Tíminn - 18.09.1983, Blaðsíða 5

SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 1983
5
dæmd. Hefði dómstóllinn sem sé gert
ráð fyrir því að þau landsyfirráð sem í
fornöld voru stofnuð yfir Grænlandi,
hefðu aldrei glatast.
Þinghneykslid...
í „Grænlandsvinum" í desember 1954
má nærri geta hvort Jóni Dúasyni hefur
ekki sviðið afgreiðslan á tillögu Péturs.
Ottesen. Fer hann mörgum orðum um
„þinghneykslið" og ræðir þá afsölú
hlunninda og sjávarnytja sem hér sé um
að ræða. Hann leggur til að Dönum
verði forboðið að stunda nokkrar veiðar
við ísland, til þess að knýja fram veiði-
réttindi fyrir íslendinga við Grænland,
en segir samt:
„En ísland má ekki fallast á nokkra
samningstilraun við Dani um Grænland
án fullkomins fyrirvara um óskertan
yfirráðarétt íslands yfirGrænlandi, þrátt
fyrir þá samninga og þrátt fyrir þann
árangur sem kynni að verða af samn-
ingnum..."
Og senn segir Jón:
„Á þorskveiðum við Grænland mundu
botnvörpungarnir geta tvöfaldað eða
þrefaldað afköst sín, ef þeir hefðu full-
komna aðstöðu í landi á Grænlandi...
eignar og yfirráðaréttur vor yfir Græn-
landi er harðsannaður og margsannaður
og reglur þjóðaréttarins um að gjalda
líku líkt, til þess að koma endi á misrétt
á þann hátt ættu allir að þekkja."
Grænlendingar sjálfir?
„Grænlandsvinurinn" og þeir sem að
honum stóðu, svo og hörðustu fylgis-
menn þess á Alþingi að Islendingar
krefðust nýlendu sinnar, ræddu lítið um
Grænlendinga sjálfa. Þeir drukknuðu í
vangaveltum Péturs Ottesen og fleiri um
fiskveiðar og landkosti sem „harðfengir
menn“ þ.e. íslendingar gætu nýtt sér. Til
dæmis benti Pétur á hugsanlega nýtingu
íslendinga á málmum í jörðu og mikinn
og góðan útigang fyrir sauðfé. „Þá er þar
loðdýrarækt mikil og gagnsamleg.
Gnægð er þar sela og rostunga á ísnum
við strendur landsins. Hreindýr og sauð-
naut þrífast þar vel.
Á Grænlandi eru margháttuð framtíð-
arskilyrði fyrir hrausta og harðfenga
menn.“
Þó heyrðust raddir sem mundu eftir
Grænlendingum í þessari orrahríð. Til
dæmis ritaði Kristján Albertsson grein í
Morgunblaðið hinn 9. desember 1954 og
segir: „íslendingar eiga ekki Grænland.
Fólkið sem á Grænlandi býr á
Grænland... Milli íslands og fornrar
íslenskrar byggðar á Grænlandi voru
aldrei nein stjórnarfarsleg tengsl."
Þá bendir Kristján á það að fremstu
þjóðréttarfræðingar íslands hafi hvað
eftir annað verið spurðir af stjórn og
Alþingi hvort við ættum rétt til yfirráða
á Grænlandi og alltaf svarað að við
ættum ekkert tilkall til landsins.
Það er gustur á Jóni Dúasyni, þegar
hann svarar Kristjáni í „Grænlandsvin-
unum“. Eftir að hafa kallað Kristján
„danskan íslending" og fleiri nöfnum
segir hann:
„Enginn neitar því að Grænlendingar
eigi Grænland á sama hátt og Horn-
strendingar eiga Hornstrandir eða
Grímseyingar Grímsey. En Grænland
cr hvorki nú eða hefur nokkru sinni
verið fullvalda land. Og Grænlendingar
eru hvorki nú né hafa nokkru sinni verið
sérstök þjóð og hafa því aldrei átt eða
getað átt neitt með rétti sérstakrar
fullvalda þjóðar.“
Þrjátíu árum síðar
Nú eru brátt þrjátíu ár frá því þessi
umræða átti sér stað, umræða þar sem
hart var deilt og miklum fræðum teflt
fram á báða bóga. Hún hefur gleymst
flestum eins og fer um svo mörg merkileg
mál og ef til vill er það ekkert sérstakt
skaðræði. Grænlendingar hafa sjálfir
séð um að ekki varð hjá því komist að
ætla þeim rúm í umræðum danskra,
norskra og íslenskra nýlendusinna.
íslenskar námur, veiðistöðvar og fjár-
búskapur hefur ekki risið þar upp, eins
og Pétur Ottesen og Jón Dúason
dreymdi um og þvísíður getur þar að líta
„harðfenga" íslenska menn að rostunga-
veiðum.
En nafn fræðimannsins, Jóns Dúason-
ar, sem eyddi allri starfsævi sinni og
óumdeilanlegum gáfum og atgjörvi fyrir
þetta mál á það skilið að geymast.
-AM
■ Þrjátíu árum síðar: Þjóðhöfðingjar landa sem bitust um nylenduvöld sitja heimboð grænlensku þjóðarinnar.
Stundaði þvínæst nám í bankamálum í
Bretlandi og á Norðurlöndum og var í
nokkur ár starfsmaður ríkis og borgar-
stjórnar í Kaupmannahöfn. Árið 1926
gerðist Jón svo stórkaupmaður, en snýr
brátt baki við því starfi og snýr sér .að
þeim verkefnum sem áttu hug hans allan
upp frá því, - að rannsaka og safna
heimildum til sögu Grænlands og réttar-
stöðu.
Baráttuárin
Á námsárum sínum í Kaupmannahöfn
komst Jón í kynni við margskonar skjöl
og handrit varðandi sögu Grænlands.
Þetta viðfangsefni tók hann svo föstum
.tökum að alla tíð síðan óx það með
honum uns það var eina starfið til hinstu
stundar.
Árið 1928 þegar deila Norðmanna og
Dana um Grænland stóð sem hæst vann
Jón það afrek að vinna sér doktorsgráðu
í lögum fyrir ritgerð um berhögg við
kröfu Norðmanna. Tókst honum þetta,
en sagt er að Danir hafi gert hvað þeir
gátu, til þess að koma í veg fyrir það.
Nú sneri Jón sér að alefli að því að
undirbúa útgáfu heildarverka um rann-
sóknir sínar á sögu Grænlands og kom
fyrsta bindið af „Landkönnun og land-
nám íslendinga í Vesturheimi" út árið
1941.
Jón fékk dálítinn ríkisstyrk til
verksins, en treysti annars á að menn
myndu fjármagna verkið með áskriftum,
en þar fór verr en skyldi: Þegar til kom
að innheimta áskriftargjöldin fyrir þessi
miklu rit, kom í ljós að margir vildu
ganga úr skaftinu. Kom það sér illa fyrir
útgefandann, sem var fátækur að fjár-
munum og lenti í erfiðleikum með
áframhald útgáfunnar.
Við þetta bættist það að hann var
þjakaður af brjótsveiki mestan hluta
æfinnar. 1957 henti hann svo það slys að
húsið við Þingholtsstræti brann til kaldra
kola á jólanótt og brann þar mestur hluti
af útgáfunni þótt verðmætustu handrit-
um sínum fengi hann bjargað.
Jón Dúason lést í maí 1967 og er óhætt
að segja að hljótt hafi verið um baráttu-
mál hans upp frá því. Hugmyndirnar um
. að íslendingar gerist nýlenduveldi og
seilist til grænlenskra landa og landnytja
eru um allan aldur úr sögunni nú, en
fræðimannsstarf þessa merkilega manns
stendur fyrir sínu eftir sem áður.
í „várum lögum“
En hver voru þá þau helstu rök sem
Jón Dúason færði fyrir rétti íslands til
Grænlands?
Hann bendir á að hin gamla lögbók
íslendinga, „Grágás“, þekkir ekki
Grænland sem sérstakt þjóðfélag, heldur
aðeins sem hluta úr „várum lögum." í
þeirri lögbók er hvergi nokkurt orð er
bendi á grænlenskan þegnrétt, en hún
talar um enska menn, færeyska menn
(Færeyjar voru þá sérstakt þjóðfélag),
sænska menn, norræna menn o.s.frv.
Því fullyrti Jón Dúason að lög íslands
hafi verið í gildi í Grænlandi og þegar
Grágás segir að Grænland sé í „várum
lögum" er þar með sagt, segir Jón, að
■ Pétur Ottesen: „Þá er þar loð-
dýrarækt mikil og gagnsamleg...“
viðurkennd. Grundvöllurinn sem þessi
krafa er reist á og sá grundvöllur sem
Pétur Ottesen hafði reyndar einnig að
bakhjarli tillögugerðar sinnar er þó enn
ekki tíundaður: Hann var hið gífurlega
starf dr. Jóns Dúasonar, sem varði
mestum hluta starfsæfi sinnar til þess að
kynna sér sögu og réttarstöðu Grænlands
í því augnamiði að ættjörð hans, ísland,
mundi einn dag verða móðurland
Grænlands.
Jón Dúason
En hver var Jón Dúason? Þeir sem á
sjöunda áratugnum hefðu átt leið um
Þingholtsstrætið í Reykjavík hefðu vel
getað rekist á háan og grannan mann
með mikið og tígulegt nef, líklega á
leiðinni niður á Landsbókasafn eða þá á
leið heim að Þingholtsstræti 23, en þar
hafði hann dálitla skrifstofu, sem jafn-
framt var afgreiðsla rita þeirra sem hann
hafði tekið saman um Grænland. Þarna
var um að ræða feiknamikil rit. Ber þar
fremst að telja „Réttarstaða Grænlands,
nýlendu- íslendinga" sem var um 1600
síður og „Landkönnun og landnám ís-
lendinga í Vesturheimi," sem var einar
1500 síður. Auk þess hefði mátt fá þarna
doktorsritgerð fræðimannsins, „Grön-
lands Statsretlige Stilling í Middelalder-
en,“ sem hann varði við háskólann í
Osló árið 1928 og bæklinga á borð við
„Grænland á krossgötum,“ „íslendingar
eiga Grænland“, „Á fsland ekkert tilkall
til Grænlands“ og bæklinga á dönsku
og þýsku um sama efni.
Óneitanlega var Jón talinn sérvitring-
ur af sumum mönnum, en hvað sem því
líður munu fáir hafa treyst sér til að bera
brigður á það að þekking hans á málinu
og þær upplýsingar sem hann hafði aflað
sér voru með fádæmum.
Hann var fæddur árið 1888 í Fljótum
í Skagafirði, lauk stúdentsprófi árið
1913 og stundaði nám í samvinnufélags-
fræðum í Danmörku og Skotlandi. Eftir
það stundaði hann nám í hagfræði og
varð cand. polyt. í Höfn árið 1919.
og svift hann öllum rétti og mannhelgi
innan þess.“
Þessu til viðbótar bendir dr. Jón
Dúason á það að á alþingi Grænlands
fannst getið allra þeirra stofnana sem
voru sérkennandi fyrir íslenskt dómþing,
en ekkert er bendi á lögþing. Við
fornleifarannsóknir hafi menn fundið á
ný á þingstaðnum allt það sem tilheyrði
dómþingi á íslandi en ekki nokkur
minnstu merki eftir lögþing.
Gamli sáttmáli
Þá bendir Jón á að heit þau sem
íslendingar afsöluðu
sér aldrei Grænlandi
Jón lagði áherslu á það að íslendingar
hefðu aldrei afsalað sér Grænlandi, það
hefði komið sem íslenskt land með
Islandi í sambandið við Noreg og Dan-
mörku. Þótt enginn fyrirvari hefði verið
gerður um Grænland, við fullveldið 1918
væri málið eftir sem áður opið og
íslendingum fært að krefjast réttar síns.
Benti hann á úrskurð alþjóðadómstóls-
ins í Haag vegna deilu Noregs og
Danmerkur árið 1933, sem áður er vikið
að, þar sem krafa Noregs var ógild
Grænlendingar gáfu Noregskonungi á
13. öld voru sama eðlis og þau sem
bændur á íslandi gáfu fram til vorsins
1262. Gamli sáttmáli gilti milli Noregs-
konungs og alls hins íslenska réttarsam-
félags „várra laga“, þannig sömuleiðis
fyrir Grænland. í lögbókinni „Jónsbók",
segir Jón Dúason að rætt sé um Græn-
land sem innanlands og sérhvern mögu-
leika fyrir því að hið grænlenska alþingi
hafi verið lögþing afmáir Jónsbók með
því að segja að innan hennar réttarsvæð-
is sé lögþingið haldið við Öxará á
þingstað réttum. Einungis eitt lögþing
getur verið í sama réttarsamfélaginu.
Enginn konungur hefur nokkru sinni
látið hylla sig á Grænlandi. Hyllingin á
íslandi hefur þannig verið nægileg.
Því er niðurstaða Jóns Dúasonar sú að
ekki ætti að leika nokkur vafí á réttar-
stöðu Grænlands í fornöld, - það hafi
verið íslensk nýlenda.
Grænland og Island höfðu sama lögþing,
sömu lög, sama þegnskap og sömu
dómstóla. Og þegar í lögum er tilgreind
vernd fyrir lífi útlendra manna innan
hins íslenska réttarsamfélags eru upp-
taldar hinar erlendu þjóðir, en Græn-
lendingar eru þar ekki með. Enginn
getur þó ímyndað sér þann möguleika
að Grænlendingar þeirra tíma er voru
náskyldir íslendingum hafi einir þjóða
verið réttdræpir á íslandi, án þess að við
lægi nokkur refsing.
íslenskir þegnar
Jón Dúason ályktar því af ofan-
greindu: „Þetta er sterk óbein sönnun
fyrir því að Grænlendingar hafi verið
íslenskir þegnar. Grænlenskir dómar
giltu á íslandi og það enda svo að
grænlenskur dómur gat vikið innlendum
manni á íslandi úr íslenska þjóðfélaginu