Tíminn Sunnudagsblað - 21.07.1968, Blaðsíða 6

in er talin vera Helguvík. Ekki er
það nafn þó úr Harða'r sögu. Þang-
að á Helga jarlsdéttir að hafa
synt úr Geirshólmi. Hérna meg-
in við Bláskeggsá er líparít- eða
kísilklettur, sem mun hafa heitið
Bláskegg. Þaðan er líklega kom-
ið nafnið ó ánni. Þarna tek-ur sem-
entsverksmiðjan á Akranesi efni í
sementið. Þar er grjótmulnings-
vél, byggð fyrir starfsfólk og fleiri
mannvirki í sambandi við grjót-
námið. Dalurinn, sem Bláskeggsá
rennur eftir, heitir Litla-Sandsdal-
-ur. Úr Litla-Sandsdal er sæmi-'
lega greiðfær leið upp á Botns-
heiði og norður yfir hana
til SkorradEis.
Handan Bláskeggsár er nokkuð
hár klettahöfði, að nokkru leyti
úr líparíti. Nú liggur þjóðvegur-
inn framan í þeim höfða. Áður lá
leiðin um nokkurt skeið yfir ána
fyrir innan höfðann. Á meðan ferð
ast var eingöngu á manna- eða
hestafótum var farin fjöruleið fyr-
ir framan höfðann, eða upp á svip-
uðum staö og bílvegurinn er nú.
Það hét að fara Klifið. Stundum
mun hafa verið treyst um of á
lukkuna, þegar fjöruleiðin var far-
in. Að minnsta kosti hafa' oftar en
einu sinni orðið slys að því.
Bak við höfðann sér á bygging-
ar. Það eru hús og athafnasvæði
hvalstöðvarinnar í Hvalfirði.
Fram af henni er bryggja, reist
sem olíubryggja. Hingað og þang-
að á höfðanum og upp í brekk-
um eru olíugeymar. Olíugeym
ar þessir voru reistir í síðari heims-
styrjöldinni. Þarna hafði banda-
ríski herinn aðalolíuafgreiðslu
fyrstu hernámsárin. Seinna tók
Essó við olíugeymunum og stöð-
inni með c-mhvers konar samningi
Það hefur þótt réttara. að Banda-
ríkjaherinn afsalaði sér með ein-
hverjum hætti olíunni og geyrn-
unum.
Þarna rétt hjá er Sandaþorpið.
Það þorp myndaðist á styrjaldar-
árunum af ensku og bandarísku
herliði. Eftir styrjöld hafa íslend-
ingar, sem unnið hafa á vegum
oMufélagsins Esso; og að einhverju
leyti í hvalstöðinni, búið í þorpinu.
Sandaþorpið er á landi Miðsands.
Þær jarðir voru báðar í eiginábúð,
þegar brezka herliðið kom til ís-
lands. En bændunum var vik-
ið burt af jörðum sínum, og her-
inn settist þar að. Þess má geta,
að bóndinn á Miðsandi fluttist aft-
ur á jörð sína að styrjöld lokinni,
en bjó þar aðeins stutt. Aftur var
honurn vikið í burt til að rýma
fyrir bandariska hernum.
Á Litla-Sandi var eða er álaga-
brekka. Sr það grasbrekka ofan
vegar. Við brekku þessari mátti
ekki hreyfa, hvorki slá gras í
henni eða hreyfa við jarðvegi.
Brezka herliðið ákvað að leggja
frárennslisleiðslur þvert niður
brekkuna. Byrjað var á verkinu i
góðu veðri, en nóttina eftir gerði
slíkt fárviðri af norðaustri á þess-
um slóðum, sem víðar á Faxaflóa-
svæðinu, að pvílíks veðurs eru fá
dæmi. Veðrið svipti burt mörgum
bröggum í heilu lagi og feykti
þeim út á fjörð. Timburhlaðar og
veggplötur fóru sömu leið. Megn-
ið af timbrinu og veggplötunum
rak á öðrum degi á svæðinu frá
Stakk að Garðskaga, og sennilega
má viða sjá í byggingum um Suð-
urnes timbur frá þeim reka. Var
þetta veður kennt vættum þeim,
sem yfir brekkunni vaka. Öllu um-
róti var lokið í brekkunni, og
næstu ár á eftir gapti rásin í henni
óhrjáleg við vegfarendum. En
nú hefur máttur íslenzkrar gróður-
moldar breytt verulega útliti sku-rð
arins.
Nokkru eftir áð Bandaríkja-
her settist að á Sandi, fór að sögn
að verða vart við draug einn magn-
aðan á ferli um herstöðina. Ekki
var draugur þessi illskeyttur, því
að engum manni gerði hann mein.
Alla jafnan var hann ríðandi á
hvítum hesti og sjálfur hvítklædd-
ur. Efcki tókst hermönnunum að
hrekja veru þessa á braut, hvorki
með fyrirbænum né. særingum.
Sama var að segja, þótt reynt
væri að fæla draugsa á braut með
skotum. Engin skot du-gðu, hvorki
stór eða smá. En þess urðu skot-
menn vísi.r, að skotin fóru hindr-
unarlaust eða viðstöðulitið í gegn
um veruna. Sennilega hafa
hermennirnir þó ekki skotið rétt-
um tegundum af kúlum að
draugsa, en það kvað eiga að nota
tiil þess silfurkúlur éða h-napp,
steyptan úr stolnum kirkjugrip.
Engir draugar né vofur standast
slík skot.
Þarna í Sandaþorpinu er kaffi-
stofa eða veitingahús á vegum
Esso. Á bæðinni rétt utan við
Sandaþorpið er braggaþyrping,
umlukt hárri gaddavírsgirðingu.
Þar var eftirlitsstöð eða herstöð
bandarísku verndaranna. Þarna
höfðu þeir bækistöð allt frá því,
að bandaríski herinn kom hingað
til lands 1941 fram á síðasta ár.
Ekki er mönnum Ijóst, hvaða til-
gangi sMk herseta átti að þjóna.
Helztu ský-ringarnar voru þær, að
á meðan Stalín bóndi í Kreml
hafði forræði Rússa í hendi sér,
þá hafi ávailt mátt búast við því,
að hann léti setja eitthvað af þeim
Kósakkahersveium, sem hann
Bjarni okkar sagði, að væru á síld-
arskipum þeirra, í land í Hval-
firði.
Við skulum nú færa okkur um
set. Rétt íyrir utan hæðina, þar
sem víggirðing Kananna var, för-
um við fram hjá tveim bæjum,
Brekku og Bjarteyjarsandi. Báðir
eru þessir bæir ofan ve-garins, sem
liggur í gegn um tún jarðanna.
Neðan vegar á vinst-ri hönd
er nokkuð hár hóll. Norðvestan í
hólnum sér fyrir rústum Brekku-
réttar. Þar var skilarétt Strend-
inga þar til árið 1914 eða 1915,
að hún var færð á ey-ri litlu utar
við fjörðinn, Hrafneyri. Þar stóð
réttin í fimmíu ár og hét Hrafn-
eyrarrétt. En manna á meðal gekk
réttin oft undir nafninu Brekku-
rétt. Nú hefur réttin enn verið
færð, áð þessu sinni upp fyrir
veg, og nú heitir hún Svarthamars-
rétt. En þó ber enn til .að hún er
kölluð Brekkurét.
Næsti bær, Hrafnabjörg, er neð-
an vegar við samnefndan kletta-
höfða. En Hrafneyri er þar nið-
ur undan. Hrafneyri hefur látið
mjög á sjá sakir ágangs manna,
sem hafa allmjög sótt steypuefni
þangað.
Frá Hrafnabjörguin er nokkur
spölur að næsta bæ, Fe-rstiklu.
Ferstikla stendur neðan vegar en
veitin-gahÚRið Ferstikla ofan veg-
ar, sitt hvorum megin við Skroppu
gil. Hafa márgir brotið hugann
um það, af hvaða rótum nafnið
Ferstikla ei runnið. Nokkrar til-
gátur um uppruna nafnsins hef
ég heyrt. En þar eð ég hygg, að
engin sú tilgáta sé hin rétta, ætla
ég að setja fram eina tilgátu en-n,
sem ég held, að aldrei hafi komizt
á bókfell. Skýringin á nafninu held
ég, að séu fjórar götur, krossgöt-
ur. Það er 1-jóst kunnugum, að
þrjár höfuðgötur liggja að Fer-
stiklu. Tvær liggja efti-r strönd-
inni, að utan og innan, hin þriðja
norðan yfir Ferstikluhá-ls. En hvar
er fjórða gatan, fjórði stikillinn?
Sv-arið er augljóst. Margir þeirra,
sem komu norðan yfir Ferstiklu-
558
T f M I N N — SUNNUÐAGSBLAÐ