Tíminn - 09.03.1980, Blaðsíða 12

12
Sunnudagur 9. mars 1980
? The Big Sleep
Einstök á
KVIKMYNDA HORNIÐ
sínu sviði !
Ég hef oft óskah þess, aö sýn-
ingar á gömlum myndum yröi
aö veruieika hér á landi, likt og
er viöa erlendis. Þaö er ljóst aö
viö höfum aöstööuna og ábyggi-
iega áhuga hjá áhorfendum.
Það hefur t.d. lengi veriö mfn
von, aö Regnboginn nýtti ein-
hvern af fjórum sölum sfnum til
sýningar á gömlum myndum,
þvi aö þótt sjónvarpiö standi sig
þokkaiega f þvf hiutverki, þá er
þetta hlutverk bfóhúsa. Margir
eru eflaust ekki sömu skoöunar
og ég, en ég tel aö meö sýning-
um á gömlum myndum (látum
liggja milli hluta hvort um
meistaraverk er aö ræöa), þá
skapist ákveöin kvikmynda-
menning og aö almenningur
veröi betur fær um aö meta
gæöi mynda sem framleiddar
eru f dag.
Fyrsta spor I rétta átt hefur
Háskólabió stigiö þegar þaö
hefur ákveöiö aö sýna þrjár
Humphrey Bogart myndir.
Fyrsta og besta myndin sem
bióiö sýnir er The Big Sleep
(1946), en siöan munu fylgja
myndirnar, The Big Shot (1942)
og The Enforcer (1951).
The Big Sleep er byggö á sam-
nefndri sögu eftir hin ókrýnda
konung einkaspæjarasagnanna,
Raymond Chandler, og leik-
stýrö af Howard Hawks. Þrátt
fyrir aö flest sem ég á eftir aö
segja um The Big Sleep sé mikiö
lof, þá vil ég taka þaö skýrt
fram aö myndin er alls ekki
gallalaus, en þrátt fyrir þaö er
hún einstök. Sem einkaspæjara-
mynd þá er The Big Sleep ein sú
besta sem ég hef séö. Þar
kemur margt til, en fyrst og
fremst er þaö hraöinn í at-
buröarrásinni sem á köflum
veröur fáránlegur og fyrir
mann ókunnugan bók Chandlers
(eöa mynd Winners) þá kemst
ekki helmingurinn til skila. Þaö
er svo margt aö skýra, mörg
morö aö skilja, en myndin
stoppar aldrei til aö Utskýra
fyrir áhorfendum eins og svo
margar einkaspæjaramyndir
gera. Þaö eru t.d. aldrei skýrt
dauösfall bilstjóra Sternwood,
Bogart/Marlowe f gróöurhúsi Sternwoods I upphafi The Big Slecp.
en í bókinni er gefiö i skyn aö
hann hafi fyrirfariö sér, en þaö
er alls ekki öruggt enda skiptir
þaö engu máli.
Eins og venjulega i kvik-
myndum eöa bókum eftir
Chandler þá er tvö mál um að
ræöa. I fyrsta lagi er um aö
ræöa saklaust fjárkúgunarmál
sem Marlowe tekur að sér aö
leysa, en aöalmáliö er hvarf
Shawn Regan og hugsanlegur
möguleiki á morði. Moröin hlaö-
ast upp og samt er Marlowe
engu nær um hvarf Regans, en I
lokin er allri skuldinni skellt á
undirheimaglæpamanninn Eddi
Mars. 1 bókinni og kvikmynd
Michael Winners (sýnd i
Hafnarbió I fyrra) er það ljóst
aö Carmen Sternwood er morö-
inginn en ekki Mars. Þvi miöur
tekst þessi breyting frá bók
Chandlers illa. Aðrar breyt-
ingar frá bókinni eiga sér sinar
eölilegu skýringar. T.d. er
aldrei ljóst hvers vegna bilstjóri
Geigers drepur Joe Brody.
Þetta er skiljanlegt þegar litiö
er á framleiösluár myndar-
innar. Mótif Carol Lundgren var
kynvilluást á Geiger, en áriö
1946 var ekki hægt aö segja slikt
I kvikmynd og þvi var þaö fellt
Hawks sagöist ekki hafa þurft aö leikstýra Bacall og Bogart. Skiljanlegt?
úr myndinni og eítir stendur dá-
litiö loöiö morömótif.
Eins og áöur segir er The Big
Sleep einstök, sennilega álika
einstök og aðalleikarinn
Humphrey Bogart. Það veröur
ekki sagt aö þessi mynd hafi
verið hans besta, en þó er hann
mjög góöur og eftir aö hafa
horft á hann i hlutverki spæjar-
ans Marlowe, þá er ég sann-
færöur um aö annar eins
persónuleiki og Bogart veröur
aldrei til. Um leiö og Bogart
birtist þá sér maöur þreytt and-
lit, en jafnframt andlit heiðar-
leika, drykkju, kvensemi og
gamansemi. Eins og franskur
kvikmyndagagnrýnandi lýsti
honum: ,,Um leiö og maöur sér
Bogart, sér maöur mann meö
fortiö”. Fortiöin leynir sér ekki
á svip Bogarts, næstum þvi
rúnum rist. Þaö voru einmitt
franskir kvikmyndagagn-
rýnendur sem upphófu Bogart
upp eftir 1960. Hvernig á vin-
sældum Bogarts stendur er ekki
gott að segja. Hinn kunni leik-
stjóri Peter Bogdanovich hefur
ásamt mörgum öörum reynt aö
svara þeirri spurningu og hefur
hann komist aö þeirri niöur-
stööu, að vinsældir hans megi
rekja til þess aö allir geta fundiö
eitthvaö I fari hans sem þeir
geta notiö. Franskir gagnrýn-
endur hafa vljaö túlka Bogart á
existensialiskan hátt en þaö er
nú kannski full langt gengið.
Þaö er aöeins að Bogart sé
einstakur heldur er leikkonan,
sem leikur á móti honum ein-
stök. Lauren Bacall, sem seinna
gerðist eiginkona Bogarts, er
hin fullkomna Vivien. Alla
myndina I gegn gerir hún litiö
annaö en aö setja upp þennan
svip sinn, sem hefur siöan verið
kenndur viö hana, en þaö er lika
alveg nóg. Hún hefur yfir sér
þessa Chandler dulúö, sem
engar leikkonur hafa náö, nema
ef vera skyldi Charlotte Rambl-
ing i mynd Dick Richards Far-
vell, My Lovly. Samtöl Bogart
og Bacall eru mörg hver frábær
og i rauninni eiga þau litiö skylt
við söguna The Big Sleep,
heldur eru þau miklu frekar
samtöl Bogart og Bacall. Ég vil
sérstaklega nefna sem dæmi
samtalið milli þeirra á skrif-
stofu Marlowes, en það er alveg
sérstaklega fyndiö og sexi sam-
tal og af þvi má ráöa aö þau
hjónin hafi alveg veriö einstök.
Aö endingu vil ég þakka lofs-
vert framtak Háskólabiós og
þvet alla til aö sjá þessa sér-
stöku mynd, þvi aö minu mati
þá veröa ekki geröar margar
betri kvikmyndir i Ameriku.
örn Þórisson
Ný hlið á gömlum pcning
i
Nýja BIó
Butch and Sundance: The Early
I Days/Yngri árin
Leikstjóri: Richard Lester
Aöalhlutverk: William Katt og
Tom Berenger.
® Dick Lester hefur sýnt og
■ sannaö, aö hann á auövelt meö
aö gera góölegar ævintýra-
myndir, sem nota skemmtilega
■ umhverfi sins tima. Mesta afrek
Lester á þessu sviði er sennilega
kvikmyndirnar um Skytturnar
A (báöar sýndar I Háskólabió fyr-
_ ir nokkrum árum), en þær voru
ekki aðeins fyndnar ævintýra-
myndir heldur einnig sýnishorn
| af umhverfi og viöhorfum sins
tíma. Ekki má heldur gleyma
annarri mynd eftir Lester sem
var búin sömu kostum en þaö
(+ + )
var Kobin and Marian (sýnd i
Stjörnubió fyrir tveimum ár-
um). Butch and Sundance er
snöggtum lakari mynd heldur
en áöurnefndar myndir, en býr
þó yfir þessum „Lester-
sjarma”, sem ég hef reynt að
útskýra. Til aö mynda er ákveð-
inn klassi yfir einvigisatriöinu
milli Sundance og O.C., en ein-
vigiö fer fram i smábæ þar sem
öll húsin eru hvitmáluö og þar
sem Bibliu áróöur er skrifaöur á
fjöllin i kring og til aö bæta oná
frumleikann eru allar götur
bæjarins huldar vatni vegna
rigninga. Einvigiö veröur þvi
frumlegra en oft áöur og nær
þaö skemmtilegu hámarki þeg-
ar klukkan slær.
Mörg smáatriði, sem sýna tiö-
arandann skreyta myndina, og
gefa henni aukið gildi. T.d. krá-
in uppi I fjöllum, sem er full af
eymdarlegum útlögum dans-
andi hvor viö annan undir
eymdarlegri tónlist. Annaö
dæmi er atriöiö úr bæjarlifinu
þar sem linudansari er að fara á
milli húsa og auglýsingin sem
sést á húsunum, þar sem öll
fjölskyldan er hvött til að éta
einhvern óþverra til aö veröa
„feit eins og svin”.
Flókiö atriöi eins og lestar-
ránið tekst mjög vel, en sinn
þátt I þvi á kvikmyndataka
Laszlo Kovacs. Nafn Kovacs er,
eins og oft áöur, trygging fyrir
gæöum. Ég nefni sem dæmi
kvikmyndatökuna uppi i fjöllun-
um og einnig skeytinguna milli
snjósins uppi á fjöllunum og
himinsins á láglendinu, allt
virkilega laglega og áreynslu-
leysislega gert.
En þaö eru nokkrir gallar á
Butch and Sundance og skal þar
stærstan telja lélegt handrit.
Myndin fjallar I rauninni ekki
um mikiö, handritiö leiöir mann
aö engu. Viö fylgjumst aðeins
meö þvi, aö bæöi Butch og Sun-
dance veikjast og ná sér aftur,
það er I rauninni enginn sögu-
þráöur nema O.C. Hanks og úti-
stööur hans viö þá félaga.
Eins og flestir vita er Butch
and Sundance: Yngri árin
byggö á myndinni sem George
Roy Hill stjórnaöi um árið meö I
þeim Robert Redford og Paul |
Newman i aöalhlutverkum. Að «
minu mati er þessi nýja mynd _
lítiö lakari, þvi gamla myndin I
var og er örugglega einhver of- I
metnasta kvikmynd seinni ára
og ef ekki heföi komiö til per- I
sónutöfrar aðalleikarana þá
heföihúntalistléleg.Þráttfyrir
að vera likir fyrirmyndum sin- w
um, þá sýna þeir Katt (Carrie) I
og Berenger (Looking For Mr. j
Goodbar) tæpast sömu persónu- j
töfra, enda er myndin ekki |
hugsuö sem stjörnufleyta likt og j
forveri hennar.