Tíminn - 18.09.1983, Blaðsíða 12

12
SUNNUDAGUR 18. SEPTEMBER 1983
Á þessu sumri gerðist það í fyrsta sinn
að risa túrbína fór að snúast í Ameríku
fyrir afli sjávarfallanna. Hún er niður-
komin við Fundyflóa í Kanada, en á
sumum stöðum við flóann er munur
flóðs og fjöru með því mesta sem þekkist
í heiminum, mest 55 fet. Eitt hundrað
billjón tonn af sjó streyma út og inn úr
flóanum tvisvar á dag. Þetta er ekki lítil
orka.
Stíflan er byggð yfir mynni Annapol-
isfljótsins, þar sem munur flóðs og fjöru
er 28 fet. Næsta skrefið verður það að
gera áætlanir um gríðarmikið virkjana-
kerfi ofar við flóann, þar sem munur
flóðs og fjöru verður allt að 53 fet.
Verkfræðingar vilja byggja fimm mílna
langa stíflu sem mundi nota 126 túrbín-
ur, eins og þá við Annapolis og skal nota
orkuna handa byggðinni norðan Nova
Scotia. Þessi mikla orkustöð yrði á svæði
við Fundyflóa sem heitir Cobequidflói
og mun hún að líkindum kosta 25
billjónir dollara. Hún gæti komist í
notkun að 12 árumliðnum.
„Við ráðum nú yfir nægri tækni til þess
að gera þetta,“ segir George Baker,
varaforseti Tidal Power Corporation.
„Við vitum að við getum framleitt raf-
magn með hagnaði innan árs frá því er
verið tekur til starfa.“
Samkvæmt þvf sem David Nantes,
forseti félagsins, segir, var félagið stofn-
að að tilhlutan stjórnvalda í Nova Scotia.
„Það verður nógur markaður fyrir
orku framleidda með þessum hætti þótt
verð á kyndingu með kolum og olíu
verði árum saman á því verði sem
myndaðist 1981,“ segirhann.
Þótt orka sjávarfallanna hafi verið
notuð í þúsund ár, þá dró mjög úr
Nú eru höfin beisluð
Sagt frá áætlunum um risaorkuver í Kanada,
þar sem sjávarföllin munu knýja
126 túrbínur til framleiðslu á raforku
■ Um þessar mundir hafa menn snúið sér að
orkuuppsprettu, sem gleymd hefur verið um
hríð, en þar er um að ræða sjávarföllin sjálf.
Þau voru stundum notuð hér áður til þess að
knýja korn og sögunarmyllur en nú beinist
athyglin að þeim að nýju til orkuframleiðslu.
Orka sjávar á hreyfingu er frjáls hverjum sem
er og aðgengileg. Því er það að mörg lönd
renna hýru auga til þessa möguleika og telja
hann geta komið í stað olíu sem gerist æ
dýrari.
hagnýtingu hennar, eftir að rafmótorar
komu til sögunar fyrir öld síðan. Þrátt
fyrir ýmsar tækninýjungar, þá byggist
notkun sjávarfallanna enn sem áður á
hjólum með spöðum, sem snúast fyrir
hreyfingum þeirra. í gömlu myllunum í
Evrópu og á Nýja Englandi var aðferðin
sú að sjórinn rann inn um op með
hlemmi, sem lokaði sjóinn inni í uppi-
stöðulóni, sem stðan var hleypt út og yfir
eða undir hverfihjólið. Nú er sjónum í
lóninu hleypt inn í eina eða fleiri túrbín-
ur í senn.
í kjama Annapolis-stöðvarinnar er sér-
stök gerð af túrbínu hönnuð í Sviss, en
smíðuð í Kanada. Hún er 25 fet á breidd
og hefur slík túrbína aldrei áður verið
notuð í sjávarvatni. í henni eru fjórir
spaðar úr ryðfríu stáli og snúast þeir 50
hringi á minútu þegar vatnið rennur um
þá. Við endann á spöðunum er festur
hringur og er hann hluti af sjálfum
rafalnum, - en hann er fóðraður að
utanverðu með 144 segulspólum (þar
sem segulsvið er myndað með rafmagni).
Þegar sjórinn snýr spöðunum snúast
segulpólarnir innan í föstum hring úr
koparþræði og myndast rafstraumur í
þáðunum, þegar segulpólarnir þjóta
fram hjá þeim.
Þær gríðarmiklu byggingar sem hýsa
munu allar túrbínumar f Cobequid munu
verða 15 hæðjr og tengja saman fasta
landið, grænar grundirnar báðum megin
við Cobequidflóa, sem er norðan við
Fundyflóa. í stíflunni verða 100 gangar
sem hver verður 240 fet á lengd og þar
verður hægt að komast að túrbínunum
til viðhalds og viðgerða. Vegur mun
liggja ofan á sjalfum stíflugarðinum.
Það magn af sjó sem flæða mun um
þessar gáttir mun verða tæplega 40
þúsund kúbikmetrar á sekúndu, sem er
þrisvar-sinnum meira en vatnsmagn St.
Lawrence fljótsins í Montreal. Þetta á að
nægja til þess að framleiða 4800 mega-
vatta straum og er það gífurlegt, miðað
við það sem Annapolisstíflan getur fram-
leitt, en hún getur ekki framleitt nema
19,9 megavött. Kjarnorkuverið í Indian
Point getur mest framleitt 873 megavött
og Hoover-virkjunin 1.354 megavött.
Eitt er það sem hamlar starfsemi
orkuvera af þessari gerð, en það er sú
staðreynd að þau verða stöðugt að
stöðvast og fara í gang að nýju. Túrbín-
urnar geta ekki starfað nema á tveimur
sex klukkustunda tímaskeiðum á sól-
arhring, það er að segja þegar nóg hefur
fjarað út til þess að sjórinn inni fyrir geti
runnið út, því gera skipuleggjendur
orkuversins sem fyrirhugað er í Cobeq-
uid ráð fyrir því að orkuverið verði fyrst
og fremst mikilsháttar framleiðandi við-
bótarraforku og aðrar raforkufram-
leiðsluleiðir séu notaðar, þegar það ekki
starfar.
Enn er eitt vandamál við að glíma:
Hvað á að gera við þá raforku, sem
framleidd er klukkan 5 á morgnana?
Þörfin fyrir hana er greinilega tak-
mörkuð. Dæmi má taka af miðborg New
York, en þar er þörfin 8300 megavött
klukkan fjögur síðdegis en 3880 meg-
avött klukkan 5 á nóttinni.
Af efnahagslegum ástæðum er það
óhagkvæmt að flytja rafmagn eftir raf-
magnslínum um lengri veg en 300-400
mílur. Nokkuð betri hagnýtinu má þó fá
ef rafmagnið fer um einhverja afldreif-
ingarstöð á leiðinni. Segi einhverjir
eitthvað í þá veru að réttast væri að
geyma raforkuna, þá er því til að svara
að öll geymsla á raforku er tækni sem
enn er á byrjunarstigi. Auðvitað er hægt
að geyma raforku í venjulegum rafhlöðum
og er nú verið að vinna að framleiðslu
„rafhlaða" fyrir raforkuver.
Orka til dælingar
Um þessar mundir er talið hagnýtast
að nota umframorkuna til þess að dæla
sjó í uppistöðulónið, á þeim tímum
þegar minni eftirspurn er á nóttinni.
Þannig breytist umframorkan í hagnýta
orku á mesta eftirspurnartímanum á
daginn. Orkan sem fer í dælinguna skilar
sér að sönnu ekki aftur að öllu leyti, en
þetta er þó hagkvæmasta leiðin til þess
að geyma hana.
Enn eitt áhyggjuefnið varðar um-
hverfismál. Kanadamenn gera sér grein
fyrir því að breytingar á sjávarföllum
sem orsökuðust af Cobequid stíflunni
mundu ná niður með ströndum Maine,
New Hampshire og Massachusetts. Þar
sem stíflan mundi grynna Fundyflóann
yrðu afleiðingar þær að sjávarborð
hækkaði um sex þumlunga á flóðinu frá
því sem nú er og lækkaði um sex
þumlunga á fjöru, allt suður undir Cape
Cod. Þótt þetta virðist ekki mikið mundi
hækkun sjávarborðs valda því að sjór
gengi talsvert lengra á land upp á stöðum
þar sem verð á landi er hvað dýrast.
Þannig mundi strandlengjan við Maine
mjókka um svo sem tvo metra á 3500
mílna löngum kafla. Þarna mundu 3700
ekrur lands tapast.
Haffræðingar í Maine, svo sem Peter
Larsen við „Bieglow Laboratory for
Ocean Sciences,“ hafa gert rannsókn á
áhrifum breytinga á flóði og fjöru við
strönd Maine og segja: „Meira að segja
lítilsháttar breytingar munu þýða að
staðir sem nú eru sjaldan í kafi á flóði
verða það iðulega og að staðir sem
sjaldnast standa uppúr á fjöru fara að
gera það oft. Þetta mun leiða til ýmissa
breytinga á lífríkinu þarna. „Hann spáir
því að bæði brýr og bryggjur verði
ofurseldar meiri hættu þegar stormviðri
geisa og enn telur hann að hús sem
standa lágt nærri ströndinni verði í
hættu. Kanadískur vélfræðingur einn
kvaðst sjá þarna nýtingarmöguleika fyrir
umframorkuna, - menn gætu auðvitað
notað hana til þessa að dæla sjó upp úr
kjöllurunum hjá sér!
En reynslan hefur sýnt að þessi orku-
öflunarleið getur skilað góðum árangri.
t franska orkuverinu „Rance River“ á
strönd Bretagneskaga hafa 580 þúsund
kílóvattstundir verið framleiddar árlega
frá 1966 og þessi orka hefur mætt
verulegum hluta raforkuþarfar á svæð-
inu. Þótt byggingarkostnaðurinn, sem
var 100 milljónir dollara, hafi þótt hár á
sínum tíma, þá er að sjá nú sem Frakkar
hafi gert þarna reyfarakaup. Ólíkt því
sem gerist í Annapolis getur franska
orkuverið líka framleitt straum þegar
sjórinn fellur inn. Túrbínurnar vinna um
leið sem dælur sem veita meiri sjó inn í
■ Fimm mílna löng stífla sem mun
nota sér 53ja feta mun flóðs og
fjöru við Fundyflóa. Túrbínurnar,
sem eru 126 talsins, verða af sömu
gerð og sú sem nú er notuð i
orkuveri í grennd við Annapolisfljót-
ið. Á háflóði mun sjálfvirkt hlið (1)
Ijúkast aftur, til þess að halda sjón-
um inni í uppistöðulóninu. Þegar
fjarar út og munur yfirborðs úti og
inni er orðinn fimm fet, opnast
hliðið að nýju. Sjórinn streymir út
og knýr spaðahjólið (2) og möndul-
rafalinn (3). Hjól er fest á spaðaend-
ana (4) sem snýst með og segulpól-
ar (5) hverfast innan í hring úr
koparþráðum (6). Þannig myndast
rafmagn. Sérstakar festingar (7)
halda túrbínunni í skorðum og hægt
er að framkvæma viðgerðir á henni
frá stjórnherberginu (8) og með því
að nota krana (9).
uppistöðulónið en sjávarföllin annars
gefa tilefni til. Þannig framleiðir hver
túrbína miklu meiri straum en ella.
Dæmi um aðra sjávarfallavirkjun er
virkjun sú sem Rússar reistu austan við
Murmansk árið 1968. Verkfræðingarnir
fengu þá nýstárlegu hugmynd að byggja
allt orkuverið uppi í landi og flytja það
á flotholtum á þann stað sem þeir ætluðu
því úti í sjó. Eftir flutning um 50 mílna
leið sem tók 18 klukkustundir, var
orkuverið komið á sinn stað, en þar var
um að ræða 45 metra breitt sund, sem
tengir Kislayaflóa við opið haf.
Lev Bernstein orkumálaráðherra Sov-
étríkjanna segir að þarna sé aðeins um
tilraunastarfsemi að ræða. 500 mælitæki
eru fest við orkuverið í því skyni að
rannsaka nákvæmlega áhrif veðurs og
strauma á það.
Af samanburði verður ljóst að Banda-
ríkin eru langt á eftir öðrum að hagnýta
sér þessa tegund virkjana. Byrjað var á
sjávarfalla-orkuveri við Passamaquodd-
yflóa í Maine fyrir 50 árum. Þótt 7
milljónum dollara væri varið til þessa
verks árið 1935 í tíð Roosevelts, var því
þó aldrei lokið. Aðeins voru reistir
bústaðir fyrir vélfræðingana.
Þá er í undirbúningi virkjun við Se-
vernfljót í Englandi, en sú virkjun ætti
að geta mætt 7% af raforkuþörf landsins.
32 staðir í Bretlandi hafa verið rannsak-
aðir og taldir hæfir til virkjunar og 38 í
Frakklandi. 128 lítil raforkuver við sjó
hafa verið reist á ströndum Kína á
síðustu árum.