Fréttablaðið - 30.01.2008, Blaðsíða 8

MARKAÐURINN 30. JANÚAR 2008 MIÐVIKUDAGUR8
Ú T T E K T
M
argir bíða spenntir eftir vaxta-
ákvörðun bandaríska seðla-
bankans í dag. Líklegt má telja
að ákvörðunin liggi fyrir upp
úr kvöldmatarleyti að íslensk-
um tíma líkt og venjan er á vaxtaákvörðun-
ardögum vestanhafs en þá er farið að halla á
síðdegið á bandarískum fjármálamörkuðum.
Ætla má að annars muni aðstæður og stemn-
ing á hlutabréfamörkuðum ráða nokkru um
tímasetninguna.
Flestir spámenn hallast að því að bankinn
bregðist við þrengingum á fjármálamörk-
uðum og fremur svartsýnum efnahagshorf-
um í Bandaríkjunum með með
lækkun stýrivaxta upp á hálft
prósentustig. Gangi það eftir
hefur bandaríski seðlabankinn
lækkað stýrivextina um heil
1,25 prósent á einni viku.
NEYÐARFUNDUR
Seðlabankinn lækkaði stýri-
vexti um 75 punkta á sérstök-
um aukavaxtaákvörðunardegi
á þriðjudag fyrir viku. Ákvörð-
unin var boðuð með ákaflega
skömmum fyrirvara eftir
símafund seðlabankastjóranna
kvöldið áður. Tilefnið var ærið
enda höfðu margir ástæðu til
að skelfast. Í ofanálag ákváðu
báðir stóru stjórnmálaflokk-
arnir, Demókrataflokkurinn
og Repúblikanaflokkurinn, að
veita 150 milljörðum Banda-
ríkjadala, jafnvirði nærri 10
milljarða íslenskra króna, út
í efnahagslífið í formi skatta-
legrar endurgreiðslu með
það fyrir augum að draga úr
áhrifum hugsanlegs efnahags-
samdráttar.
Talsverðs taugatitrings
gætti í röðum japanskra fjár-
festa kvöldið áður – aðfaranótt
mánudags. Lokatölur á bandarískum hluta-
bréfamarkaði fyrir helgina lofuðu ekki góðu,
enda á rauðu. Fjárfestar sáu samdrátt í einka-
neyslu í pípunum og urðu almennt svartsýn-
ir um horfur í efnahagsmálum jafnt vestan-
hafs sem austan. Samdráttur í einkaneyslu
hefur mikið að segja fyrir japanskt efnahags-
líf enda mikill útflutningur þaðan vestur um
haf. Taugatitrings gætti því í röðum japanskra
fjárfesta og losuðu þeir um hlutabréfastöður
sínar af svo miklum móð að Nikkei-vísitalan
féll um tæp fjögur prósent. Viðlíka fall hennar
hefur ekki sést síðan 11. september árið 2001
þegar hryðjuverkaárás var gerð á Bandarík-
in. Talsvert meira fall var á öðrum hlutabréfa-
mörkuðum í Asíu þennan sama dag.
Fréttirnar voru ekki góðar fyrir evrópska
fjárfesta þegar þeir settust við tölvur sínar
á mánudagsmorgun enda hrundu markaðir í
álfunni kjölfarið. Ástandið minnti einna helst
á svarta mánudaginn í október árið 1987 þótt
fjarri sé að hlutabréfamarkaðir hafi tekið jafn
mikla dýfu nú og þá.
Bandarískir hlutabréfamarkaðir voru hins
vegar lokaðir þennan sama dag sökum minn-
ingardags um blökkumannaleiðtogann Martin
Luther King. Margir bjuggust eðlilega við
hruni við opnun markaðanna á þriðjudag.
Stýrivaxtalækkun bandaríska seðlabankans
kom í veg fyrir að svo færi.
Til marks um þær dökku horfur sem banda-
ríski seðlabankinn sá í þarlendu efnahagslífi
hafa stýrivextir ekki verið lækkaðir í Banda-
ríkjunum með jafn snörpum hætti síðan eftir
hryðjuverkaárásina á Tvíburaturnana í New
York 11. september árið 2001 auk þess sem
ekki hefur verið brugðið til skyndiákvörðunar
með þessum hætti síðan árið 1985.
VANDAMÁLIN HRANNAST UPP
Formælendur banka og fjárfestar, ekki síst í
Bandaríkjunum, hafa nú í rúmt hálft ár gagn-
rýnt Ben Bernanke seðlabankastjóra fyrir að
beita seint og illa mótvægisaðgerðum gegn
þeim vanda sem bandarískt efnahagslíf stóð
frammi fyrir strax í fyrrasumar.
Eins og ítrekað hefur komið fram ligg-
ur rót vandans í miklum vanskilum á banda-
rískum undirmálslánum, fasteignalánum sem
fyrirtæki veittu einstaklingum í lægri tekju-
mörkum sem hafa átt við greiðsluerfiðleika
að etja og jafnvel lent á svörtum lista banka
og fjármálafyrirtækja. Af þeim sökum hafa
þeir ekki átt kost á hefðbundnum fasteigna-
lánum líkt og meðaljóninn. Háir stýrivextir
vestanhafs, samhliða háu álagi á undirmáls-
lán, gerðu skuldabyrði fasteignalána þess-
ara tekjulágu einstaklinga svo næsta óbæri-
lega. Afleiðingarnar urðu þær að marga rak í
strand og hafa eignaupptökur fasteigna auk-
ist mjög eftir því sem harðnað hefur í ári.
Vísbendingar um hvert stefndi lágu þegar
fyrir um mitt síðasta ár.
En aðrir þættir spila sömuleiðis inn í.
Svo sem sprungin fasteignabóla sem lýsir
sér í samdrætti á nýbyggingum og dræmri
endursölu á fasteignum auk lækkunar fast-
eignaverðs, verðleiðréttingar á gjaldþrota-
áhættu, aukinna krafna um eigið fé í útlán-
um og hnígandi hagsveiflu eftir ansi góða
tíð á Vesturlöndum undanfarin ár. Nú er hins
vegar svo komið að sala á nýju húsnæði hefur
ekki verið með dræmara móti og í síðasta
jólamánuði í heil tólf ár auk þess sem árið
kemur afar illa út. Leita þarf aftur til árs-
ins 1963 til að finna jafn lélegt ár í fasteigna-
sölu, að sögn Bloomberg-fréttaveitunnar á
mánudag, sem bætir við að fátt bendi til að
ástandið batni á næstunni.
Líkt og greiningardeild Kaupþings benti á
í umfjöllun sinni um þróun og horfur fyrir
síðasta ársfjórðung á dögunum höfðu þessi
fjórir þættir, sem nefndir voru hér á undan,
verið sýnilegir og talsvert ræddir en aldrei
í einu. Með gjaldþrotum undirmálslána hafi
þeir skyndilega runnið saman að einum ósi,
líkt og greiningardeildin tekur til orða.
En fyrstu merkin um þau lausafjárvand-
ræði sem skýra óróleika og fall á hlutabréfa-
mörkuðum upp á síðkastið sáust almennt í
ágúst í fyrra þegar millibankavextir hækkuðu
umfram stýrivexti og skuldatryggingaálag
jókst til muna. Háir millibankavextir hafa
svo aftur leitt til þess að mjög hefur dregið úr
millibankalánum, lánum sem bankar og fjár-
málafyrirtæki veita hvert öðru og ýtt undir
frekari þrengingar á lausafjármörkuðum.
AÐGERÐIR Í SKUGGA EFNAHAGSKREPPU
Seðlabankar víða um heim hafa brugðist við
þessu erfiða árferði ýmist með því að halda
stýrivöxtum óbreyttum eða lækka þá. Þrátt
fyrir að Bernanke hafi þráast við, neitað að
verða við umkvörtunum þarlendra fjárfesta
og koma til móts við síhækkandi skulda-
tryggingaálag með vaxtalækkun, lagði hann
ríka áherslu á að verðbólgumarkmið bankans
væri krísu þeirra mikilvægara.
Þrjóska Bernankes – eða einurð – varð til
þess að bandaríska dagblaðið Wall Street
Journal gerði það að umtalsefni í fyrra-
haust hversu ólíkur Bernanke reyndist for-
vera sínum, Alan Greenspan. En þeim síð-
astnefnda hefur gjarnan verið legið á hálsi
fyrir að hafa brugðist við hverju því sem
fjárfestar kvörtuðu yfir með lækkun vaxta
og gera þeim auðveldara um vik að losa sig
úr erfiðum aðstæðum en annars hefði orðið.
Greenspan eyddi drjúgum tíma í að leið-
rétta blaðið og svipaða umfjöllun sem hneig
í sömu átt.
Wall Street Journal benti sömuleiðis á að
þrjóska Bernankes gagnvart harmkvælum
fjárfesta væri sú að hann vildi breyta ímynd
bankans frá því sem áður var og kysi að
framvegis litu bankar og fjármálafyrirtæki
ekki á hann sem stuðpúða, sem kæmi fyrir-
tækjum til hjálpar sem hefðu málað sig út í
horn, með jafn áhrifamiklum hætti og með
lækkun stýrivaxta. Frekar kysi hann að nýta
þetta áhrifaríka stjórntæki bankans til að
halda verðbólgu niðri en að blása lífi í einka-
neyslu og koma fjárfestum, sem teflt höfðu
djarft, úr þeirri klípu sem þeir höfðu sjálfir
komið sér. Frekara aðhalds væri því þörf, að
hans mati.
Undir þetta hafa fleiri tekið, svo sem Henry
Paulson, fjármálaráðherra Bandaríkjanna.
Paulson sagði fasteignalánafyrirtækjum í
Bandaríkjunum sjálfum um að kenna hvernig
komið væri. Þau hefðu teflt djarft, jafn-
6
5
4
3
2
1
0
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
S T Ý R I V E X T I R Í B A N D A R Í K J U N U M O G Á E V R U S V Æ Ð I N U Á Á R A B I L I N U 2 0 0 1 T I L 2 0 0 8
■ Bandaríkin
■ Evrusvæðið
Seðlabankastjórinn
milli steins og sleggju
Ben Bernanke, seðlabankastjóri Bandaríkjanna, hefur sætt harðri gagnrýni
fyrir að bregðast seint og illa við fyrirboða efnahagskreppu sem vofir yfir
Bandaríkjunum. Aðrir benda hins vegar á að Bernanke eigi að fylgja fordæmi
kollega síns hjá evrópska seðlabankanum og einbeita sér að hlutverki bankans.
Jón Aðalsteinn Bergsveinsson skoðaði stýritækin sem seðlabankar nota til að sigla
á milli skers og báru í ólgusjó efnahagsmálanna auk þess að viðra helstu þrætu-
eplin sem standa í fjármálasérfræðingum þessa dagana.
H L U T V E R K
S T Ý R I V A X T A
„Stýrivextir eru það stjórntæki sem
seðlabankar nota til að hafa áhrif
á lánskjör útlánastofnana og þar
með eftirspurn á markaði. Að öðru
óbreyttu auka fyrirtæki og almenn-
ingur lántöku sína þegar vextir
lækka að raungildi og að sama
skapi er dregið úr lántökum þegar
þeir hækka.
Seðlabankar framfylgja ákveðn-
um markmiðum varðandi verðlag. Í
flestum þróuðum ríkjum með sjálf-
stæðan gjaldmiðil hefur verðbólgu-
markmið notið hylli. Seðlabanki
Íslands stefnir að því að verðbólga
sé 2,5 prósent. Í Bandaríkjunum
fylgir seðlabankinn markmiði um
verðstöðugleika en tekur einnig tillit
til áhrifa stýrivaxta á hagvöxt og
atvinnustig.“
(Úr Vefriti Fjármálaráðuneytisins um stýri-
vexti í alþjóðlegu samhengi, 29. mars 2007.)