Tíminn - 07.02.1980, Blaðsíða 8

8
Fimmtudagur 7. febrúar 1980
Landbúnaðarráðherra:
„Samviiinufélög
féfletta bændur”
Þaö vakti athygli þegar land-
búnaöarráöherra Bragi Sigur-
jónsson svaraöi fyrirspurn um
ákvöröun búvöruverös i
Sameinuöu þingi s.l. þriöjudag,
aö hann sagöi þaö skoöun sina
aö „samvinnufélög féfléttu
bændur.” Var á ráöherranum
aö skilja aö þessi skoöun heföi
ráöiö nokkru um aö ekki var
tekiö tillit til kostnaöarauka i
framleiöslu þegar búvöruverö
var siöast ákveöiö. Sem sagt,
hinn illa fengni hlutur félag-
anna ætti aö ganga upp i
kostnaöaraukann. Stefán Val-
geirsson svaraöi raöherra og
sagöi þetta þung orö um sam-
vinnufélögin, sem bændur i
mörgum tilfellum ættu sjálfir,
og hvatti ráðherra til aö finna
oröum sinum staö.
Halldór Asgrimsson bauö ráö-
herra aö fara méö honum I
gegnum rekstrarreikninga
þeirra mjólkursamlaga sem
hann þekkti af raun, sérstak-
lega i si'nu heimahéraöi þar sem
bændur skipuöu og sætu sjálfir i
stjórn og rekstrarafgangur ef
einhver væri, rynni til þeirra.
Landbúnaöarráöherra svaraöi
ekki boöinu.
Mál Jóns
Sólness til
rikissaksóknara
I örstuttri skýrslu hefur
dómsmálaráöherra gert
Alþingi grein fyrir bréfi sem
hann hefur skrifað rikissak-
sóknara vegna reikningamáls
Jóns G. Sólness. Máli þessu var
aö tilhlutan yfirskoðunarmanna
rikisreikninga visaö til athug-
unar rikisendurskoöunar á
siöastliönu hausti. I bréfinu seg-
ir aö hjá rikisendurskoöun hafi
verið „staöreynt” aö „umrædd-
ar misfellur” i sambandi við
fylgiskjöl meö tilteknum
reikningum „hafi átt sér stað.”
Þá er þess fariö á leit viö rikis-
saksóknara aö hann taki viö
málinu og hlutist til um aö „um-
rættrannsóknarefni veröi tæmt,
þannig aö þaö geti fengiö lög-
mæta meöferö, sem efni standa
til.”
Flutningaráð
Ríkisstofnana
Endurflutt hefur verið á
Alþingi frumvarp til laga um
Flutningsráö rikisstofnana, en
þaö var áöur flutt á siöasta
vetri og þá af sömu flutnings-
mönnum og nu, þeim Helga
Seljan og Ölafi Ragnari Grims-
syni. Flutningsráöið á skv.
frumvarpinu aö vera rikisstjórn
til ráöuneytis um staöarval
rikisstofnana, en á jafnframt aö
gera sjálfstæöar tillögur um
flutninga slikra stofnana, deilda
þeirra eöa Utibúa.
Upphaflega er þetta frum-
varp komiö frá nefnd sem kann-
aöi möguleika á frekari dreif-
ingu rikisstofnana á árunum
1972-75 aö undirlagi þeirrar
vinstristjórnar er þá sat.
Eftirfarandi grein Hjartar E.
Þórarinssonar á Tjörn i Svarf-
aðardal birtist nú eftir áramótin
i blaði þeirra Svarfdæla,
Noröurslóö. Þar eru raktar aö
nokkru breytingar þær, sem oröið
hafa þar I sveit siöan 1970, og aö
lokum leitast viö aö skyggnast
nokkuö fram i timann. Svipuö
saga og rakin er i greininni hefur
að sjálfsögöu gerzt viöa á land-
inu, og hefur hún þeim mun al-
mennara gildi.
Ætli þaö sé ekki vel til fundiö
að i byggöarblaöi sem þessu sé
litiö yfir farinn veg liöins tugar
hér á innansveitarvettvangi og
jafnframt reynt að rýna fram á
veginn, ef ske kynni, aö unnt væri
aö grilla i einhver kennileiti i
landslagi næstu framtiöar.
Veöurfar
Hvaö veöurfar snertir þá hef-
ur þetta veriö hagstætt timabil.
Aö visu byrjaöi tugurinn meö
annáluðu kalári 1970. Þá fyrst
urðu Svarfdælingar I alvöru var-
ir viö þann vágest, sem bændur
austur undan höföu kynnst betur
árin þar á undan. Þetta sumar
voru tún svo hart leikin af undan-
gegnum svellavetri, aö mörg
þeirra skiluöu aðeins 50-70% af
venjulegum töðufeng og margir
bændur uröu aö kaupa viöbótar-
heyforða sunnan af landi, þ.á.m.
bændur, sem ár ið áöur höföu selt
hey vestur og suður um land.
Svo er aö sjálfsögðu ekki
gleymt siöasta ár, sem hefur
tryggt sér sérstakt sæti i aldar1
sögunni fyrir kulda sinn og þar af
leiðandi gróöurleysi og kanppar
fóöurbirgöir. Aö þessum jaöar-
árum frátöldum má hinsvegar
telja 8. áratuginn samfellt góðæri
frá sjónarmiöi svarfdælsks bú-
skapar.
Búskapur.
A þessum áratug dróst byggö
i Svarfaöardal enn saman, en þó
má segja aö samdrátturinn hafi
greinilega hægt á sér og lfklega
er hann minni en nokkurn annan
tug aldarinnar. Bújarðirnar i
dalnum, þar meö taldar þær,
sem eru á umráöasvæöi Dal-
vikurbæjar, eru ennþá rétt um
50, en á nokkrum þeirra er þó
ekki lengur rekinn sjálfstæöur
búskapur. A þessu hefur litil
breyting oröiö. Hins vegar hefur
fólki I Svarfaöardal fækkaö tölu-
vert eöa um 10%, þ.e. úr 330
niöurfyrir 300.
En nú á dögum er þaö ekki
lengur mannfjöldinn, sem mestu
máli skiptir viö búvörufram-
leiösluna, og ekki heldur fjöldi
bújaröa. Þaö er stærö búanna og
vélakostur, sem sköpum skiptir.
Þess vegna hefur hér i sveit
þrátt fyrir allt orðiö mikil fram-
leiösluaukning fyrst og fremst I
aöalfr amleiöslugrein okkar,
nautgriparækt/ mjólkurfram-
leiöslu, eöa meira en 40%.
Mjólk
Þróun mjólkurframleiöslu 8.
áratuginn.
1970 2.60millj. litr.
1971 2.77 millj. litr.
1972 2.71 millj. litr.
1973 2.88 millj. litr.
1974 3.02 millj. litr
1975 2.88 millj. litr.
1976 3.06 millj. litr.
1977 3.45 millj. litr.
1978 3.64 millj. litr
1979 3.557.712 litr.
Samdrátturinn frá hámarkinu
1978 er um 85 þús. ltr. eöa 2.35%.
Þessi þróun endurspeglast
greinilega I búnaöarfram-
kvæmdum. Fjós voru byggö
fyrir 400 kýr, fjárhús fyrir 2.500
fjár og þurrheyshlöður, flestar
meö súgþurrkun, 30.000 rúmm.
aö stærö. Fjölmörg mjólkurhús
voru byggð eöa endurbætt, eink-
um áriö 1976. Þá voru byggöar
margar verkfærageymslur,
haughús o.fl.
Svo brá þó viö á siöastliönu
ári, aö ekki var hafin bygging á
einu einasta húsi af neinu tagi,
sem á skrá kæmist hjá Fast-
eignamatinu.
Nýræktun hefur veriö allnokk-
ur á timabilinu en hefur þó fariö
minnkandi. Alls voru ræktaöir
276 ha af nýrækt.
Ein tegund styrktra fram-
kvæmda tók mikinn fjörkipp um
miöjan áratuginn, lagning vatns-
Svarfaðardalur. Myndin er tekin úr Hánefsstaðaskógi og sér yfir aö Tjörn.
Hjörtur E. Þórarinsson: Þróun
í Svarfaðardal
Hjörtur E. Þórarinsson á heimili sinu aö Tjörn. Timamynd Róbert.
legur kostnaöur hefur greiðst
upp.
Hvað er framundan?
8. áratugurinn var sem sagt
timi mikilla framkvæmda og
framfara hjá svarfdælskri
bændastétt. Það getur varla tal-
ist undrunarefni, þótt þessara
miklu framkvæmda gæti nokkuö
á framkvæmdasviöinu hjá mörg-
um manninum. Enda mun það
mála sannast, aö sá róöur hefur
veriöog er enn þungur og jafnvel
tvisýnn hjá sumum. Þar ræöur
ef til vill mest úrslitum, hvort
stórframkvæmdir á jöröinni
voru gerðar fyrir eöa eftir til-
komu verulegrar verötrygg-
ingar fjárfestingarlána. Þaö má
þvi búast viö aö ýmsir vor á
meöal horfi með nokkrum ugg til
þess áratugar, sem nú er byrj-
aöur.
Harðnar á dalnum?
Skuggahliö siöasta áratugar
frá sjónarhóli islensks landbún-
aöar er fyrst og fremst sú, aö af
ýmsum ástæöum, þ.á.m. góöær-
inu, missti bændastéttin tökin á
framleiöslunni og lenti i sjálf-
heldu meö sölu umframbirgð-
anna. Samt var þaö ekki fyrr en
á siöasta ári, aö menn fóru aö
ráöi aö finna fyrir afleiöingúm
þessa slyss i reikningum sinum.
A þessu ári mun vandamáliö birt-
ast aftur og snerta menn meir en
áöur. Þaö birtist t.d. i þvi, að
þegar mjólkursamlagið gerir
upp viö bændur i vor, vantar, ef
að likum lætur, a.m.k. 10 kr. upp
á hvern mjólkurliter framleidd-
an 1979 og er þetta aö sjálfsögöu
verðmiöunargjaldið, sem sam-
lagið hefur oröið aö skila til
Framleiösluráös vegna útflutn-
ingshallans.
En svo birtist þaö lika I öðru
og nýstárlegra formi, sem heitir
framleiðslukvóti. Hvernig hann
verkar á hina ýmsu bændur er
erfitt aö sjá fyrir, en vist er það
aö framleiðsla mjólkur fyrir er-
lenda markaösveröiö er sama
sem aö framleiöa mjólk fyrir
ekki neitt. Þetta veröur þvi
mesta heilabrotamál ársins:
Hvernig á að fara aö þvi aö
draga saman framleiösluna um
10-20% án þess að missa sam-
svarandi hluta af kaupinu sinu?
Þá reynir fyrst á úrræba og út-
sjónarsemi bænda, svarfdælskra
sem annarra.
Þaö er óhætt að spá þvi að
framleiösluskömmtun (kvóti)
veröi litib vinsæll bikar aö bergja
af, barmafullur af misræmi og
óréttlæti, sem hann hlýtur aö
veröa. Aöeins er hægt að vona,
að hann verki snöggt svo unnt
verðiaö varpa honum frásér hiö
fyrsta og halda svo I horfinu með
öörum og mildari meðulum
reynslunni rikari.
veitna. Ný vatnsveita.var lögö á
20 bæjum. Þessi góða þróun
stendur að sjálfsögöu I sam-
bandi viö breytingu á jarörækt-
arlögum, sem geröi slika fram-
kvæmd styrkhæfa i meira mæli
en áöur haföi verið.
Tankvæðing —
Rörmjaltir
Ef svarfdælskir bændur væru
spurðir, hver heföi orðið heilla-
drýgsta framför i búskap sveit-
arinnnar á 8. áratugnum, er
varla aö efa aö svariö hjá flest-
um yröi tankvæðingin. Hún
komst á áriö 1976. Urðu þá flestir
bændur aö leggja I mikinn kostn-
að viö mjólkurhús sin og aöra
aöstööu viö fjósin, auk kostnaöar
viö sjálfan mjólkurtankinn. Varö
þetta allt talsvert átak, ekki sist
hjá þeim, sem um leiö eöa siðar
endurnýjuöu mjaltakerfi I fjós-
inu og komu sér upp rörmjalta-
kerfi, en nú mun slikt kerfi vera i
20 fjósum. Til þessara fram-
kvæmda fengusthins vegar lán,
aö visu verðtryggö, sem nú eru
sem óöast að greiðast upp.
Þaö er skemmst frá þvi aö
segja, aö þessi þróun mála,
ásamt meö stórbættu ástandi
heimreiða og annarra sýsluvega
hefur létt þungum krossi af
svarfdælsku búaliði og gert
þennan höfuöatvinnuveg þeirra
miklu betra hlutskipti og arö-
bærari um leiö, þegar uppruna-