Tíminn - 18.09.1983, Blaðsíða 8

8
SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 1983
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnússon. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elias Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrimsson.
Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Atli Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Guðmundur Sv. Hermannsson, Guðmundur
Magnússon, Heiður Helgadóttir, Jón Guðni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristin Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (iþróttir), Skatti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir, t’orvaldur Bragason. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristin Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir, Sigurður Jónsson.
Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavík. Simi: 86300. Auglýsingasími
18300. Kvöldsimar: 86387 og 86:05.
Verð i lausasölu 18.00, en 20.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 230.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Timans. Prentun: Blaðaprent hf.
Endurskoðunar er
þörf í orkumálum
■ Ýmsar athyglisverðar upplýsingar komu fram í umræðuþætt-
inum í útvarpinu á fimmtudagskvöldið um orkumálin. Þátturinn
fjallaði að vísu fyrst og fremst um samningana við Alusuisse, og
þar körpuðu fyrrverandi og núverandi iðnaðarráðherra á
heföbundinn hátt. En í þættinum komu fram upplýsingar, sem eru
vissulega umhugsunarefni varðandi framtíðaráform í orkumálum.
Starfsmaður Landsvirkjunar gerði grein fyrir skiptingu á
raforkuverði því, sem almenningur í landinu greiðir, milli þeirra
þriggja aðila, scm þar koma einkum við sögu; framleiðenda,
dreifingaraðila og ríkissjóðs. Ear kom fram að almenningur
greiðir 123 niill fyrir kílówattstundina. Framleiöandinn, Lands-
virkjun, fær 39 mill fyrir aö framleiða orkuna, ríkissjóður tekur
37 mill í söluskatt og verðjöfnunargjald, en dreifingin kostar 47
mill. Dreifingin er því sá þáttur, sem kostar langmest, eða rúmlega
38% af orkuverðinu.
Það kom einnig fram að 80% af framleiðslukostnaði á raforku
landsmanna stafar eingöngu af fjármagnskostnaði - þ.e. afborgun-
um og vöxtum af þeint erlendu lánum, sent tckin hafa verið til að
virkja vatnsafliö. Ætli skýringin á hinum háa dreifingarkostnaði
sé ekki einmitt af sama toga spunnin - afleiðing mikilla crlendra
lána, scm tekin hafa verið vcgna uppbyggingar dreifingarkerfisins?
Þessar staöreyndir hljóta að vekja landsmenn til umhugsunar
um ljármögnun virkjana hér á landi og virkjunarstefnuna yfirleitt.
Landsvirkjunarmcnn scgja að framleiðslukostnaður nýrra stór-
virkjana sé minnst 18 mill á kílówattstund og þá er reiknað með
fjármögnun þeirra á sama hátt og hingað til, þ.e. með erlenduni
lánum.
íslendingar virðast hafa vaknað upp við þann vonda draum, að
íslenska raforkan, sent þeir hafa hingað til talið að væri ódýr, er
það alls ekki lengur. Það er dýrt að reisa nýjar stórvirkjanir með
erlendum lánum. Það hlýtur því að þurfa að líta enn gagnrýnar á
þörfina fyrir slíkar virkjanir áður en ákvarðanir eru teknar.
Auðvitað blandast virkjunaráformin næstu ár og áratugi inn í
hugmyndir og möguleika um stóriðjuver. í þeim efnum hafa
íslendingar fram að þessu verið fremur lánlitlir.
Allir þekkja upphaflegu samningana um álverið í Straumsvík
og þá erfiðleika, sem íslensk stjórnvöld hafa átt í fram á þennan
dag að gera þá samninga, sem m.a. höfðu engin sjálfvirk
endurskoðunarákvæði um raforkuverðið, viðunandi. Það starf er
enn í gangi, þótt það sé vissulega mikils virði að hafa fengið
áfangahækkun á meðan raunverulegar viðræður fara fram.
íslenska járnblendifélagið hefur rekið verksmiðjuna á Grundar-
tanga mcð stórtapi vegna þess að allar sölu- og markaðsspár
Elkems frá 1976 hafa brugðist stórlega, og hefur það þegar kostað
ríkissjóð og þar með skattborgarana í landinu stórfé umfram það
scm gert var ráð fyrir í upphafi, þegar áætlað var að járnblendi-
verksmiðjan myndi skila mjög umtalsverðum hagnaði til íslenska
ríkisins. Enn verður tap á járnblendiverksmiðjunni á þessu ári, og
óvíst hvað verður næstu ár. Þeir japönsku aðilar, sem rætt hafa
við eigendur járnblendiverksmiðjunnar, setja fram kröfur, sem
sýnilega er ekki hægt að ganga að, og því litlar líkur á samningum
við þá.
Önnur stóriðjuverkefni eru á dagskrá. Iðnaðarráðherra nefndi
í útvarpinu á fimmtudagskvöldið álver við Eyjafjörð og kísilmálm-
verksmiðju á Reyðarfirði auk hugsanlegrar stækkunar álversins í
Straumsvík ef samkomulag næst um orkuverð og tleira. Vonandi
verða ákvarðanir í þeim efnum byggðar á traustari spám um
markaðsmál og söluverð en áætlanirnar varðandi járnblendiverk-
smiðjuna.
Til að stækka álverið í Straumsvík þarf að ljúka Blönduvirkjun
og bæta við einni eða tveimur virkjunum. Starfsmaður Landsvirkj-
unar nefndi stækkun Búrfells og Sultartangavirkjun, en iðnaðar-
ráðherra Fljótsdalsvirkjun. Þær verða auðvitað ekki fjárntagnaðar
nema með erlendum lánum.
Iðnaðarráöherra sagði í þessum útvarpsumræðum að hann teldi
að endurskoða þyrfti orkumálin frá grunni. Vonandi fylgja
athafnir þar orðum þannig að ákvarðanir í þessum efnum verði
byggðar á traustum grunni, og á það jafnt við um ný orkuver og
ný stóriðjuver.
-ESJ.
skuggsjá
Um þessar mundir er þess minnst að eitt
HUNDRAÐ ÁR ERU LIDIN FRÁ ÞVÍ AÐ RÚSSNESKI
RITHÖFUNDURINN IVAN TURGENEV GAF UPP
ÖNDINA. Hann fædúist 9. nóvember 1818. Foreldrar hans
voru af stétt tiltölulega auðugra landeigenda í héraðinu Orel
í Mið-Rússlandi. Hann lést 3. september 1883 í Bougival
skammt frá París. Eftir hann liggja fjöldamörg verk; smá-
sögur, skáldsögur, ljóð og leikrit, og hefur það frægasta þeirra
komið út í íslenskri þýðingu undir nafninu „Feður og synir".
Faðir Ivans hafði kvænst til fjár konu, sem var mun eldri en
hann. Hjónaband þeirra var síður cn svo ástríkt, og mun það
hafa átt sinn þátt í því að móðir Ivans varð að harðhentum
einræðisherra jafnt yfir börnunum sem ánauðugum bændum
á landsetrinu, serfunum. Illmennska móðurinnar réði miklu
um að æska Ivans var ótíamingjusöm. Hann fékk á æskuárum
ákafa samúð með serfunum, sem fengju aö kcnna á ómjúkum
tökum móðurinnar. Þcssi stuðningur við hina ánauðugu kom
síðar mjög skírt fram í vcrkum hans.
Ivan Turgenev hlaut fyrst menntun í heimahúsum en síðar
gekk hann til náms við háskólana í Moskvu, St. Petersburg
(sem nú hcitir Leningrad) og loks í Berlín, þar sem hann
komst í kynni viö ýmsa merka hugsuöi og menntamenn aðra.
bæði rússneska og vestræna. Á námsárum sínum í Berlín varð
lvan Turgenev mjög fyrir vestrænum áhrifum, sem komu
Ijóslcga fram í öllum viðhorfum hans og atferli upp frá því.
Árið 1841, eftir tveggja ára dvöl í Berlín, hélt Turgenev
aftur hcim til Rússlands og fékk starf í embættismannakerfi
ríkisins. Hann hætti þó á þeim bæ árið 1843 og tók að sinna
ritstörfum. Móðir hans var þessu ákaflcga andvíg, og hún setti
sig einnig mjög á móti ákafri hrifningu hans af frægri söngkonu
þeirra tíma. Paulinc Viardot-Garcia. Varð þetta til þess að
móðirin stöövaði allar pcningagreiðslur til sonarins. Lifði
hann fátæku bóhemalífi allt til ársins 1850 að móðirin dó og
hann erfði allt góssið og þurfti hann ckki að hafa fjárhags-
áhyggjur þaðan í frá.
Ivan Turgcnev var allt sitt líf jafn hrifinn af frú Viardot, sem
hins vcgar endurgalt ekki þá ást þótt hún sætti sig við nærvcru
hans langtímum saman. Þcgar Viardot-hjónin fluttu til Parísar
1871 settist Ivanþaraðlíka. Árinþaráundan.scmvorumestu
starfsár hans, hafði hann ýmist búið á landsctri sínu í
Rússlandi eða verið hér og þar í Vestur Evrópu, þar sem hann
kunni best við sig. Hann var líka mikið lesinn og virtur í Vestur
Evrópu á ævidögum sínum, cnda aðgengilcgri vestrænum
lcscndum en margir aðrir af mestu rithöfundum Rússlands.
Ivan umgckkst mikið rithöfunda og menntamenn í höfuðborg-
um Vestur Evrópu og naut aðdáunar þeirra.
IvAN TURGENEV GEKK FYRSTU SPORIN Á
SKÁI.DBRAUTINNI SEM LJÓÐSKÁLD. Hann gaf út árið
Eitt hundrað ár frá
dauða Ivan Turgenev
1843 Ijóðabálk, scm hlaut jákvæðar viðtökur gagnrýnenda.
En fljótlega fórnaði hann Ijóðlistinni fyrir leikritun, sem hann
hætti síðan til þcss að skrifa smásögur og skáldsögur. Og það
var einmitt með smásögusafni, scm hann vakti fyrst verulega
athygli. I þeirri bók, scm kom út árið 1852 og kalla mætti
„Lýsingar veiðimannsins", skrifaði hann mikið um serfana,
hina ánauðugu bændur, scm birtust þar í mun jákvæðara Ijósi
en landcigcndurnir. Litið var á bókina sem andmæli gegn
hændaánauöinni og var hún litin hornauga af yfirvöldum
(ritskoðarinn sem samþykkti prentun hennar var rekinn),
sem gripu tækifærið síðar þetta sama ár til að scnda Turgenev
í útlegö fyrir aö hafa látið birta greinar eftir sig þrátt fyrir bann
ritskoðunarinnar í Petersburg. Þetta var minningagrein, þar
sem Turgcnev fór mjög lofsamlegum orðum um Gogol.
Turgenev var tvö ár í útlcgðinni, en hann notaði þann tíma
vel m.a. til að skrifa fyrstu skáldsögu sína, árið 1855. „Rudin"
nefndist hún og lýsir kynslóð ungra, hugsjónaríkra mennta-
manna í Rússlandi upp úr 1840. Þetta voru ungir mcnn. sem
höfðu, eins og Turgenev sjálfur. kynnst róttækum hugmynd-
um við þýska háskóla. Rússland þessara manna á þessum tíma
var einn risavaxinn draumur. svo vitnað sé til Vladimir
Nabokovs, og í þessum draumaheimi ræddu ungu mennirnir
dag sem nótt um guð, sannleikann, framtíð mannkynsins,
Ijóðlist. Þeir áttu yfrið nóg af orðum, eins og Rudin.
höfuðpersónan í skáldsögunni er bcsta dæmið uni. en höfðu
hins vegar ekkert það til að bera, sem gat breytt orðunum í
markvissar athafnir. Eftirmargvíslega lífsreynslu ogvonbrigði
heið Rudins þó hetjudauði við götuvígin í París 1848.
Á næstu árurn ritaði Turgenev nokkrar skáldsögur. sem
margar urðu vinsælar, en það var ekki fyrr en 1862 að sú
skáldsaga, sem almennt er talin meistaraverk hans, birtist.
Það var „Feður og synir". þar sem Turgenev leiðir saman
hugsjónaríku en athafnalausu kynslóðina frá fimmta áratugn-
um og hina nýju byltingasinnuðu kynslóð níhílista eða
stjórnleysingja. Höfuðpersónan þar er Basarov. sem er
fulltrúi þessarar nýju kynslóðar. Hann er mjög veraldlega
sinnaður og hefur fyrirlitningu jafnt á trúarbrögðum sem
fagurfræðilegum eða siðrænum lögmálum forfeðranna. Hann
trúir aðeins á það sem hægt er að sýna fram á með
vísindalegum rökum. Og hann er hinn athafnasami maður,
sem lætur verkin tala.
Viðbrögðin við skáldsögunni komu Turgenev mjög á óvart.
Fulltrúar ungu kynslóðarinnar, sem hann taldi sig í raun og
veru vera að hciðra, gagnrýndu nann harkalega fyrir að gera
Basarov að eins konar skrípamynd af stjórnleysingjum þess
tíma, cn yfirstéttamenn sökuðu hann hins vegar um að vera
að lyfta undir stjórnleysingja. Turgenev brást hinn versti við
og dvaldi þar eftir að mestu leyti utan Rússlands, í París og
öðrum vestrænum menningarborgum, þarscm hann umgekkst
Flaubcrt, Maupassant, Zola, Auerbach, Henry James og
fleiri, sem litu á hann sem mikinn rithöfund. Hann hélt samt
sem áðuráframaðskrifa.oggaf m.a. út tværaðrarskáldsögur.
JKótt gagnrýnendur í rússlandi væru
oft ILLIR út í turgenev var hann mjög
VINSÆLL MEÐAL LESENDA. Hann var því mikið lesinn
bæði í heimalandi sínu og í Vestur Evrópu. Hann andaðist í
París. en lík hans var flutt til Petersburg. Þúsundir manna
fylgdu kistu hans til grafar, og sendinefndir komu hvaðanæva
að úr landinu til þess að votta Turgenev hinstu virðingu.
Líkfylgdin var næstum því þrír kílómctrar að lengd. Þannig
sýndi rússneska þjóðin honum hug sinn.
Fljótlega eftir dauða Turgenevs, eða í kringum síðustu
aldamót, var farið að kenna verk hans sem sígildar bókmenntir
í skólum í Rússlandi. Skáldsögurnar eru ekki aðeins vinsælar
sem bókmenntir, heldur þykja þær einnig hafa mikið gildi sem
lýsingar á straumum og viðhorfum í rússnesku þjóðfélagi á
árunum frá 1840 til 1870 eða þar um bil.
Enn í dag eru verk hans mjög vinsæl í Rússlandi og reyndar
víðar, og enn sem fyrr er skáldsagan um stjórnlevsingjann
Barsarov þeirra langvinsælust. Sú saga kom út í íslenskri
þýðingu Vilmundar Jónssonar árið 1947.
Elías Snæland
Jónsson,
ritstjóri, skrifar