Morgunblaðið - 25.04.2007, Blaðsíða 22

heilsa
22 MIÐVIKUDAGUR 25. APRÍL 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Ísland er ef til vill enn nafli al-heimsins í augum Íslendingaen síðan þeir uppgötvuðumallakútinn, þ.e. heiminn all-
an, finnst þeim flestum fátt
skemmtilegra en að skoða hann.
Sumir láta sér nægja að ferðast til
nágrannalanda, aðrir fá ekki útrás
nema fljúga til fjarlægustu stranda.
Stundum er heimurinn ósköp sætur
og saklaus mallakútur, fullkomlega
meinlaus en stundum getur hann, í
einu vetfangi, breyst í heiftarlega
magakveisu, þar sem allt gengur
upp úr og niður úr eins og engin væri
miðjan eða naflinn. Þá eru góð ráð
dýr og því hefur Landlæknisemb-
ættið ráðlagt íslenskum ferðamönn-
um að gera ákveðnar ráðstafanir áð-
ur en lagt er af stað í leiðangur.
Hvenær, við hverju og hvar?
Ekki er ráð nema í tíma sé tekið
og þar ber fyrst að nefna bólusetn-
ingar því sé þeirra þörf og til þess að
þær virki eins og til er ætlast þarf
bólusetning að fara fram helst
tveimur mánuðum fyrir ferðina.
Það er erfitt að gefa einhlítar ráð-
leggingar um bólusetningu ferða-
manna. Bólusetningar eru margar
hverjar nauðsynlegar þegar ferðast
er til hitabeltislanda, þar sem fjöl-
margir smitsjúkdómar eru land-
lægir sem hefur tekist að útrýma að
mestu á Vesturlöndum með bólu-
setningu og betra hreinlæti. Má þar
nefna gulusótt, japanska heilabólgu,
, lömunarveiki, stífkrampa, barna-
veiki, berkla, kóleru og taugaveiki
Best er að hafa samband við
heilsugæslustöðvar, Miðstöð heilsu-
verndar eða göngudeild smitsjúk-
dóma á LSH í Fossvogi, sem fram-
kvæma bólusetningar, til frekari
upplýsinga og mats á því hvort og
hvernig bólusetningu ferðamaður
kann að hafa þörf á.
Eru þá eftirfarandi þættir skoð-
aðir: Saga um fyrri bólusetningu
ferðalangsins, til hvaða lands og
landsvæðis ferðast er og hversu al-
gengir sjúkdómar sem bólusetja á
gegn eru á því ferðasvæði. Þá skiptir
líka máli hversu lengi viðkomandi
ætlar að dvelja þar og við hvaða að-
stæður.
Flestir hér á landi hafa verið bólu-
settir gegn lömunarveiki, stíf-
krampa og barnaveiki á barnsaldri
og þurfa því að öllu jöfnu ekki að láta
bólusetja sig á fullorðinsárum. Löm-
unarveiki og barnaveiki eru hins
vegar ennþá landlæg víða um heim
og viss hætta er á stífkrampa ef
óhreinindi komast í sár. Í leiðbein-
ingum Landlæknisembættisins er
ferðamönnum ráðlagt að láta bólu-
setja sig gegn barnaveiki og löm-
unarveiki ef meira en tíu ár hafa liðið
frá síðustu bólusetningu.
Við hverju er bólusett á Íslandi?
Þar er einnig sagt að berklar séu
enn á ný vaxandi vandamál í þróun-
arlöndum og víða í Austur-Evrópu
en fæstir Íslendinga hafa verið bólu-
settir gegn berklum. Þeim sem
hyggja á langdvöl í Asíu, Afríku,
Mið- og Suður-Ameríku og Austur-
Evrópu er ráðlagt að láta bólusetja
sig við berklum.
Líkurnar á því að fá gulusótt, sem
er moskítóborin veirusýking og get-
ur valdið alvarlegum einkennum, eru
litlar. Ferðalöngum er þó ráðlagt að
láta bólusetja sig gegn gulusótt ef
dvalist er í sveitum landa þar sem
hún er landlæg. Sum Afríkuríki
krefjast vottorðs um að ferðamaður
hafi verið bólusettur gegn gulusótt,
annars er honum ekki hleypt inn í
landið og önnur krefjast vottorðs ef
komið er frá landi þar sem gulusótt
er landlæg.
Japönsk heilabólga er einnig
moskítóborin veirusýking en lík-
urnar á að fá sjúkdóminn eru litlar.
Ferðamönnum er þó ráðlagt að bólu-
setja sig ferðist þeir um í sveitum
þar sem hann er landlægur. Það er
einkum í Kína, Kóreu, Indlandi og á
svæðum í Bangladesh, Suður-Nepal,
Sri Lanka og í nokkrum löndum
Suðaustur-Asíu. Sjúkdómsins hefur
þó einnig orðið vart í Japan og aust-
urhluta Rússlands svo dæmi séu tek-
in. Útbreiðsla hans er árstíðabundin
og faraldrar sveiflast eftir fjölda
moskítóflugna.
Er bólusetning fullkomin vörn?
En jafnvel þótt bólusetningar veiti
oftast góða vörn gegn flestum ofan-
greindra sjúkdóma þá er hún ekki
alltaf fullkomin. Ferðamenn þurfa
alltaf að gæta að hreinlæti á fram-
andi slóðum eins og kostur er, sem
og allri neyslu matar og drykkjar.
Kólera er smitsjúkdómur sem
berst með menguðu vatni og mat-
vælum og veldur svæsnum nið-
urgangi. Smithættan er mjög lítil og
bóluefni sem notuð hafa verið gegn
þessum sjúkdómi hafa verið gagns-
lítil, enda eru afbrigði sjúkdómsins
mörg. Alþjóðaheilbrigðisstofnunin
gerir ekki kröfu um bólusetningu til
ferðamanna og slík bólusetning er
því að jafnaði ekki ráðlögð nema fyr-
ir þá sem hafa magasár og eru á
meðferð sem vinnur gegn magasýru.
Bakterían Salmonella typhi orsak-
ar taugaveiki sem getur verið mjög
alvarleg sýking. Hún smitast eins og
kólera með matvælum og menguðu
vatni. Bóluefni gegn taugaveiki veit-
ir ekki fulla vörn en þeim sem
ferðast um sveitahéruð hitabeltisl-
anda er engu að síður ráðlagt að láta
bólusetja sig.
Þarf að bólusetja þig fyrir ferðalagið?
Morgunblaðið/Ásdís
Safaríferð Bólusetningar geta verið nauðsynlegar þegar ferðast er til hitabeltislanda, þar sem fjölmargir smit-
sjúkdómar eru landlægir þó tekist hafi að útrýma þeim á Vesturlöndum.
Fjarlæg lönd heilla
margan landann. En áð-
ur en haldið er á fram-
andi slóðir, segir Unnur
H. Jóhannsdóttir, getur
reynst nauðsynlegt að
gera ýmsar varúðarráð-
stafanir
Nánari upplýsingar má finna á
heimasíðu landlæknisembætt-
isins, www.landlaeknir.is
undir titlinum Bólusetningar
ferðamanna ásamt fleiri holl-
ráðum um ferðamennsku og sjúk-
dóma.
„Unglingar nú á tímum eru vand-
ræðagemlingar. Þeir andmæla for-
eldrum sínum, háma í sig matinn og
kúga kennara sína.“ Þessi orð um
ungt fólk gætu auðveldlega verið
tekin úr fjölmiðlum nútímans, en
þetta skrifaði þó Sókrates fyrir
rúmum 2.400 árum. Svipaðar skoð-
anir hafa gjarnan heyrst í gegnum
aldirnar. Á öllum tímapunktum
virðast unglingar nefnilega hafa
verið til trafala, óhlýðnir, óskyldu-
ræknir og almennt „ekki eins og
þegar ég var ung(ur)“. Eru þetta
ekki kannski bara sígild viðbrögð
þeirra sem eldri eru? Þar er jú við
því að búast að hver ný kynslóð
þurfi að berjast fyrir sjálfstæði,
móta sérkenni og afla sér viður-
kenningar. Slíkt getur styggt eldri
kynslóðirnar.
Unglingarnir standa sig vel
En eru unglingar nú til dags í al-
vörunni svo slæmir? Raunveruleik-
inn er sá að unglingar standa sig
ákaflega vel, einmitt í þeim málum
sem oft er talað um að séu að fara í
bál og brand. Árið 1998 svöruðu
42% af 10. bekkingum því að þeir
hefðu orðið drukknir á undan-
förnum 30 dögum. Nýjustu rann-
sóknir sýna hins vegar að árið 2007
hefur 21% unglinga á sama aldri
orðið ölvaðir á sama tímabili.
Unglingar eru farnir að átta sig
að sígarettur eru ekkert spennandi
leið til að gera uppreisn, heldur
nokkuð hallærisleg arfleifð fyrri
tíma. Tölurnar endurspegla þetta,
en aðeins 11% af 10. bekkingum á
Íslandi reykja daglega í dag miðað
við 23% árið 1998. Svipaða sögu er
að segja af hassneyslu 10. bekk-
inga, en árið 1998 höfðu 17% prófað
hass en aðeins 9% í dag. Þetta eru
breytingar sem hafa átt sér stað á
aðeins níu árum.
Venjur foreldra hafa áhrif
Þessi jákvæða þróun má þó ekki
verða til þess að við sinnum ekki
skyldum okkar sem foreldrar og
forráðamenn. Rannsóknir sýna að
ákveðnar venjur sem foreldrar
temja sér hafi jákvæð áhrif á líðan
og lífsstíl unglinga. Hér eru nokkr-
ar uppástungur: Takið jákvæðan og
virkan þátt í lífi unglingsins.
 Sýnið viðfangsefnum unglingsins
áhuga.
 Hlustið á uppbyggilegan hátt.
 Eflið sjálfsímynd unglings. Hrós-
ið fyrir viðleitni jafnt sem árangur.
 Hjálpið unglingnum að takast á
við hópþrýsting.
 Þið eruð mikilvægustu fyrir-
myndirnar. Verið því góðar fyrir-
myndir.
 Sendið skýr skilaboð.
 Setjið ótvíræðar en sanngjarnar
reglur. Verið tilbúin að slaka á
sumum reglum ef unglingurinn hef-
ur unnið traust ykkar.
 Hvetjið unglinginn til tóm-
stundaiðkunar.
 Verið í góðu sambandi við for-
eldra bekkjarfélaga og vina.
 Ræðið af hreinskilni við barnið
um áfengi og önnur vímuefni.
 Leitið aðstoðar ef þið teljið ung-
linginn eiga í vanda.
Undir lokin er ágætt að hafa í
huga aldargömul orð rithöfund-
arins Marks Twains: „Þegar ég var
fjórtán ára var pabbi minn svo vit-
laus að ég þoldi varla að vera í við-
urvist hans. En þegar ég var orðinn
tuttugu og eins árs uppgötvaði ég
mér til furðu hversu margt hann
hafði lært á sjö árum.“
Ætli Mark Twain hafi ekki verið
að gefa í skyn að ráðlegt sé að sýna
unglingum umburðarlyndi og skiln-
ing? Sýnum biðlund og styðjum við
bakið á ungu fólki. Framtíð þess er
björt.
Morgunblaðið/Sverrir
Jákvæðni Unglingar standa sig
allflestir ákaflega vel.
Heimur batnandi fer
Héðinn Svarfdal Björnsson,
verkefnisstjóri fræðslumála hjá
Lýðheilsustöð.
Arthur Ochs Sulz-
berger, útgefanda
blaðsins, að það ætti að
kalla hann burt frá Ví-
etnam. Sulzberger
svaraði að Halberstam
yrði kyrr á sínum stað
og skikkaði hann meira
að segja til að hætta við
fyrirhugað sumarfrí til
að enginn fengi það á
tilfinninguna að hann
hefði látið undan þrýst-
ingi forsetans.
x x x
Halberstam skrifaðituttugu bækur og
sú nýjasta, sem fjallar um Kór-
eustríðið, átti að koma út í haust.
Honum var fátt óviðkomandi og milli
þess sem hann fjallaði um pólitík,
þróun fjölmiðlaheimsins og rétt-
indabaráttu blökkumanna í Banda-
ríkjunum skrifaði hann um íþróttir.
Bækur hans um þau efni voru hins
vegar annað og meira en íþrótta-
bækur og þegar best lét urðu þær að
samfélagsspegli. Bókin Playing for
Keeps er gott dæmi um það. Hún
fjallar um körfuknattleiksmanninn
Michael Jordan, en er síður en svo
ævisaga heldur blanda af greiningu
á því hvernig einn maður er gerður
að holdgervingi heillar íþróttagrein-
ar og bjargvætti hennar um leið.
Einn af doðrönt-unum í hillu Vík-
verja nefnist The Best
and The Brightest og
er orðinn nokkuð
velktur. Bókin er eftir
bandaríska blaða-
manninn David Hal-
berstam og lýsir því
hvernig bráðsnjallir
hæfileikamenn í kring-
um John F. Kennedy
leiddu bandarísku
þjóðina út í Víetnam-
stríðið með hörmuleg-
um afleiðingum.
Halberstam lést á
mánudag í bílslysi í Kaliforníu, 73
ára að aldri, og var vitaskuld á leið-
inni að taka viðtal.
Hann var með hæfileikaríkustu
blaðamönnum Bandaríkjanna og
vakti fyrst athygli fyrir alvöru með
fréttum sínum þegar hann var
fréttaritari í Víetnam fyrir dagblaðið
The New York Times. Hann átti
þátt í því ásamt öðrum bandarískum
blaðamönnum á borð við Seymour
Hersh að afhjúpa blekkingar banda-
rískra ráðamanna og herforingja um
ástandið í Víetnam. Í andlátsfrétt
um Halberstam í The New York
Times í gær kemur fram að
Kennedy hafi verið svo reiður vegna
frétta Halberstams um stríðið að
hann gaf sterklega til kynna við
 


 víkverji skrifar | vikverji@mbl.is hollráð um heilsuna | lýðheilsustöð
ókeypis
smáauglýsingar mbl.is