Heimilistíminn - 01.12.1977, Blaðsíða 10

I
Eldhuginn með járn-
1
Jón Guömundsson stofnaði aldrei stjórn-
málaflokk eins og þó var títt í þennan
mund I stjórnmálum Norðurálfunnar. En
hann vakti mikla hreyfingu i kringum sig,
og nefndi hana gjarnan þjóðernisflokkinn
eöa stjórnarandstöðuflokkinn. Þessi
hreyfing mótaöi stefnu og skoöanir
þjóðarinnar mest i þjóömálum um rúman
áratug og jafnvel lengur. Jón Sigurösson
var að visu hinn raunverulegi foringi
þjóömálabaráttunnar og hann gaf henni
kraft og þrótt, er var ómetanlegur.
Boðskapur Jóns Guðmundssonar var i
fullu samræmi við stefnu nafna hans I
Kaupmannahöfn, þangað til fjárkláðinn
kom til sögunnar. En þá skildu leiðir með
þeim nöfnunum og varð þaö til mikillar
raunar fyrir Jón Guðmundsson. En þar
véluöu um nornir, sem æðri voru mann-
legum sköpum.
Jón Guðmundsson varð mikill braut-
ryöjandi i íslenzkri blaðamennsku, og
mótaði hana meira en nokkur annar maö-
ur. Hann mótaði blað sitt, Þjóðólf, sterk-
um persónuleik sinum, hugsjónum og
bjartsýni. Hann var mikill málfærslu-
maöur, sannur og heill i rökum og fram-
setningu. Eftirtektarvert er, aö hann lenti
aldrei I banni yfirvaldanna, þó hann
gagnrýndi þau oft af fullu kappi og hik-
laust og færi þar á fremstu nöf. En yfir-
völdin vissu, að þaö borgaöi sig ekki fyrir
þau, aþ espa alþýðulandsins á móti sér
með þvi að banna Þjóðólf. Það hefði oröið
þeim dýrt.
Þegar Jón Guðmundsson kom heim til
Islands vorið 1852, varð hann fljótlega var
þess, að hann var.undir nistandi reiði
dönsku stjórnarinnar. Hann vissi jafn-
framt, aö þjóðin þarfnaöist krafta hans I
10
viljann
Frásagnir
af ævi Jóns
Guðmunds-
sonar alþing-
ismanns
og ritstjóra
stjórnmálabaráttunni. Hann hlýddi kalli
þjóöarinnar, og lét aldrei merkið falla,
hvaö sem á bjátaði.
Jón rifjar upp að nokkru frumbýlingsár
Þjóðólfsog þjóðmálabaráttuna árið 1856.
Hann leiðir þar athyglina sérstaklega aö
afleiðingum þjóðfundarins, sem sé þær,
að myndazt hafi sterk þjóömálahreyfing,
stjórnarandstööuflokkur, sem hafði fljót-
lega fullmótaða stefnuskrá og skipulag
hennar var i góðu lagi. Hann bendir og á,
aö það hafi verið stjórnarfrumvarpiö, er
lagt var fyrir þjóðfundinn, og undirtektir
konungs og dönsku stjórnarinnar við kröf-
um Islendinga og atvinnubannið á þremur
Islenzkum embættismönnum, er þar hafi
haft mest áhrifin.
1 þessu yfirliti leggur Jón Guðmundsson
mikla áherzlu á, að nauðsyn sé, að leggja
einnig áherzlu á ýmis mál til framfara,
svo sem póstmál, læknaskipun, vegabæt-
ur, laganám, læknanám, búnaöarskóla og
barnaskóla, sérstaklega i Reykjavik. Hér
er Jón Guðmundsson greinilega að skil-
greina frjálslyndan umbótaflokk, En
stjórnmálaflokkur var aldrei stofnaður.
Likur benda til þess, aö Jóni Sigurös-
syni hafi dottið I hug að stofna stjórn-
málaflokk árið 1851. En hann hvarf frá þvi
ráði, og kom það aldrei til framkvæmda.
En hins vegar er það augljóst, aö hann
hefur litiö á Þingvallafundina og mið-
nefnd þeirra sem nokkurs konar stjórn-
málaafl. Hann segir svo I bréfi: „Mið-
nefndin verður aö starfa, þó leynilega og
meö gætni, skipta niður meö sér þing-
mönnum, og skrifast á við þá, aftala plön-
in, og skrifa okkur hingað, skora á en þó
jafnframt ekki forvisa allt það sem snert-
ir það daglega praktiska og framför i þvi,
og þó einkum verzlunarmálið, þvi það er
þaö fyrsta. Aldrei fáum viö pólitiskt frelsi
fyrr en verzlunin hefur verið laus nokkur
ár”.
Jón Guðmundsson var einlægur I
frelsisbaráttunni, þegar hann kom heim
frá Kaupmannahöfn vorið 1852. Hann
hafði heilan vetur v.erið undir handar-
jarðri foringjans mikla, Jóns Sigurðsson-
ar, og drukkið af lindum fróðleiks og
frelsishugsjóna hans. Þegar hann kom
heim til íslands, setti hann sig fljótlega I
sannband við séra Hannes Stephensen
prófast á Ytra Hólmi, og stóð ekki á hon-
um til baráttu I sjálfstæðismálinu.
1 júnl 1852 kom Ut konungleg auglýsing
til Islendinga, sem hafði veriö gefin Ut 12.