Tíminn - 01.02.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Laugardagur 1. febrúar 1975.
Laugardagur 1. febrúar 1975.
TÍMINN
9
Um haustið
fór mig að
langa
á sjóinn...
RÆTT VIÐ AUÐUN AUÐUNSSON
SKIPSTJÓRA UM SKUTTOGARA
OG FLEIRI SKIP
Það orð fer af
Seltjarnarnesi að þar
hafi búið merkilegir sjó-
sóknarar að fornu og
nýju; þar bjuggu okkar
elztu og fyrstu menn
skútuskipstjórarnir og
fyrstu togaraskipstjór-
arnir lika, svo sem eins
og hann Björn i Mýrar-
húsum, og sagt var að
ekki hefði það verið óal-
geng sjón að sjá skeggj-
aða menn með kafteins-
húfur rölta eftir kúm og
öðrum peningi, þegar
skútur stóðu uppi, eða
lágu við múrningar.
Þeir gömlu voru nefni-
lega ekki einasta æðst-
ráðendur til sjós, heldur
lika til lands og voru þar
virtir bændur.
,, Auðuns-bræður ’ ’
En nú er þetta liðin tið. Enn eru
þó merkir skipstjórar á Nesinu,
þeirra á meðal Auðunn Auðuns-
son togaraskipstjóri, en hús hans
hangir i grýttri brekku, norðan-
vert i Valhúsahæðinni, þar sem
nú heitir Skólabraut. Þar hefur
hannsjávargötuskamma og þarf
ekki að gaga á Vlfilfell, eins og
hann Vifill, þar eð hann sér öll
sjóveður úr sæti sinu i stofunni.
— Auðunn er einn þeirra
„Auðunsbræðra”, sem eru fimm
frægir bræður, sem urðu aflasælir
skipstjórar á „nýsköpunartogur-
unum” og systur þeirra tvær gift-
ust einnig togaraskipstjórum.
Þannig má segja að þetta sé hálf-
gerð „first family” þeirrar út-
geröar er dregur vörpur fyrir
fisk. Foreldrar þeirra Auðuns-
bræðra voru þau hjónin Auðunn
Sæmundsson, formaður og bóndi
á Minni-Vatnsleysu og kona hans
Vilhelmina Þorsteinsdóttir, ættuð
frá Meiðastöðum i Garði. Auðunn
Sæmundsson er enn á lifi, en Vil-
helmina lézt fyrir um það bil 35
árum.
Við hittum Auðunn Auðunsson
að máli nú fyrir skömmu og átt-
um við hann viðtal það er hér er
birt. En fyrst spurðum við hann
um þá „Auðuns-bræður” og hvort
þeir væru enn til sjós að stjórna
skipum:
Rætt við Auðunn
Auðunsson skipstjóra
— Já við erum þó eiginlega
bara f jórir á skipum núna og allir
með skip: Sæmundur, sem er
skipstjóri á hafrannsóknarskip-
inu BJARNA SÆMUNDSSYNI,
Gunnar, sem er á OTRI
Þorsteinn, sem er með 250 tonna
togskip, sem heitir BJÖRGVIN
og svo ég, sem er með FRAMNES
1. sem erskuttogarifrá Þingeyri.
GIsli hefur einnig verið annað
veifiö a.m.k. til sjós, en nú starfar
hann I landi — við Aburðarverk-
smiðjuna.
— En mágar þinir, sem einnig
voru skipstjórar. Eru þeir ennþá
til sjós?
— Nei Þóröur Sigurösson er nú
látinn, en Friðgeir Eyjólfsson
hefur nú verið i landi I nokkur ár,
en er farinn að hugsa sér aftur til
hreyfings á sjónum.
— Hvenær byrjaðir þú á togur-
unum?
ÍSLENDINGAR FUNDU
UPR FLOTVÖRPUNA
OG SKUTTOGARANA
— Ég er búinn að vera á þeim
frá árinu 1941 og er nú tæplega
fimmtugur að aldri. Ég hefi verið
óslitið til sjós slöan ég var 14 ára
gamall og á togurunum hefi ég
verið frá 16 ára aldri, og allatið
slðan, ef undanskilinn er sá tími,
sem ég var við nám I Stýri-
mannaskólanum.
24 ára skipstjóri
á togara
— Hvenær varðst þú skipstjóri
á togurum?
— Ég varð fyrst skipstjóri þeg-
ar ég var 24 ára, en þá byrjaði ég
að leysa Sæmund bróður minn af,
en hann var þá með KALDBAK
fyrir þá Akureyringa. En það var
slöastá árinu 1950, sem ég tók við
skipstjórn á „gamla” FYLKI,
sem var nýsköpunartogari. Ég
var þá 25 ára að aldri. Ég tók við
skipinu af hinum kunna skip-
stjóra Aðalsteini Pálssyni og var
með FYLKI þar til hann sökk árið
1956, og var með hann I þeirri
ferð.
Komu ekki út
trébjörgunarbátnum.
Skipið að sökkva.
— Svo var mál með vexti, að við
vorum á veiðum út af Horni, þeg-
ar við fengum tundurdufl I vörp-
una og það sprakk við síðuna og
leki kom að skipinu. Guðsmildi
var, aö enginn fórst við spreng-
inguna og við fórum að setja út
báta, þegar sást að hverju stefni.
— Skipið var að sökkva. En það
gekk nú ekki vel að koma út bátn-
um, en að lokum komum við öðr-
um þeirra I sjóinn og 32 menn fór I
hann, hálfan af sjó — og það var
meö naumindum að hann bar allt
þetta fólk. Slæmt var i sjóinn og.
ég veit ekki hvernig farið hefði, ef
illviöri hefði verið, þegar slysið
varð. Okkur var siðan bjargað
eftir 1/2 klukkustundar volk. Það
var togarinn HAFLIÐI, sem
bjargaði okkur, en skipstjóri þar
var þá Alfreð heitinn Finnboga-
son.
— Björgunarbátarnir á ný-
sköpunartogurunum voru nið-
þungir, vatnssósa, trébátar og
frumstæöur útbúnaður var til
þess að sjósetja þá. Var naumast
hægt aö gera ráð fyrir að nema
annar báturinn kæmist heill i haf-
ið, jafnvel við beztu aðstæður.
Það sem barg okkur var, að við
urðum fyrir sprengingunni I hléi
milli veðra.
Alþingi setti lög
um gúmbáta.
— Um þetta leyti var mikið
rætt um gúmbjörgunarbáta, sem
siðan eru komnir I hvert skip með
ágætum árangri. Það var haft 'við
tal við mig I útvarpið, þar sem ég
lýsti skoðun minni á trébátunum
og þeim yfirburðum sem ég taldi
og tel gúmbátana hafa. Þetta
varö til þess ásamt öðru að
alþingi afgreiddi löggjöf um gúm-
björgunarbáta alveg á mettlma,
og er það einhver áhrifamesta
löggjöf, sem sett hefur verið til
þess að koma I veg fyrir mann-
tjón á sjó.
Nýi FYLKIR fallegur
en kUnni aldrei
við hann
— Hvað tók þá við, er FYLKIR
var sokkinn?
— Ég tók við AGLI SKALLA-
GRIMSSYNI af Kolbeini Sigurðs-
syni.
— Það voru miklir erfiðleikar
að fá skip um þetta leyti, a.m.k.
með stuttum fyrirvara og eftir
eftirgrennslan var gengið inn I
smlöasamning á togara, sem var
I byggingu I Hull. Ég var nú aldrei
ánægður með það skip: það var
bara „fallegt”, alltof þunnt að
framan og ekki gott togskip.
Kunni ég aldrei við það, og hætti
skipstjórn á þvi eftir 4 ár.
— Þá fór ég I land um vorið og
ætlaði jafnvel að hætta sjó-
mennsku og fá mér eitthvert ann
að starf, en um haustið fór sjórinn
I mig aftur og þegar Einar
Sigurðsson útgerðarmaður bauð
mér togarann SIGURÐ þá sló ég
til. Lét ég gera ýmsar breytingar
á SIGURÐI áður en lagt var af
staö. Setja grindur undir trollið
og rennur fyrir bobbingana og þá
fór allt betur. Var ég með
SIGURÐ13 ár og likaði vel. Ég tel
að þessir stóru siðutogarar
íslendinga, SIGURÐUR og þeir
hinir hafi verið bezt búnu siðutog-
arar I heimi, og einskonar há-
punktur þeirrar skipagerðar.
SIGURÐUR bjó við þessar
breytingar þau 10 ár, sem hann
hann var gerður út til togveiða og
hinir tóku flest af þessu upp, þeg-
ar fram liðu stundir.
— Af SIGURÐI fór ég á
NARFA og fiskaði fisk, sem heil-
frystur var fyrir Rússlands-
markað.
Baráttan fyrir
endurnýjun
togaraflotans
— En svo ferðu á skuttogara og
tekur upp baráttu fyrir skuttog-
araútgerð og endurnýjun togara-
flotans.
— Það mun hafa verið um ára-
mótin 1969—’70 að ég fékk gerða
samþykkt i skipstjórafélaginu
Ægi varðandi kaup og kjör á skut-
togurum.
Gerði ég ráð fyrir, að með
rýmkuöum lánsheimildum gætu
togaraskipstjórar keypt sér skip
og verkað aflann sjálfir. Ég hafði
þá i mörg ár staðið i nokkurs kon-
ar baráttu fyrir þvi að togaraflot-
inn yrði endurnýjaður með skut-
togaraskipum.
— Gerði ég ráð fyrir að keypt
yröu 4—6 skutskip og að reist yrði
frystihús i Reykjavik, sem seldi
afurðir beint og milliliðalaust til
útlanda. Þetta varð m.a. til þess
að nokkur hreyfing komst á þetta
mál og sumt af þessum tillögum
var tekið upp, þar á meðal var
kjörum við skipakaupin breytt,
þannig að unnt var að eignast
skip með minna framlagi. Vænt-
anlegur kaupandi þurfti ekki að
greiða nema 7,5% af kaupverði
skipanna.
Fyrstu skuttogararnir
koma til landsins
— Á þessu ári, eða 1970 var haf-
izt handa um fyrstu togskipa-
kaupin. Að visu var DAGNÝ
komin þá, en hún var þó ekki
venjulegur skuttogari, heldur
eins konar millistig.
Það kom i ljós að tvö skip, skut-
togarar, voru til sölu i Frakklandi
og Norðfirðingar og síðar Esk-
firðingar fóru á stúfana til kaupa,
og slðar bættist þriöja skipið við.
Það skip keyptu Sauðkræklingar.
Norðjarðarskipið heitir BARÐI,
Eskifjarðarskipið HÓLMATIND-
UR og HEGRANES, sem var elzt
og minnst, var keypt til Sauðár-
króks.
— Kaupverðið á þessum skip-
um var mjög hagstætt, alveg ein-
staklega lágt. Þau kostuöu I
Frakklandi um 42 milljónir og
standsett og komin á veiðar kost-
uðu þessi skip rúmlega 53
milljónir króna.
Góð reynsla af
fyrstu skutskipunum.
— Þessi skip voru mjög hag-
kvæm I rekstri. Eftir þrjú ár voru
þau búin að fiska um 10.000 tonn,
hvert um sig, eða fyrir um 6—700
milljónir króna. Af þessu sést
hvers konar gæðakaup um var
að ræða fyrir alla.
— Þú varst meö HÓLMATIND.
Hvernig likaði þér?
— Agætlega. Þessi skip voru
góö og svöruöu til þess, sem ég
haföi gert ráö fyrir.
— Þaö er talaö um aö nú sé
komin upp eins konar oftrú á getu
þessara skipa t.d. i óveörum,
svipaö og varö upp á teningnum
þegar nýsköpunartogararnir
komu, og jafnvel þegar gufu-llnu-
veiöarar og gömlu togararnir
tóku viö af skútunum.
— Hvaö segir þú um þaö?
Förum viö óvarlega á þessum
nýju skipum?
— Þrátt fyrir hörmuleg slys,
sem orðið hafa á skutskipum, þá
tel ég þau miklu öruggari en siðu-
togarana. 1 raun og veru er ekki
hægt að bjóða togarasjómönnum
upp á siöutogara. Allir menn hér
á landi búa nú við betri húsakost
og betri vinnuskilyrði en forfeður
þeirra gerðu. Þetta á ekki aðeins
að gilda I landi, heldur einnig á
sjónum. Skutskipin eru með betri
Ibúðir fyrir áhöfnina, sem hirðist
I lúkar fram I stefni, margra
manna vistarveru. A skutskipun-
um er aðstaðan allt önnur, vegna
bygginarlags skipanna. Oll að-
gerö fer fram undir þiljum, en
ofandekks á gömlu togurunum.
Það er ekki unnt að bera þetta
saman. Þó kann að vera, að eitt
spili þarna inn I, en það er að
margir, sem stjórna nýju skut-
togurunum koma af minni skip-
um, og maður sem kemur á
stærra skip, honum hættir til að
ofmeta getu þess. Ég tel fráleitt
að meta þessi skip annað en
örugg, og þetta er framför, mikil
framför — þótt hörmuleg slys hafi
orðið. Tökum til dæmis á sfðutog-
urunum, þegar menn voru að
feröast milli miðskips og for-
skips. Það fóru oft út menn og
drukknuöu við að „fara á milli”
afturskips, þar sem matsalir voru
og forskips, þar sem vistarverur
hásetanna voru. A skuttogurun-
um er innangengt milli þessara
vistarvera.
— Þegar menn komu á nýsköp-
unartogarana af gömlu togurun-
um, þá kom einhver kippur I
þetta, og þá má hiklaust segja að
menn toguðu oft i óeðlilega vond-
um veðrum. Þetta var um ofsókn
að ræöa, en smám saman varð
þeim ljóst, að þessi skip áttu sln
takmörk og það mátti misbjóða
þeim lika alveg eins og þeim
gömlu.
— Það kann að vera að ein-
hverjar tilhneigingar séu til þess
konar sjómennsku á skuttogurun-
um, en ég vona að menn falli frá
þvl hið fyrsta.
Hefur toagaraafli
við ísland
minnkað um helming?
— En aflinn?
— Sjávarafli hefur minnkaö á
íslandi og það er örðugt með
raunhæfan samanburð milli skut-
skipa og siðuskipa. Ég tel að
FRAMNES 1 sé mjög sambæri-
legt skip við „gamla” FYLKI, en
á hann aflaðist um 7.000 lestir á
ári, (1952— 56) en á FRAMNESI
öflum við um 3000 lestir miðað við
svipaða sókn. Við fengum 350
lestir á seinasta ári, en það segir
ekki alla söguna, þvi að við vor-
um ekki að keppast eftir magni
fyrst og fremst heldur varð þetta
að haldast I hendur við vinnsluna
I landi. Hraðfrystihúsið getur
ekki tekið á móti stórum förmum,
en nú hafa þeir komið sér upp
saltfiskverkun, eða hafa fengið
flatningsvélar og þá ráða þeir við
meira fiskmagn.
— Skuttogarar draga betur en
siðuskipin og fiska meira.
— Þetta með aflamuninn er
mjög þýðingarmikiðmál, hvernig
aflinn þverr smám saman. Það
verður að snú a þessari þróun við.
Mér reiknast til að við fiskum
rúmlega helming af bolfiskaflan-
um við Island, og ef svipaðar
aflatölur — eða betri væru nú og
voru t.d. þegar nýsköpunin var og
hét, fyrsta áratuginn eftir friðun-
ina, sem varð i striðinu, en þá
fengu fiskistofnarnirgóðahvlldfþá
fæ ég ekki annað séð en að Is-
lenski fiskiflotinn anni fyllilega
þvl aö veiða allan þann fisk, sem
skynsamlegt er aö taka árlega af
. íslandsmiðum. Togaflinn ætti þvi
að vera helmingi meirien hann er
núna, ef allt væri meö felldu.
Tveir skipstjórar
tvær áhafnir framtiðin?
— Nú býrð þú á Seltjarnarnesi.
Er ekki erfitt fyrir þig að vera
með skip frá Þingeyri og miklar
fá
■ -4
ýl
Séð aftur eftir þilfarinu á IIÓLMATINDI SU 22
fjárvistir frá heimilinu?
— Nei ég fer bara um borð og
er á skipinu 3—4 vikur eftir atvik-
um. Geri þetta 3 túra I einu og fer
svo I fri.
— Það er maður á móti mér
með skipið og hefur það verið
Einar Jóhannsson frá tsafirði.
Við skiptum þessu svona nokk-
urnveginn til helminga, erum
jafnmikið i landi og til sjós. Þetta
er nokkuð erfitt i vondri tlð, ég
hefi t.d. ekki komizt vestur allan
þennan mánuð, en geri ráð fyrir
þvi að komast vestur i fyrramálið
(21. jan.)
— Þetta er að færast mikið i
vöxt, að tveir skipstjórar og jafn-
vel tvær áhafnir séu á skipunum.
Það þarf ekki að hvila skipin, en
þegar aðeins eru 15 menn á, eins
og á þessum skipum, þá verður að
vinna myrkranna á milli — allt að
þvi, og þá verður ekki hjá þvi
komizt að skipta um mannskap.
Menn geta ekki unnið 14—16 tima
á dag árið út. Það heldur það eng-
inn maður út.
Togaraútgerðin svelt?
— Fyrir nokkrum árum var oft
á þaðbent að Islendingar væru að
dragast afturúr öðrum þjóðum i
fiskveiðitækni.
— Hefur þetta lagast? Stöndum
við betur að vígi en áður?
— Ef talað er um togaraflot-
ann, þá er ekki minnsti vafi á þvi
aö togaraútgerðin hefur verið
svelt með lágu fiskverði.
— Islendingar fundu upp skut-
togarann og fundu upp flotvörp-
una, en skilninginn vantaði. Aðr-
ar þjóöir, þar á meðal Þjóðverjar
hafa þróað þetta upp og fullkomn-
að. Togaraútgerðin hefur verið
látin sitja á hakanum. Við getum
tekið færeysk útgerðarfélög, sem
nú eru að láta smiða fjórðu kyn-
slóðina frá nýsköpun. A meðan
má þakka fyrir að búið sé að
endurnýja einu sinni frá striðr-
lokum hér. Þegar löndunarbannið
1952 skall á I Bretlandi, þá var
sett á sérstakt bátagjaldeyris-
kerfi, þannig að bátafiskur var
seldur á hærra verði en togara-
fiskur og þetta hefur komið niður
á togaraútgerðinni, hún hefur
glatað virðingu og skilningi,
vegna hallareksturs.
Að fiska skit.
— í raun og veru hafa Islend-
ingar aldrei skilið annað en skit-
fiskara, þeir sem fiska I skit fá
miklu hærra verð fyrir aflann, en
Frh. á bls. 15
i
SKÚLI FÓGETI á rúmsjó, en hann var einn „gömlu” togaranna, sem var fyrsta kynslóö
togara á íslandi. Menn buðu hafinu birginn á þessum skipum og I svartasta skammdeginu
veiddu þeir noröur á Hala og sigldu meö stóra farma til lands.
Nýsköpunartogararnir eru nú flestir horfnir af sjónarsviðinu. Þeir voru keyptir fyrir
striðsgróöann, en rekstur þeirra gekk erfiölega áratugum saman. Myndin sýnir tvo þá
siðustu, og cr það HJÖRLEIFUR, áður INGÓLFUR ARNARSON. en hann var seldur I
brotatjárn nú fyrir skömmu.
FRAMNES I og aðrir skuttogarar hafa gjörbreytt atvinnullfinu viöa um land til hins
betra. Má þar nefna Sauðárkrók, þar sem landlægt atvinnuleysi var áöur, en þar eru gerð
út þrjú skutskip. Fleiri staði mætti nefna þessu til staðfestingar.
Eskfiröingar eru framarlega I skuttogaraútgerðinni. Þeir fengu einn fyrsta skuttogarann,
HÓLMATIND, sem sagter frá i greininni. Siðan fengu þeir IIÓLMANES frá Spáni, er kom
hingaö i fyrravetur. Ilér sjást skuttogarar Eskfirðinga viðbryggju á Eskifirði.