Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.2001, Blaðsíða 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. SEPTEMBER 2001
Þ
ETTA eru myndir af stöðum
sem gætu verið til og eru til í
hugskoti mínu; landslag sem ég
hef upplifað á ferðum mínum
um landið og rifja það upp eftir
minni,“ segir Gísli Sigurðsson
myndlistarmaður sem opnar
sýningu á 36 myndverkum í
Listasafni Kópavogs í dag.
„Ég hef að undanförnu verið að þróa bland-
aða tækni og afraksturinn er hér; myndirnar
eru ýmist unnar á léreft, plexigler, mörg sam-
límd pappírslög eða krossvið. Samanvið
skeyti ég oft brotum úr svarthvítum ljós-
myndum sem ég hef tekið, beiti stundum út-
skurði og auk þess koma víða fyrir skrifaðir
textar. Það geta verið dagbókarbrot, minn-
ispunktar eða tilvitnanir í forna texta, til að
mynda Jónsbók, Eldrit séra Jóns Steingríms-
sonar eða Crymogaeu Arngríms lærða. Yf-
irskrift sýningarinnar, Rætur í landi og list,
vísar til þess að ég er að huga að mínum rót-
um, sem eru umfram allt í landinu; einkan-
lega hálendinu, svo og bókmenntum og þeirri
myndlist sem hefur hrifið mig. Fyrirmyndin
er ekki sízt forn handrit þar sem myndir og
skrifaður texti falla fagurlega saman.“
Frjálsar hendur um landslagið
Gísli er fæddur og uppalinn í Úthlíð í Bisk-
upstungum, og gjörþekkir hálendið þar upp
af, norður að Langjökli, norður og austur um
Kjalhraun. „Þar hef ég þvælst um ótal sinn-
um bæði gangandi og ríðandi í öllum veðrum
og á öllum árstímum.“ Hann bendir á ýmsar
myndir á sýningunni sem bera því vitni að
þetta svæði er honum hugleikið. „ Ég tek
nokkur af mínum kæru fjöllum, til að mynda
Hlöðufell og Jarlhetturnar, vegna þess að þau
eru eins og persónur sem ég vil að þekkist.
Ég set þau á svið, ef svo mætti segja; það er
minn myndræni skáldskapur. Kjarni málsins
er sá að ég fer á hugarflugi yfir ýmsa staði á
hálendinu sem eru mér annaðhvort kærir eða
minnisstæðir, nema hvort tveggja sé. Það
gefur manni frelsi til að taka efnið skáldleg-
um tökum og skrifaðir textar þjóna bæði
myndrænum tilgangi og vekja til umhugsun-
ar.“
Bækur um landið
Yfir mörgum myndunum er draumkennd
slikja, líklega land sem hvergi er til en allir
kannast þó við. „Þetta virðist kannski óraun-
verulegt landslag en er þó víða á hálendinu.
Ég hef eins og fleiri heillast af hinum
ósnortnu víðernum og leitast við að túlka þau
hér. Einnig þá fegurð sem birtist í auðnum, í
grjóti og moldarflögum, skriðum og farveg-
um, úfnum hraunum og jökulám sem dreifa
sér um sanda. Ég fór nýlega um Lónsöræfi og
ein mynd er byggð á hugarflugi um það
myndræna landslag; ég reyni að draga fram
kjarnann án þess að lýsa neinu sérstöku, en
þessi mynd er litsterkari en hinar; ég leitast
við að túlka eldsmiðjuna miklu sem bjó þetta
land til.“ Í forgrunni þessarar myndar og
reyndar fleiri er engu líkara en landið hafi á
sér svip gamalla bóka eða skræðna.
„Það er rétt. Þetta eru gamlar skræður
sem tekið hafa á sig svip landsins. Í sumum
þeirra hefur grjótið búið um sig og í öðrum
gras og mosi.“ Þetta býður upp á vangaveltur
um uppruna íslenskrar náttúru og hvernig
náttúra og bækur hafa í sameiningu mótað
okkur. „Við erum afsprengi eldsins, grjótsins
og mosans, en arfurinn er varðveittur í bók-
um.“ Á tveimur myndum gefur að líta jökulár
flæmast um svarta sanda og dreifa sér einnig
yfir texta Jónsbókar og Njálu. „Ætli það
snerti ekki eitthvað rætur okkar. Að minnsta
kosti mínar rætur. Menningararfurinn er
samofinn landinu; árnar flæða yfir forna
texta en þeir eyðast ekki. Njála hefur líklega
aldrei verið handgengin jafn mörgum og nú.“
Á einni myndinni sem heitir Hugleiðing um
Síðueld er texti úr Eldriti séra Jóns Stein-
grímssonar, skráður með fornlegu letri sem
hverfur ofan í glóandi hraun. Gísli kveðst ekki
hafa haft neina fyrirmynd að leturgerðinni;
einungis er letrið tilbrigði við fornlegt prent-
letur.
Andóf gegn listarstoli
Gísli kveðst með þessum myndum sínum
vera kominn í hring í myndlist sinni. „Ég
byrjaði, ungur drengur í Úthlíð, að mála
vatnslitamyndir af landslagi og það var áður
en ég hafði nokkru sinni séð alvöru málverk.
Síðar þróaðist þetta yfir í fantasíur og skáld-
skap. En síðustu árin hefur náttúra landsins
kallað á mig í vaxandi mæli. Þessi sýning er
tilraun til þess að hrista upp í landslags-
myndagerð; taka efnið nýjum tökum. Lands-
lagsmálverkið staðnaði óneitanlega og mynd-
listarmönnum hefur ekki gengið vel að finna á
því nútímalegan flöt, öðruvísi en að nota það
sem efnivið í abstrakt myndir.
Það varð til ákveðin fælni gagnvart lands-
lagslist og stafaði kannski af því að brautryðj-
endurnir í íslenskri myndlist voru svo frá-
bærir. Menn treystu sér varla til að koma
nálægt því enda erfitt að gera betur. Það kom
einnig af sjálfu sér að menn sneru sér frá
landslaginu því annað komst í tísku í mynd-
listinni. Alltaf hafa þó einhverjir verið að fást
við landslagsmyndir og sumir með góðum ár-
angri. Mér datt í hug að reyna nýja leið með
blandaðri tækni eins og ég hef áður lýst.
Það felst einnig í þessu andóf gegn þeirri
ríkjandi tísku sem birtist í naumhyggjunni,
eða eins og einhver sagði, „listarstoli naum-
hyggjunnar“. Það listarstol hefur að mínu
mati átt sinn þátt í minnkandi áhuga almenn-
ings og dvínandi aðsókn að sýningum. Hitt er
svo annað mál að ég brýt hiklaust flestar
kennisetningar módernismans,“ segir Gísli.
Hann nefnir dæmi um kreddur sem nálg-
uðust að vera trúaratriði. Uppsetning sýn-
inga laut til að mynda ströngum reglum.
„Það máttu engin skilrúm vera í sýning-
arsalnum; hann átti að vera einn geimur, og
myndirnar áttu allar að vera með jöfnu milli-
bili og ná kvæmlega jafnhátt frá gólfi. Á þess-
ari sýningu raða ég myndunum óreglulega
upp, tveimur eða þremur saman, ef mér
finnst það henta. Menn hafa þetta núna hver
með sínu móti.“ Gísli lýkur miklu lofsorði á
sýningarsalinn í Gerðarsafni „Þetta hús er
frábært og virkilega gaman að sýna hérna og
ég tel að það sé hæfilega stór sýning sem fyll-
ir annan salinn. Ég sýndi fyrir tveimur árum í
Listasafni Árnessýslu á Selfossi. Sú sýning
fór algjörlega fyrir ofan garð og neðan hjá
flestum og áhugi þar eystra virtist enginn og
aðsókn eftir því. Einungis eru örfáar myndir
frá þeirri sýningu með í farteskinu núna; hin-
ar eru allar nýjar eða breyttar, flestar frá síð-
ustu tveimur árunum. Oft er það nefnilega
þannig að maður tekur myndir fram eftir
langan tíma og breytir þeim, þó svo ætti að
heita að endapunkturinn hefði verið settur.“
Gísli brosir og bætir svo við: „Þetta geri ég þó
reyndar bara við myndir sem ég á sjálfur.“
LANDSLAG ÚR
HUGSKOTI
Hugarflug frá Lónsöræfum.
Morgunblaðið/Jim Smart
Gísli Sigurðsson við myndir sínar.
Gísli Sigurðsson opnar í dag sýningu á myndverkum
í Gerðarsafni í Kópavogi. HÁVAR SIGURJÓNSSON
hitti Gísla og skoðaði myndirnar með honum.
havar@mbl.is