Tíminn Sunnudagsblað - 19.02.1967, Page 14

JÓN JÓNSSON
— sparisjóðsstjóri á HlemmiskeiSi.
Ævisögubrot
Jðns smiðs
á Hlemmiskeiði
20. apríl í vor eru 110 ár liðin frá fæðingu
Jóns Jónssonar, smiðs og sparisjóðsstjóra og fyrr-
verandi bónda á Hlemmiskeiði í Árnessýslu, sem
andaðist 31. júlí 1931. Til er eftir hann ævisögu-
brot, þar sem vel ér lýst háttum öllum á bernsku-
heimili hans á Landi, og sýnist vel þess virði
að birta þetta ævisögubrot En jafnframt hæfir að
fylgj® því úr hlaði með nokkrum orðum.
Jón á Hlemmiskeiði var sjálfmenntaður hug-
sjónamaður, fjölhæfur og skilningsgóður, bæði á
verkleg og andleg efni. Hann virtist alltaf hafa
tíma til þess að sinna góðum málefnum og var
manna lagnastur að leysa vandræði þeirra, sem
til hans leituðu. Ævinlega leitaðist hann við a#
færa allt, sem aflaga fór, til betri vegar.
Jón var allt í senn, bráðgáfaður og glöggur og
með vakandi auga og á öllu, er til hagsbóta horfði.
Þess vegna gleymdi hann oft tímanum og sjálfs
síns hag, og þess vegna var hann lengst af fá-
tækur. Skeiðamaður ræddi eitt sinn um fjölhæfni
Jóns við Hreppabónda. Hreppabóndi sagði:
„Þegar Jón bjó í Efra-Langholti var hann svo
fátækur, að við tókum ekki eftir honum.“
Jón naut sín fyrst eftir að hann kom fram
á Skeið upp úr aldamótum. Þá voru börnin að
komast upp og aðstæður að breytast. Þá hóf um
sama leyti búskap i Fjalli Guðmundur Lýðsson frá
Hlíð. Þarna mættust tveir menn, sem bæði voru
glöggir og vitrir, enda tókst brátt vinátta með
þeim, byggð á skilningi og gagnkvæmu trausti.
Þeim sýndist oft sitt hvorum fyrst í stað. En þetta
voru menn, sem voru nógu víðsýnir til þess að
athuga allt gaumgæfilega og velja endanlega þá
leið, sem báðir gátu unað við. Þessir glöggu
menn hittu oftast á rétt stefnumið og urðu traust-
ir máttarstólpar í sínu hreppsfélagi.
Áríð 1903 kom rjómabúið, og breytti það strax
efnahag bænda í betra horf en áður var. Guð-
mundur Lýðsson átti frumkvæði að stofnun þess,
en Jón á Hlemmiskeiði mun hafa átt flest hand-
tök við að ganga frá því. Þar var sameinuð vatns-
orka og véltækni, sem var þá alveg óþekkt hér í
svelt.
Jón smiður á Hlemmiskeiði, eins og hann var
oftast nefndur, var lágur maður vexti, þéttur á
velli og samanrekinn, herðamikill, hálsstuttur,
höfuðstór, sköllóttur og góðmannlegur á svip. Aug-
un skýrleg, vökul og rannsakandi, en róleg. Nef-
ið stórt, ennið kúpt, kinnar samsvarandi, varir
nokkuð þykkar, en andlitið í réttum hlutföllum,
svipurinn hreinn og alvarlegur, þó glaðlegur. Yfir
þessum manni virtist alltaf hvíla einhvers konar
geðró, sem ég get ekki lýst með orðum.
Um tíma var Jón formaður í Þorlákshöfn og
heppnaðist vel. Á formannsárum sínum þar sagð-
ist Jón hafa lært að taka eftir veðurútliti og
reri hann þá stundum, þótt aðrir reru ekki, en
sat eftir, ef honum leizt sjálfum ekki gott veð-
urútlit.
Þegar ungmennafélagið var stofnað á Skeið-
unum, var hann á fyrsta og öðrum fundinum og
Imótaði stefnu þess með ráðum og leiðbeining-
um um hófsemi, sparnað og sjálfsögun, sem hann
taldi bezta leið til þroska og manndóms. Honum
tókst að gera fólkinu skiljanlegt, að sjálfs væri
höndin hollust, enda hefur sú kynslóð á Skeiðum
sýnt í verki vilja og þrótt.
Á fyrstu árum Ungmennafélags Skeiðamanna
var skólahús og fundahús byggt í hreppnum með
samvinnu hreppsins og Húsatóftabænda og þátt-
töku félagsins. Þótti það ekki framkvæmanlegt
nema með samstarfi þessara aðila og að húsið
stæði í bæjarröðinni á milli Húsatóftabæjanna.
Þessar byggingar skipulagði Jón og þótti takast
það vel. Húsið fór vel í bæjarröðinni og inn-
réttingu þess var vel fyrir komið. Þar var barna-
skóli hreppsins að mestu leyti fram til ársins
1933, og þaðan heyrðust aldrei óánægjuraddir.
Annað verk vann Jón í samvinnu við Ung-
mennafélag Skeiðamanna. Var það stofnun Aura-
sjóðs Skeiðahrepps, sem stofnaður var 1912. Spari-
sjóður Skeiðahrepps studdi mjög að framförum
í hreppnum, eftir því, sem geta hans náði til.
Þegar barn fæddist, fjölgaði viðskiptavinum spari-
sjóðsins um einn. Áður hafði slík hagfræði ekki
-þekkzt í sveitinni. En mjög var ÖU efnahags-
i þróun hægfara á fyrstu árum sjóðsins. Um ferm-
ingaraldur áttu flestir unglingar smáupphæðir í
sjóðnum. Slíkt hafði áður verið alveg óþekkt fyrir-
brigði.
158
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ