Morgunblaðið - 11.04.2002, Blaðsíða 36

36 FIMMTUDAGUR 11. APRÍL 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MÉR finnst orðið tíma-bært að endurskoðalagabreytingu um með-ferð kynferðisbrota-
mála gegn börnum sem gekk í gildi
í maí 1999 og fara yfir þá reynslu
sem fengist hefur af henni. Þá var
frumskýrslutaka af börnum færð
frá lögreglu til dómara sem þýddi
meðal annars að verjandi meints
brotamanns og jafnvel sakborning-
ur sjálfur geta verið viðstaddir
fyrstu skýrslugjöf barnsins og hag-
að vörn sinni út frá því. Þetta gefur
sakborningi ákveðið forskot við
frumrannsókn máls.“
Þetta segir Bragi Guðbrandsson,
forstjóri Barnaverndarstofu, í sam-
tali við Morgunblaðið þar sem hann
ræðir vítt og breitt um ofbeldi gegn
börnum á Íslandi, hvernig tekið er á
slíkum málum og hvernig þau hafa í
auknum mæli komið upp á yfirborð-
ið á síðustu 10 til 20 árum. Í upphafi
er ekki úr vegi að minnast á nýleg-
an dóm sem féll í Héraðsdómi Aust-
urlands þar sem maður var dæmd-
ur til 18 mánaða fangelsisvistar
vegna kynferðisbrots gegn stjúp-
dóttur sinni sem þá var sex ára.
Bragi segir dóminn hafa vakið
viðbrögð og margir telji hann of
vægan. „Það er mjög mörgum
brugðið vegna þess ofbeldis sem
sex ára stúlka varð fyrir og er með
því grófara sem komið hefur upp,“
segir Bragi. „Í annan stað virðast
afleiðingarnar vera mun alvarlegri
en við höfum almennt séð í þessum
málum. Þar er ég annars vegar að
tala um kynsjúkdóma sem stúlkan
hefur smitast af og hins vegar það
sálræna áfall sem hún hefur orðið
fyrir og er talin bíða varanlegt tjón
af.“
Bragi segir að brotið sé ótvírætt,
skýr játning sakbornings hafi legið
fyrir og afdráttarlaus læknisfræði-
leg sönnunargögn sem hann segir
óvenjulegt. Yfirleitt sé þeim ekki til
að dreifa í málum sem þessum, að-
eins í um 5% tilvika, í um 5% tilvika
séu þær vísbendingar en í um 90%
tilvika séu þær ekki fyrir hendi.
Segir Bragi óumdeilanlegt að barn-
ið hafi sætt þessu ofbeldi, á því leiki
enginn vafi.
Hvað þarf að gerast?
„Þá spyr maður sig hvað þarf að
gerast til að refsiramminn sé nýttur
– með hliðsjón af því að refsirammi
kynferðisbrota er 10 ár.
Þarna er refsingin 18
mánuðir. Ef við skoðum
refsingar við öðrum
brotum, til dæmis vegna
fíkniefnamála eða auðg-
unarbrota þá er manni
svolítið misboðið að ekki skuli vera
tekið harðar á þessum málum. Það
er ef til vill talið sakborningi til
tekna að hann hafi játað á sig glæp-
inn en þá er því til að svara að fram-
burður hans felur ekki í sér neina
sektarkennd eða eftirsjá við því
sem hefur gerst. Þvert á móti kem-
ur mjög skýrt fram að hann kennir í
raun og veru stúlkunni um og sér
ekkert athugavert við eigið athæfi.
Sjónarmið af þessu tagi eru gjarna
vísbending um að menn séu hættu-
legir og þess vegna er ekki rétt að
telja mönnum til tekna framburð
sem settur er fram með þessum
hætti.“
Bragi segir að í ljósi þessa dóms
og annarra sé tímabært að taka
lagaákvæði vegna kynferðisbrota
til endurmats. Hann segir ekki síð-
ur nauðsynlegt að dómarar endur-
meti dómaframkvæmdina ef vera
mætti að dómar féllu betur að nú-
tímalegum sjónarmiðum og siðferð-
isvitund almennings í nútíðinni.
„Við höfum fordæmi um fjögurra og
fjögurra og hálfs árs dóma í málum
sem ég hygg að sé erfitt að sýna
fram á að séu grófari en þetta til-
tekna mál. Hér er ekki verið að tala
um að allur refsiramminn sé nýttur
en borið saman við nokkra aðra
dóma sem hafa fallið skýtur þessi
dómur nokkuð skökku við. Menn
hafa bent á þunga dóma vegna
fíkniefnabrota, 10 til 12 ára fang-
elsun, mun þyngri dóma en felldir
eru gegn þessum óhugnanlega
glæp. Mér finnst líka nokkuð skorta
á samræmi í dómaframkvæmd í
þessum málaflokki – að minnsta
kosti meðal héraðsdóma – en í
Hæstarétti finnst mér reglan vera
meiri.“
Þegar grunur vaknar um kyn-
ferðisbrot gegn barni ber að til-
kynna það barnaverndarnefnd á
viðkomandi stað. Hún metur hvort
ástæða er til að óska eftir lögreglu-
rannsókn. Sé svo raunin er fyrsta
skrefið hjá lögreglunni að fá fram-
burð barnsins og í því skyni ritar
hún héraðsdómi og biður um
skýrslutöku. Bragi segir þetta ferli
geta tekið tvo, þrjá daga.
Skýrslutaka af barni getur farið
fram í Barnahúsi í Reykjavík sem
hann segir að sé nú orðið oftast not-
að þegar ung börn eigi í hlut en
skýrslutaka af unglingum fari oftar
fram í húsnæði héraðsdóma. Barna-
hús hefur á að skipa sálfræðingum
og læknum til aðstoðar barninu.
Bragi segir einkum eitt atriði
brýnt að endurskoða varðandi lögin
sem sett voru í maí 1999 en það er
varðandi frumskýrslutöku af börn-
um sem orðið hafa fyrir kynferð-
islegu ofbeldi. Hún var fyrir laga-
breytinguna í höndum lögreglu en
er í dag í höndum dómara. „Þessi
skýrslutaka er því orðin dómsat-
höfn sem þýðir að auk barnsins og
réttargæslumanns þess, lögregl-
unnar, fulltrúa saksóknara, barna-
verndarnefndar eiga
sakborningur og verj-
andi hans rétt á að vera
viðstaddir einnig.
Þannig er frum-
skýrslutaka barns orð-
in hluti af dómsmáli, ef
til þess kemur. Þarna er lögreglan
að heyra framburð barnsins í fyrsta
skipti og á sama tíma og sakborn-
ingur og verjandi hans, en það er
reyndar mjög fátítt að sakborning-
ur sé viðstaddur þessa skýrslutöku.
Þannig getur verjandi sakbornings
upplýst hann um það sem kemur
fram í skýrslutöku hjá barninu og
getur sakborningur því auðveldlega
hagrætt framburði sínum þegar
hann er yfirheyrður í því skyni að
leyna réttarvörslukerfið sannleik-
anum. Þetta hef ég borið undir lög-
reglumenn hér og erlend
Svíþjóð og Bandaríkjunum
eru mjög forviða yfir þ
þarna eru vopnin slegin úr
rannsakandans.
Áður en þessu var bre
lögreglan framburð bar
hliðsjónar þegar hún y
sakborning og hann vissi
hvaða upplýsingar lögreg
inn hafði undir höndum frá
Það gaf lögreglunni betr
að leita eftir sannleikanu
inu.“
Frávik frá millilið
lausri málsmeðfe
Bragi segir að við þes
meðferð sé ekki endilega v
dómari sem stjórnar sk
unni muni dæma málið. O
dómar líka fjölskipaðir þa
það minnsta sé algengt
dómaranna sem dæma h
fylgst með því frá byrjun
séu veruleg frávik frá þei
að viðhafa milliliðalausa m
ferð. Einnig vekur Bragi
því að mjög fá mál gangi
dómskerfinu eða aðeins
samkvæmt athugun sem
verndarstofa gerði á má
1995–97. Hann sagði það
hafa getað aukist síðustu á
má því spyrja af hverju við
fara í svo viðamikið fer
meirihluti málanna fer e
dóm. Upphaflegu rökin vo
hlífa börnunum við því að k
ir dóm og bera vitni við aða
málsins en ég sé ekki a
meira íþyngjandi en það
er í dag. Það myndu ald
12–15–20% barnanna þurf
fyrir réttinn og að öllu þe
held ég að rökin fyrir þess
ingu eigi ekki við og hafi ná
ið byggð á misskilningi. É
við eigum því að breyta þe
á þann veg að skýrslutak
aftur falin lögreglunni.“
Bragi segir því mikil
staldra við og meta þá rey
fengist hefur. „Dómarar ha
ir látið það álit í ljós að h
svo alvarlegt frávik frá
lausri málsmeðferð að það
ekki og vilja því að þessi ák
anna séu endurskoðuð. É
lögin séu gölluð að þessu
brýnt að endurskoða þau.“
Til einföldunar er ofbe
börnum oft flokkað í þre
amlegt, kynferðislegt og
ásamt vanrækslu.
Bragi segir að í Banda
sé líkamlegt ofbeldi algen
um 21% af tilkynntum tilv
síðan komi vanræksla og
Forstjóri Barnaverndarstofu vill endurskoða la
Frumskýrslu
færð aftur ti
Ofbeldi gegn börnum er staðreynd á Ís-
landi eins og í mörgum öðrum löndum.
Bragi Guðbrandsson, forstjóri
Barnaverndarstofu, segir í viðtali við
Jóhannes Tómasson brýnt að þeir sem
telji sig vita um slíkt ofbeldi tilkynni það
barnaverndaryfirvöldum.
Barnaverndar-
nefndir meti
ástæðu til
rannsóknar
ÚR FJÖTRUM FÉLAGSÍBÚÐA
Frumvarp það, sem Páll Péturs-son félagsmálaráðherra hefurkynnt um breytingar á húsnæð-
iskerfinu, er ekki sízt framfaraskref
fyrir þær sakir að það gefur öllum eig-
endum félagslegra eignaríbúða kost á
að selja þær á frjálsum markaði. Til
þessa hefur verið í gildi kaupskylda
sveitarfélaga á félagslegum íbúðum,
þótt gamla félagslega íbúðakerfinu
hafi verið lokað í ársbyrjun 1999 og
tekin upp sú stefna að lána tekjulágu
fólki aukalega fyrir íbúð á frjálsum
markaði í stað þess að beina því inn í
sérstakt félagslegt eignarhúsnæði.
Fyrir marga eigendur félagslegra
eignaríbúða, ekki sízt á höfuðborgar-
svæðinu, hefur þetta þýtt að þeir hafa
verið í nokkurs konar búsetufjötrum.
Fasteignaverð á höfuðborgarsvæðinu
hefur hækkað verulega á undanförnum
árum þannig að oft er markaðsvirði
eigna þeirra miklu hærra en innlausn-
arverðið. Þetta þýðir að fólki hefur í
raun verið gert ókleift að skipta um
íbúð; þeir sem t.d. þurfa að stækka við
sig geta ekki lengur fengið aðra fé-
lagslega eignaríbúð og fá svo lítið fyrir
íbúðir sínar ef sveitarfélögin kaupa
þær, að þeir hafa ekki efni á stærri
íbúð á frjálsum markaði. Þannig hefur
fólk átt í mestu erfiðleikum með að
brjótast út úr hinu félagslega kerfi,
sem því var af góðum hug beint inn í.
Þetta vandamál hefur legið fyrir um
langa hríð. Síðla árs árið 2000 ákvað
Hafnarfjarðarbær að falla frá kaup-
skyldu á félagslegum íbúðum, enda
taldi öll bæjarstjórnin kaupskylduna í
mótsögn við það markmið laga að af-
leggja gamla félagslega kerfið og jafn-
framt vera bæði eigendum íbúðanna,
sveitarfélaginu og Íbúðalánasjóði í
hag. Félagsmálaráðuneytið snerist þá
í fyrstu öndvert gegn sjónarmiðum
bæjaryfirvalda í Hafnarfirði. Af hálfu
Varasjóðs viðbótarlána, sem er í vörzlu
Íbúðalánasjóðs, var höfðað mál á hend-
ur Hafnarfjarðarbæ fyrir að falla frá
kaupskyldunni og var úrskurðað bæði í
héraði og í Hæstarétti að kaupskyldan
stæði. Engu að síður hefur áfram verið
mikill þrýstingur á að fella hana úr
lögunum, m.a. samþykkti borgarstjórn
Reykjavíkur einróma í febrúarmánuði
tillögu sjálfstæðismanna um að hvetja
til slíkrar lagabreytingar.
Nú hefur félagsmálaráðuneytið snú-
ið við blaðinu og það er fagnaðarefni.
Sveitarfélögum verður heimilt að falla
frá kaupskyldunni að ákveðnum skil-
yrðum uppfylltum, en réttarstöðu
þeirra sem vilja að sveitarfélag leysi
til sín kaupskylduíbúð verður ekki
raskað. Reykjavíkurborg hefur ákveð-
ið að afnema kaupskylduna strax og ný
lög taka gildi og væntanlega sigla fleiri
sveitarfélög, ekki sízt á höfuðborgar-
svæðinu, í kjölfarið. Í Morgunblaðinu í
gær kemur fram í máli Helga Hjörvar,
forseta borgarstjórnar í Reykjavík, að
þetta þýði að 2.100 fjölskyldur í
Reykjavík geti selt félagslegar íbúðir
sínar á markaðsverði, sem geti verið
allt að þremur milljónum króna hærra
en innlausnarverðið. Þessar tölur sýna
hversu brýn sú breyting var orðin, sem
félagsmálaráðherra hefur nú lagt til.
FJALLABAKSLEIÐ POWELLS
Þegar Colin Powell, utanríkisráð-herra Bandaríkjanna, var á mánu-
dag í Marokkó á krókaleið sinni til Mið-
Austurlanda sneri Mohammed Mar-
okkókonungur sér að honum í sama
mund og fréttaljósmyndarar voru að
mynda þá saman og spurði: „Fannst þér
ekki liggja meira á að fara til Jerúsal-
em?“ Sagt var frá þessu í Morgun-
blaðinu í gær í umfjöllun um það að eftir
því sem blóðbaðið á svæðum Palestínu-
manna drægist á langinn dýpkaði gjáin
milli Bandaríkjamanna og hófsamra
leiðtoga í arabaheiminum. Þessarar
spurningar spyrja sig hins vegar fleiri
en aðeins arabaleiðtogar og víða velta
menn því fyrir sér hversu mikil alvara
búi að baki þegar Bandaríkjamenn skora
á Ísraela að draga herlið sitt til baka frá
svæðum Palestínumanna.
Dagblaðið The Boston Globe hafði á
þriðjudag eftir tveimur bandarískum
embættismönnum að Bandaríkjastjórn
hefði komið þeim boðum til Ariels Shar-
ons, forsætisráðherra Ísraels, að hann
gæti dregið hægt og sígandi úr aðgerð-
um þótt opinberlega skoruðu Banda-
ríkjamenn á Ísraela að hætta aðgerðum
án tafar. Gert væri ráð fyrir því að Shar-
on byrjaði að draga herliðið til baka fyrir
alvöru á morgun þegar Powell loks kæmi
til Jerúsalem. Var haft eftir embættis-
mönnunum að Bandaríkjastjórn liti ekki
á framferði Sharons sem ögrun við
George Bush Bandaríkjaforseta. „Shar-
on veit hversu langt hann getur gengið,“
hafði blaðið eftir embættismanni í
bandaríska varnarmálaráðuneytinu. „Ef
til vill verður aðeins meiri opinber þrýst-
ingur á hann ef hann hefur ekki gert
neitt að ráði á föstudag, en nú hefur
hann tækifæri til að koma hlutum í
verk.“
Sharon hefur verið ófeiminn við að
nýta sér þetta tækifæri og hefur reyndar
ekki þurft hvatningu til að beita Ísr-
aelsher gegn Palestínumönnum. „Við er-
um í miðri orrustu,“ sagði hann herbúð-
um skammt frá Jenín í gær. „Ef við
förum þurfum við að koma aftur. Þegar
við klárum ætlum við ekki að vera áfram.
En fyrst þurfum við að ljúka verkefni
okkar.“ Ógerningur er að leggja mat á
það hvað margir Palestínumenn hafa
fallið í innrásinni sem hófst á Vestur-
bakkann 29. mars. Ísraelar hafa sagt að
150 manns hafi fallið í átökum í Jenín en
Palestínumenn segja að mannfallið þar
sé mun meira. Saeb Erekat, einn helsti
samningamaður Palestínumanna, sagði í
gær að 500 Palestínumenn hefðu fallið
síðan 29. mars. Ísraelar sögðu fyrr í vik-
unni að Ísraelsher hefði drepið 200 Pal-
estínumenn. Það þarf ekki að undrast
orð Kofis Annans, framkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna, sem sagði í gær að
sig hryllti við þeirri mannlegu neyð sem
Ísraelar hefðu valdið með sókn sinni
gegn Palestínumönnum. Hann sagði að
Ísraelar væru valdir að „gríðarlegum
þjáningum saklausra borgara sem væru
mitt á milli í átökunum“ á Vesturbakk-
anum og Gaza. Samfélag þjóðanna
krefðist þess að Ísraelar virtu skuld-
bindingar sínar um að vernda almenna
borgara og herinn ætti að hætta að
skemma og eyðileggja eigur fólks.
Powell heldur í dag til Jórdaníu og
kemur síðdegis til Ísraels, fimm dögum
eftir að hann lagði af stað. Hann ræðir
við Sharon á morgun og væntanlega við
Arafat á laugardag. Það verður að vona
að Powell fari ekki jafnmiklar krókaleið-
ir í viðræðum sínum næstu daga og hann
fór á leiðinni til Jerúsalem. Nógu lengi
hefur vatni verið ausið á myllu haturs og
óvildar. Það er kominn tími til að hefja
uppbyggingu á ný og stöðva þreyti-
stríðið gegn Palestínumönnum áður en
samfélag þeirra hrynur endanlega.