Réttur - 01.04.1972, Blaðsíða 64

Christmas Möller, Mogens Fog og Aksel Larsen
undir að verða að starfa í banni laganna, svo
flokksmenn kunnu nokkuð til leynilegrar baráttu og
svo hafði samfylkingarstefnan gegn fasismanum
kennt honum samstarf við fólk úr öðrum flokkum.
Hann hafði og rétt áður fengið nokkurn forsmekk
af því að þola ofsóknir, þegar ofstæki afturhalds-
ins á tímum Finnagaldursins jafnvel leiddi til þess
að höfuðskáld verklýðshreyfingar heimsins, Martin
Andersen Nexö, var hundeltur í Danmörku og bæk-
ur hans brenndar þar að nazista sið.
I mótspyrnuhreyfingunni gegn nazismanum og
hernámi hans hófu kommúnistarnir nú fyrstir að
gefa út leynileg blöð og bæklinga og nýir tónar
settu svip sinn á áróðurinn. „Land og Folk" varð
til, — og hélt því nafni eftir stríð í stað gamla
flokksblaðsnafnsins „Arbeiderbladet", — við hlið-
ina á „Frit Danmark". Aksel Larsen tók upp sam-
starf við borgaralega föðurlandsvini eins og leið-
toga Ihaldsins, Christmas Möller, — samstarf sem
því miður hélzt ekki að unnum sigri.
„Frelsisráðið" var skipulagt og tók forustuna fyr-
ir baráttunni, sem harðnaði sérstaklega eftir „þjóð-
arverkfallið" í ágúst 1943. Og í frelsisráðinu var
samstarf hið bezta milli kommúnistanna og borg-
aralegra frelsissinna og þáttur kommúnistanna ó-
metanlegur, þótt ekki hafi sú þátttaka verið metin
að verðleikum I sagnarltum síðari ára, — hugsun-
arháttur kalda stríðsins hefur þar alltof oft litað
frásögnina óhæfilega, svo vægt sé til orða tekið.
Allmikið af dönsku kommúnistunum voru settir í
fangabúðir í Horseröd í Danmörku og fjölmargir
siðan sendir til Þýzkalands og áttu sumir aldrei
afturkvæmt, en aðrir biðu tjón á heilsu sinni við
illa meðferð og pindingar. Meðal þeirra, sem um
tíma dvöldu í dönsku fangabúðunum í Horseröd
voru skáldin Martin Andersen Nexö (72 ára), Hans
Kirk og Hans Scherfig, verklýðsleiðtogar eins og
Inger Gamburg, bæjarfulltrúar eins og Johannes
Hansen, o. f.l o. fl.
Aksel Larsen var fangelsaður 5. nóvember 1942
af dönsku lögreglunni og 12 tímum síðar, eftir
ákvörðun dönsku ríkisstjórnarinnar, framseldur til
Gestapo. Var hann síðar sendur til fangabúðanna
í Sachsenhausen og Neuengamme í Þýzkalandi og
sætti þar oft hinna verstu meðferð eins og fleiri.
Að hann slapp lifandi mun að mestu leyti Berna-
dotte-hjálpinni að þakka.
Framkoma danskra yfirvalda, einkum vissra lög-
regluforingja og ráðherra við dönsku kommúnistana
(— eins og fleiri frelsisvini) var svívirðing, einkum
meðan undirgefni þeirra við hernámsliðið var mest
og striðsaðstaða þýzku nazistanna sterkust. Sjálft
bannið á danska Kommúnistaflokknum til að þókn-
ast nazistum var smánarblettur á rikisþinginu og
Kristján konungur 10. var þvi banni andvígur, þótt
hann yrði að undirrita þau lög. Lagði hann áherzlu
á þessa afstöðu sína, er bannið var upphafið á
fyrsta ráðuneytisfundi frjálsrar Danmerkur 1945.*
Fulltrúar danskra kommúnista í Frelsisráðinu,
sem varð æ meir leynistjórn Danmerkur, er nær
dróg úrslitum, voru þeir Börge Houmann og, með-
an hann var fjarverandi nokkurn tíma vorið 1945
vegna veikinda, Alfred Jensen. Og svo var raun-
verulega Mogens Fog einskonar fulltrúi þeirra, þótt
hann af vissum ástæðum væri ekki skipulagður i
flokknum.
Alfred Jensen er fæddur 7. júli 1903 i
Árósum, af fátæku foreldri, hóf snemma að
vinna og gekk ungur í æskulýðssamtök sósí-
aldemókrata og siðan i vinstri samtökin, er
til klofnings kom, og 1921 i Kommúnista-
* Alfred Jensen, sem sat þann fund sem ráðherra,
sagði mér frá því, að konungur hefði mælt á þessa
leið til forsætisráðherrans Wilhelm Buhl, er hann
undirskrifaði lögin um afnám bannslns: „De ved,
Herr Statsminister at jeg var imod disse Love,
naar de blev vedtaget". „Det er rigtig, Deres
Majestæt", svaraði forsætisráðherra.
112