Morgunblaðið - 11.04.2002, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 FIMMTUDAGUR 11. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
BJÖRN Björnsson
fiskifræðingur á Hafró
sakar Jóhann Hauks-
son fréttamann um
trúnaðarbrot í Mbl. 6.
apríl. Við lestur grein-
arinnar verður þó ekki
séð að fréttamaðurinn
hafi brotið trúnað á
annan hátt en þann að
segja frá niðurstöðum
athugana sinna opin-
berlega. Ef það er að
brjóta trúnað, að blaða-
maður sinni skyldum
sínum, þá er illt í efni.
Björn gerir ekki ann-
að með grein sinni en
að staðfesta að frétta-
maðurinn fór með rétt mál og að
ágreiningur er meðal fræðimanna
um ýmis líffræðileg spursmál eins og
vera ber. Tilgangur skrifa Björns er
að fullvissa „almenning“ um að samt
sé fagleg eining um nýtingarstefn-
una innan Hafró.
Gaman hefði verið að vera fluga á
vegg þegar verið var að leita að
„fiskifræðingi B“ innan Hafró. Þegar
hann svo fannst var hann píndur til
að skrifa grein um óheiðarleg vinnu-
brögð fréttamanns. Árangurinn er
að rækileg athygli hefur verið vakin
á að það eru til fleiri en eitt sjónarmið
í lífrræði, jafnvel innan sömu vísinda-
stofnunar, sem að mínu mati er eðli-
legt og nauðsynlegt. En „almenning-
ur“ má ekki halda að menn geti verið
ósammála innan Hafró og þess vegna
má enginn tala af sér.
Fram kemur að Björn heyrði fyrst
um niðurstöður rannsókna Kanada-
manna, að náttúruleg afföll þorsks
við strendur Kanada væru helmingi
meiri en menn hefðu áður haldið, í
apríl 2000 og að þá hefðu þær vakið
mikla athygli hans.
Þýðing þessa þáttar fyrir stjórn
fiskveiða er mjög mikilvæg því hún
segir að áhrif veiða á stofnana séu
minni en áður var haldið og að stofn-
arnir séu stærri en útreikningar
sýna m.v. fyrri forsendur. Þetta
skýrir einnig lítinn árangur af upp-
byggingu fiskstofna með friðun, en
þorskstofnar við Kanada hafa ekki
rétt úr kútnum þrátt fyrir veiðibann.
Eitthvað virðast tjáskiptin hæg
innan Hafró því ég vakti athygli
þeirra á þessu tveimur árum fyrr, en
21. apríl 1998 sendi ég sjávarútvegs-
ráðherra og sjávarútvegsnefnd Al-
þingis bréf til þess að
vara þá við væntanlegri
minnkun þorskstofns-
ins. Þykir mér ástæða
til að birta bréfið og
viðbrögðin við því í ljósi
þess sem síðan hefur
gerst:
„Hér kynni ég fyrir
yður það helsta sem
fram kom á þessari ráð-
stefnu (í Bergen, um
sveiflur í þorskstofnum
N-Atlantshafsins) og
vísa til sérstakrar
skýrslu sem fylgir með
þessu bréfi. Ég leyfi
mér að vekja athygli
yðar á eftirfarandi at-
riðum sem komu fram á ráðstefnunni
og snerta fiskveiðistjórn okkar Ís-
lendinga sérstaklega.
Eftir Kanadamenn hafa nú mælt
dánartölu í sínum þorskstofnum þeg-
ar engar veiðar hafa verið stundaðar
í 4 ár, hafa þeir fundið að náttúruleg
dánartala (M) sé 0,4 en ekki 0,2 eins
og áður var álitið.
Þeir hafa leiðrétt stofnútreikninga
allt aftur til ársins 1986 samkvæmt
þessum nýju forsendum.
Ég tel mig hafa sannað að einstak-
lingsvöxtur og nýliðun í færeyska
þorskstofninum sé í öfugu hlutfalli
við stofnstærð. Sé stofninn stór eru
vöxtur og nýliðun léleg og öfugt.
Skýrslu um þetta kynnti ég og lagði
fram á ráðstefnunni.
Hvort þessara atriða um sig nægir
til þess að vefengja tilteknar for-
sendur núverandi fiskveiðistjórnun-
ar, þ.e. að hægt sé að byggja upp
stofna til frambúðar með friðun og að
stór stofn sé forsenda góðrar nýlið-
unar.
Ég bið yður að taka þetta til alvar-
legrar athugunar. Ef ráðherra telur
að ég geti orðið að liði við að skýra
þetta mál frekar er ég reiðubúinn til
þess.“
Ráðuneytið svaraði bréfinu 6. maí
1998 með því að vísa í álit Hafrann-
sóknastofnunarinnar:
„Í framhaldi af bréfi ráðuneytisins
dags. 29. apríl sl. hefur Hafrann-
sóknastofnunin athugað helstu atriði
sem koma fram í bréfi Jóns Krist-
jánssonar frá nýlegri ráðstefnu í
Bergen.
Jón dregur í bréfi sínu fram tvö
meginatriði og dregur af þeim eina
meginályktun. Atriðin tvö eru annars
vegar að Kanadamenn hafi hækkað
mat sitt á náttúrulegri dánartölu úr
0,2 í 0,4 og hins vegar að hann hafi
sjálfur sannað að einstaklingsvöxtur
og nýliðun í færeyska þorskstofnin-
um sé í öfugu hlutfalli við stofnstærð.
Ályktun sú sem Jón dregur af þessu
er að vefengja beri þær forsendur
núverandi fiskveiðistjórnunar að
hægt sé að byggja upp stofna til
frambúðar með friðun og að stór
stofn sé forsenda góðrar nýliðunar.
Um þetta er að segja að hvorugt
atriðið, sem Jón byggir á, á við um ís-
lenskar aðstæður, fullyrðingin um
hvað eru forsendur núverandi fisk-
veiðistjórnunar er röng, og ályktunin
um þessar forsendur væri röng jafn-
vel þótt þetta væru forsendurnar og
jafnvel þótt atriðin ættu við um ís-
lenskar aðstæður.“
Hér hafnar Hafró viðvörunum um
að eitthvað sé bogið við aðferðir
þeirra við stjórn fiskveiða, en til upp-
rifjunar voru menn vorið 1998 að
gleðjast yfir árangri uppbyggingar-
stefnu liðinna ára, loksins hafði tekist
að byggja upp stofninn með friðun og
góð tíð framundan.
Sjávarútvegsnefnd Alþingis brást
við erindi mínu með því að boða mig
til fundar. Þar skýrði ég áhyggjur
mínar af því að nú færi að halla und-
an fæti hjá þorskstofninum. Taldi ég
að teikn væru á lofti, sjálfát og versn-
andi holdafar, um að stofninn væri
farinn að minnka, í samræmi við
þann takt sem hefði verið í stofn-
sveiflum undanfarin ár.
Ekki var aðhafst neitt í málinu, en
síðar kom í ljós að ég hafði haft rétt
fyrir mér. Hafró sneri sig út úr klíp-
unni með því að halda því að almenn-
ingi að þeir hefðu ofmetið þorsk-
stofninn 1998. Fróðlegt verður að
heyra hverju þeir bregða fyrir sig nú
í vor en ýmislegt bendir til að þorsk-
stofninn sé enn að minnka.
Stjórn vísinda
Jón
Kristjánsson
Rannsóknir
Ef það er að brjóta
trúnað, að blaðamaður
sinni skyldum sínum,
segir Jón Kristjánsson,
þá er illt í efni.
Höfundur er fiskifræðingur.
ÞAÐ er mikil og góð
þjónusta sem Ríkisút-
varpið veitir á netinu,
ekki aðeins þeim sem
búa á Íslandi heldur Ís-
lendingum og þeim
sem skilja íslensku um
víða veröld, því möskv-
ar netsins ná um alla
jarðarkringluna.
Margt á vef Ríkisút-
varpsins er með mikl-
um ágætum, ekki síst
ýmsir sérvefir sem svo
eru nefndir. En ekki er
þó allt hnökralaust.
Um páskana var sá
sem þessar línur skrif-
ar að hlusta á útvarps-
fréttir um vefsíðu Ríkisútvarpsins á
netinu. Sá þá að þar var kominn nýr
tengill, sem kallaður var Hvalavefur.
Þetta vakti í fyrstu forvitni, en furðu
þegar betur var að gáð. Þetta vafur
um vefinn varð tilefni eftirfarandi
tölvubréfs til aðstandenda þessa svo-
kallaða Hvalavefs Ríkisútvarpsins:
„Winnipeg, 31. mars 2002.
Undirritaður var í dag að skoða
svonefndan Hvalavef á heimasíðu
Ríkisútvarpsins. Um hann mætti
margt segja.
Varðandi háhyrninga er til dæmis
sagt á vefnum, að aldrei sé vitað til
að þeir hafi ráðist á menn. Þetta er
rangt. Sjá til dæmis í Appendix 8 bls.
259 í bókinni „ORCA, The Whale
Called Killer“ eftir
Eric Hoyt, Robert
Hale, London, end-
ursk. útgáfa 1990.
Verulegar líkur eru
einnig á því að háhyrn-
ingar hafi orðið mönn-
um að bana þótt ekki sé
það skjalfest. Háhyrn-
ingar eru grimmustu
rándýr heimshafanna
og ekki að ástæðulausu
að þeir eru á ensku
kallaðir „Killer Whal-
es“.
Þá leikur mér for-
vitni á að vita hvers-
vegna ekki er sagt frá
hvalveiðum við Ísland
og sögu hvalveiða í heiminum, hvers-
vegna ekki er rætt um hve mikið
fæðumagn hvalir á hafsvæðunum við
Ísland taka til sín og hvernig hvalir,
sem rak á land fyrr á öldum, urðu til
þess að bjarga fólki frá hungurdauða
, sbr. orðið hvalreki og merkingu
þess. Þá mætti líka geta þess að í
heimshöfunum eru taldar vera um
milljón hrefnur og nefna mætti
hvalafjölda og öran vöxt hvalastofn-
anna við Ísland.
Það er fróðlegt að lesa hve þungur
heili búrhvalsins er, en miðað við
þyngd hvalsins er hann þá hlutfalls-
lega nokkuð stærri en heili hunds
eða kattar? Eru tengsl milli heila-
stærðar (þyngdar) og greindar? Það
er eins og verið sé að gefa í skyn að
búrhvalurinn sé gríðargreindur
vegna þess að heilinn sé svo og svo
mörg kíló. Þetta er reyndar ekki
sagt berum orðum, en börn geta líka
lesið milli lína.
Um þetta er athyglisverð grein í
heftinu Whales and Ethics, sem
Sjávarútvegsstofnun Háskóla Ís-
lands gaf út 1992. Greinin heitir
„Brains, Behaviour and Intelligence
in Cetaceans“, höfundur hennar er
Margaret Klinowska. Þar er reyndar
önnur athyglisverð grein eftir Finn
Lynge: „Ethics of a Killer Whale“.
Umsjónarmenn Hvalavefs gerðu
rétt í að kynna sér þetta efni. Einnig
bendi ég þeim á bókina „Á hvalveiða-
stöðvum“ eftir Magnús Gíslason
(Útg. Ísafoldarprentsmiðja hf.,
1949). Einnig mætti nefna „The
History of Modern Whaling“ eftir
Norðmennina Tönnesen og Johnsen.
Nú má vera að eitthvað af því sem
ég hefi nefnt hér sé að finna á hvala-
vefnum, ég hafi bara ekki lesið hann
nógu vel. Þá skal beðist velvirðingar
á því.
En ég lýk þessum línum með því
að leggja áherslu á að börnum sé
ekki bara sögð og sýnd ein hlið máls-
ins. Þau eiga rétt á að heyra og sjá
aðrar hliðar og fá heildarmynd af því
sem verið er að fjalla um.
Eiður Guðnason,
áhugamaður um hvali.“
Skemmst er frá því að segja að að-
standendur Hvalavefs hafa ekki séð
ástæðu til að svara þessu bréfi mínu
og þess vegna er Morgunblaðið beð-
ið fyrir þetta greinarkorn.
En tilurð þessa hvalavefs vekur
auðvitað fleiri spurningar sem þó er
ekki rúm til að reifa hér nema að litlu
leyti.
Ríkisútvarpið berst nú í bökkum
fjárhagslega. Samt sér stofnunin
ástæðu til að kosta Hvalavef þar sem
bæði er farið rangt með staðreyndir
og þar sem aðeins er fjallað um þá
þætti málsins, sem eru höfundunum
þóknanlegir. Mikilvægum efnisatrið-
um er sleppt. Það er auðvitað hugs-
anlegt að einhverjir aðrir aðilar en
Ríkisútvarpið hafi lagt fram fjár-
magn til að gera þennan vef. Þá á að
greina frá því á vefnum að hann sé
kostaður af öðrum en Ríkisútvarp-
inu.
Nokkuð mörg fyrirtæki hér á
landi skipuleggja sjóferðir til að
hyggja að hvölum. Aðeins eins slíks
fyrirtækis er getið á Hvalavef Rík-
isútvarpsins: „Hvalamiðstöðin á
Húsavík leggur til mikinn fróðleik og
skemmtilegar ljósmyndir“, segir á
vefnum. Hversvegna er annarra fyr-
irtækja ekki getið?
Hvalavefur Ríkisútvarpsins er
sagður ætlaður börnum. Það á segja
börnum satt og ekki birta þeim
brenglaða mynd af veruleikanum.
Hvalavefur Ríkisútvarpsins hlýt-
ur líka að vekja spurningar um for-
gangsröðun verkefna hjá stofnun
þaðan sem næstum daglega heyrist
barlómur um skort á fé til dagskrár-
gerðar.
ES
Eftir að Morgunblaðinu var send
þessi grein til birtingar barst höf-
undi svar við tölvubréfinu frá einum
af aðstandendum Hvalavefsins, Sig-
ríði Pétursdóttur. Þar segir m.a. að
vefurinn sé að mestu unninn í sjálf-
boðavinnu og markmiðið hafi verið
að gæta hlutleysis og því hafi trúlega
verið náð.
Gott og vel. Það breytir hinsvegar
ekki því að gera verður þá kröfu til
þeirra sem semja efni ætlað börnum
að farið sé rétt með staðreyndir og
ekki gefin einlit og einfölduð mynd af
flóknu máli. – EG
Það á að segja börnum satt
Eiður
Guðnason
Hvalavefur
Hvalavefur Ríkisút-
varpsins er sagður ætl-
aður börnum, segir Eið-
ur Guðnason. Það á að
segja börnum satt og
ekki birta þeim brengl-
aða mynd af veru-
leikanum.
Höfundur er áhugamaður um hvali.
eidur@shaw.ca
ALFREÐ Þor-
steinsson, formaður
stjórnar Orkuveitunn-
ar, telur ekkert óeðli-
legt við það að skuldir
Orkuveitunnar séu
um 20 þúsund millj-
ónir króna fyrst
skuldir Landsvirkjun-
ar séu um 90 þús.
millj. kr. Þetta kemur
fram í svargrein Al-
freðs í Morgunblaðinu
5. apríl við grein und-
irritaðs um gríðarlega
skuldasöfnun Orku-
veitunnar í tíð R-list-
ans, eða úr 125 millj.
kr. árið 1994 í um 20
þúsund millj. kr. á þessu ári (báð-
ar tölurnar á verðlagi ársins 2001).
Telur hann þessa alvarlegu þróun í
góðu lagi.
17 þús.
milljónir
Í svargrein sinni forðast Alfreð
að nefna ástæðuna fyrir 20 þúsund
millj. kr. skuldasöfnun Orkuveit-
unnar. Ástæðan er sú staðreynd
að tæpar 17 þús. millj. kr. hafa á
valdatíma R-listans verið teknar
frá Orkuveitunni í borgarsjóð, en í
tíð sjálfstæðismanna borguðu
orkufyrirtækin í borgarsjóð um 6
þús. millj. kr., eða frá 1987–1994.
Mismunurinn, sem er tæplega 11
þús. millj. kr., fór ekki í fram-
kvæmdir við orkumannvirki heldur
til að bæta og fegra stöðu borg-
arsjóðs. Einnig hafa verið teknar
úr sjóðum Orkuveitunnar um 1.500
hundruð millj. kr. til þess að fram-
fleyta Línu.neti og tengdum fyr-
irtækjum. Auknar greiðslur Orku-
veitunnar í borgarsjóð og greiðslur
til Línu.nets hefur Orkuveitan
fjármagnað með lántökum.
Skuldir Landsvirkjunar voru í
árslok 1994 um 54 þús. millj. kr.,
eða um 66 þús. millj. kr. á núver-
andi verðlagi. Aukning þeirra á
síðustu 8 árum er nær
eingöngu vegna virkj-
unarframkvæmda en
ekki fjárhagsaðstoð
við borgarsjóð eða
aðra sjóði. Sá er mun-
urinn á skuldum
Orkuveitunnar og
Landsvirkjunar og Al-
freð Þorsteinsson get-
ur ekki leyft sér þann
munað að vera á móti
þeirri staðreynd, þótt
viljinn til þess sé mik-
ill í þessu máli.
Hver borgar
þessar skuldir?
Alfreð virðist litlar
áhyggjur hafa af sívaxandi skulda-
söfnun Orkuveitunnar. Hann telur
það í raun ágætismál því það sé
sérstakt gleðiefni að fá tækifæri til
að borga þessir skuldir til baka
einhvern tíma í framtíðinni og
verða hugsanlega á undan Lands-
virkjun. En hver borgar þessar
skuldir?
Það eru að sjálfsögðu eigendur
íbúðar- og atvinnuhúsnæðis í
Reykjavík og í nágrannasveitar-
félögunum.
Ég sagði í fyrri grein minni að
borgarstjóra og Alfreð þætti þessi
gríðarlega skuldasöfnun Orkuveit-
unnar og tilfærsla fjármuna í
borgarsjóð hrein fjármálasnilld.
Svargrein Alfreðs staðfestir það.
Skuldasöfn-
un Orku-
veitunnar
Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson
Höfundur er borgarfulltrúi.
Skuldir
Alfreð, segir Vilhjálmur
Þ. Vilhjálmsson, virðist
litlar áhyggjur hafa af
sívaxandi skuldasöfnun.