Réttur - 01.01.1971, Blaðsíða 3

HJÖRLEIFUR
GUTTORMSSON:
NÁTTÚRUVERND
OG
VERKEFNIN
FRAMUNDAN
Á árinu 1970 reis umræða um náttúru-
vernd og umhverfismál hærra en nokkru sinni
fyrr erlendis, enda árið helgað þessu máli sér-
staklega fyrir atbeina Evrópuráðsins. Hér-
lendis má segja, að náttúruverndarmálin hafi
í fyrsta sinn komið fram í sviðsljósið fyrir
allan almenning, og vaxið upp í það að verða
gildur þáttur á vettvangi þjóðmála.
í þessari grein verður vikið með nokkrum
orðum að núverandi stöðu náttúruverndar í
landinu og ávinningum síðasta árs á þessu
sviði. Síðan verða ræddar helztu blikur, sem
á lofti eru, og hversu við þeim megi bregðast.
I grein Stefáns Bergmanns, líffræðings, í síð-
asta hefti þessa tímarits var vikið á fræðilegan
hátt að þætti mannsins í umhverfisspillingu
og þýðingu vistfræðilegra') (ökólógiskra)
rannsókna til að öðlast skilning á hinu við-
kvæma samhengi dauðrar og hfrænnar nátt-
úru. Hér verða ekki fram bornar fræðilegar
útlistanir, heldur bent á félagslegar og efna-
hagslegar hliðar umhverfismálanna og þýð-
ingu rannsókna til að komast þar hjá hinum
alvarlegustu skakkaföllum.
EFTIRBÁTAR ANNARRA
Sú vakningaralda um náttúruvernd, sem nú
gengur yfir hjá okkur, er sannarlega tímabær,
1) Rétt er að minnast hér aðeins á orðnotkun. Eins
og alltaf, þegar nýjar greinar vaxa upp eða eldri
greinar teygja úr sér, gætir nokkurs ruglings og erfið-
leika í íslenzku máli. í>etta á við um nær allar greinar
raunvísinda, bæði vegna þess að mjög lítið er um þær
ritað fyrir almenna lesendur, og þýðendur og höfundar
fræðirita og kennslubóka gæta oft ekki hins minnsta
samræmis, og verður skólafólk óþyrmilega fyrir barð-
inu á þeim glundroða.
Orðaforði okkar varðandi náttúruvernd er sýnilega
enn á reiki. Hugtökin náttúra og umhverfi, náttúru-
vernd og umhverfisvernd, náttúruverndarmál og um-
hverfismál eru sumpart notuð sem samheiti, en um-
hverfishugtakið þó oft í víðari merkingu, þar eð svo
virðist, sem náttúruverndarhugtakið gjaldi þeirra smáu
og fáu verkefna, er undir náttúruvernd féllu fyrr á
öldinni, og sérstaklega voru tengd friðunaraðgerðum.
Þennan ramma hefur hugtakið þó væntanlega sprengt
af sér, og er það hér einnig látið spanna mengunar-
mál og önnur áhrif vegna inngripa mannsins. Umhverí-
ishugtakið nota ég nokkuð jöfnum höndum, en þó í
víðari merkingu, þannig að það spannar einnig yfir
allt tilbúið umhverfi í þéttbýli ásamt skynrænum áhrif-
um, svo sem hávaða af umferð, hraða og fólksmergð.
Orðin vistfræði og vistfræðilegur eru hér notuð um
ökólógíu og ökólógískur, þar eð nokkur samstaða virð-
ist vera að nást um notkun þeirra í þessari merkingu.
Orðið vist fer þokkalega í samsetningum, og má t. d.
nota það um ökólógíu mismunandi umhverfis, t. d.
vatnavist, jarðvegsvist, loftvist, mýrarvist og tunglvist.
Og á eilífðarplaninu höfum við þá líka himnavist sem
rannsóknarefni og til huggunar eftir jarðvistina.
3