæta við nemendum.
Kennaraháskólinn tekur undir
það sjónarmið borgarstjóra að mik-
ilvægt er að laða fleiri nemendur að
leikskólakennaranámi og vinnur nú
skipulega að því. Sem
dæmi um sérstakt átak
af hálfu skólans til að
efla starf leikskólanna
og fjölga leikskóla-
kennnurum má nefna
að haustið 2000 hófst
nýtt nám í leikskóla-
fræðum fyrir starfsfólk
leikskóla og er það
tveggja ára nám sem
unnt er að stunda með
starfi. Námið er 45 ein-
ingar og lýkur með svo-
kallaðri diplómu. Þeir
sem standast próf geta
haldið áfram og lokið
leikskólakennaranámi
(90 einingum). Á þess-
ari námsbraut eru nú um 70 nem-
endur og er þess vænst að meirihluti
þeirra haldi áfram. Námið hefur
mælst vel fyrir og er starfsfólk leik-
skóla hvatt til að kynna sér þennan
nýja möguleika. Nám við Kenn-
araháskólann verður auglýst í mars.
Skólinn tekur einnig þátt í kynn-
ingarátaki sem Félag leikskólakenn-
ara hefur haft frumkvæði að og mikl-
ar vonir eru bundnar við.
Ljóst er að sveitarfélög geta lagt
verulega af mörkum til að kynna
leikskólana sem heillandi starfsvett-
vang. Á fáum sviðum menntakerfis-
ins hefur verið meiri gróska og upp-
bygging á undanförnum árum en
einmitt á leikskólastiginu. Þá gætu
sveitarfélög með ýmsum ráðum
greitt fyrir því að fjölga leikskóla-
kennaraefnum. Má þar nefna náms-
tyrki eða aðra fyrirgreiðslu.
Fjölgun leikskólakennara er
brýnt átaksverkefni þar sem margir
verða að leggja af mörkum.
Ingvar
Sigurgeirsson
Höfundur er deildarforseti grunn-
deildar Kennaraháskóla Íslands.
Nám
Fjölgun leikskólakenn-
ara, segir Ingvar Sig-
urgeirsson, er brýnt
átaksverkefni.
Getur tekið
við mun fleiri
nemendum Á UPPLÝSINGAÖLD í lýðræð-isríki ætti að vera auðvelt að fá rétt-
ar upplýsingar og koma þeim á fram-
færi. Enginn ætti að
þurfa að gjalda fyrir
skoðanir sínar, sann-
færingu og hugsjónir.
Ekki að þurfa að óttast
um vinnu sína og lifi-
brauð eða að eiga á
hættu að mæta per-
sónulegum rógi í fjöl-
miðlum fyrir það eitt að
hafa kynnt sér mál í
þaula, myndað sér um
það skoðanir sem
byggjast á faglegu
mati, innsýn, menntun
eða sannfæringu og
leyfa sér að láta þær
skoðanir í ljós á opin-
berum vettvangi. Get-
ur verið að upplýsinga-
öld sé varla hafin á Íslandi og að enn
sýni menn illa í verki, að þeir viti
hvað felst í lýðræði og málfrelsi?
Áróður
Á Íslandi er deilt um hvort virkja
eigi við Kárahnjúka með mörgum
ófyrirsjáanlegum afleiðingum allt
frá jöklum og langt út á fiskimið.
Sumt er þó fyrirsjáanlegt eins og
það að veita einu stórfljóti í annað,
umbylta óraskaðri náttúru og eyði-
leggja stór og einstök gróðurlendi,
sum strax en önnur smátt og smátt.
Áróðurinn fyrir þessum fram-
kvæmdum er mikill og lúmskur,
unninn af fagfólki með næga peninga
á milli handa, fjármagnið að lang-
mestu leyti almannafé. Þeir sem vilja
spyrna við fótum og leyfa sér að
hefja upp aðra raust verða að vinna
sjálfboðavinnu í stopulum frítíma.
Þeir eiga á hættu að fá yfir sig ómak-
lega gagnrýni, útúrsnúninga og
dylgjur og hætta jafnvel atvinnu-
öryggi sínu. Margir veigra sér við
slíku sem eðlilegt er.
Áróður er orð. Misvitrir stjórn-
mála- og fjölmiðlamenn endurtaka
orð, oft röng eða hálfsönn, nógu lengi
til þess að fólk fer að trúa þeim og
reynir ekki að leita sér upplýsinga. Í
umræðunni um vatnsaflsvirkjanir á
Íslandi eru aftur og aftur notuð röng
eða hálfsönn orð, orð sem eru tiltölu-
lega ný í umræðu á Íslandi og fólk
skilur ekki til fullnustu, en lætur
segja sér – og trúir. Þetta eru t.d. orð
um auðlindir og flokkun þeirra. Ekki
síst er orðið „endurnýj-
anlegur“ misnotað.
Flokkun auðlinda
getur verið flókin og
umdeilanleg. Plássleysi
í Morgunblaðinu leyfir
ekki langt mál en nokk-
ur atriði eru þó tiltölu-
lega einföld.
Lífríkið er endurnýj-
anleg auðlind. Lífverur
endurnýja sig. Þannig
getur lítill (ofnýttur)
stofn lífvera vaxið og
orðið stór hafi hann til
þess skilyrði. Einstak-
lingar innan hópsins
fjölga sér, nýir einstak-
lingar verða til. Enginn
lífverustofn getur þó
vaxið í það óendanlega. Allir byggja
þeir afkomu sína á takmörkuðum
auðlindum jarðar sem setja þeim
mörk. Vatnsorkan telst líka endur-
nýjanleg eða ótakmörkuð eins og
aðrar þær auðlindir sem verða til
fyrir áhrif himintungla og veðurs,
svo sem sólar-, vind- og sjávarfalla-
orka. Á heimsvísu er vatnsorkan
ótakmörkuð. Svo lengi sem sólin skín
og knýr hringrás vatnsins mun vatn
falla frá hálendi til láglendis og skila
orkunni sem í því býr.
Náttúrufegurð telst til hinna ótak-
mörkuðu auðlinda rétt eins og vatns-
orkan. Forsenda þess að slíkar auð-
lindir endist um ókomna tíð er að
nýting þeirra sé varfærin. Þó að
þessar auðlindir teljist sjálfar ótak-
markaðar geta rangar aðferðir við
notkun þeirra komið í veg fyrir að
þær nýtist sem slíkar.
Takmörkuðum auðlindum er
gjarnan skipt í endurnýtanlegar og
óendurnýtanlegar. Vatn og land eru
dæmi um endurnýtanlegar auðlind-
ir. Vatn jarðar er til í ákveðnu, tak-
mörkuðu magni, en við notum sama
vatnið aftur og aftur á sífelldri hring-
rás þess um heiminn. Vatnsagnir
sem fyrir 70 milljónum ára runnu í
blóði risaeðlu gætu nú verið í ein-
hverju þeirra augna sem lesa þessar
línur. Með aðgætni má nota endur-
nýtanlegar auðlindir um alla framtíð
þótt magn þeirra sé takmarkað.
Óendurnýtanlegar auðlindir eru
ólíkar þeim sem á undan hafa verið
taldar þannig að þær eru einnota,
þær eyðileggjast við notkun. Kola-
námur eru gott dæmi. Kolin urðu til
við sérstakar aðstæður fyrir milljón-
um ára og þótt mikið sé til af þeim er
magn þeirra takmarkað og eyðist
þegar af því er tekið. Vinnsla og nýt-
ing kola veldur miklum umhverfis-
spjöllum. Heilu fjöllin eru grafin út
og vinnsla, flutningur og brennsla
kolanna veldur mengun. Því leita
menn annarra orkugjafa, gjarnan
hreinna og ótakmarkaðra.
Áróðursmeistarar tala stöðugt um
að með virkjun við Kárahnjúka sé
verið að nýta „endurnýjanlega,
hreina orku“. Þetta er misvísandi
orðalag svo ekki sé meira sagt. Lón
Kárahnjúkavirkjunar drekkir end-
urnýjanlegri gróðurauðlind. Aurinn í
gruggugu jökulfljótinu sest til í lón-
inu, fyllir það og gerir það ónothæft.
Ryk og leir fýkur frá brotnum lón-
bökkunum, byrgir sýn og hylur
gróðurlendi. Þannig er Kárahnjúka-
virkjun lík námu. Henni fylgir gíf-
urleg eyðilegging á landi og öðrum
auðlindum og mengun í formi upp-
blásturs, ryks og aurs. Nýting lands-
ins á þennan hátt minnir einnig á
námugröft að því leyti að hver náma
er aðeins notuð í takmarkaðan tíma
en verður síðan ónothæf. Þegar lón
við Kárahnjúka fyllast auri verða af-
komendur okkar að leita orku ann-
ars staðar. Landið sem eftir stendur
verður þá eins og hver önnur yfirgef-
in og ömurlega kolanáma og ónothæf
til endurnýjanlegrar nýtingar svo
sem beitar eða náttúruskoðunar.
Námugröftur
við Kárahnjúka
Sigrún
Helgadóttir
Höfundur er með meistaragráðu
í stýringu náttúruauðlinda
frá Edinborgarháskóla.
Hálendið
Í umræðunni um vatns-
aflsvirkjanir, segir Sig-
rún Helgadóttir, eru
aftur og aftur notuð
röng eða hálfsönn orð.